تظاهرات در اردن: اعتراض به موضع مبهم سلطنت

آسمان آرام عمان صحنه آتش بازی شد. در شب ۱۴ آوریل ۲۰۲۴، ساکنان پایتخت اردن شاهد یک منظره غیرمعمول در شهری بودند که به خاطر آرامشش معروف است. ده‌ها پهپاد و موشک ایرانی پیش از رهگیری توسط نیروهای مسلح اردن، در برابر چشمان متعجب شهرنشینان، از آسمان شهر گذر می کردند.

پس از یک روز موضع گیری های پر ابهام، مقامات اردنی بالاخره از زبان وزیر امور خارجه، ایمن صفدی در مصاحبه با CNN در ۱۵ آوریل ، مسئولیت خود را در دفاع از اسرائیل باز شناختند.

سلاح هایی که حریم هوایی ما را نقض کنند تهدیدی برای اردن به حساب می آید و ما هر کاری را که لازم باشد برای خنثی کردن این تهدید انجام می دهیم. بگذارید خیلی واضح بگویم: ما در مورد هر پهپاد دیگری مستقل از مبدا آن، اسرائیل، ایران یا هر جای دیگری، همین کار را انجام خواهیم داد. اولویت ما حفاظت از اردن است(۱)

این ماجرا در زمینه ای که از قبل نیز برای سلطنت هاشمی پرتنش بود، رخ می دهد. این کشور به ویژه پذیرای پایگاه های نظامی بریتانیا، فرانسه و آمریکا است. پیش از این در پایان ژانویه، حمله مرگبار به یک پایگاه آمریکایی در شمال شرق کشور توسط شبه نظامیان کتائب حزب الله عراق که توسط ایران حمایت می شود، نگرانی از تشدید تنش در منطقه را افزایش داده بود.

موضع شرمسارانه مقامات از به رسمیت شناختن نقش خود در این شب پرتنش، نشانگر ابهام موضع سلطنت در قبال جنگ غزه است که بین حمایت از اهالی غزه‌ها و احترام به توافق صلح با اسرائیل در نوسان می باشد(۲). مردم اردن نیز بین احتیاط، ناامیدی و تائید عملیات نیروهای مسلح در شب ۱۴ آوریل تقسیم شده اند.

«مقامات بنام دفاع از قلمرو کشور از اسرائیل محافظت می کنند».

به گفته عبدالرحمن، آرایشگر سی و چند ساله، «اردن در آن شب از قلمرو خود دفاع کرد». لیلا نیز که خود را یک طراح وب جوان معرفی می کند، همین موضع را دارد: « یک واکنش منطقی برای هر کشوری که احساس خطر کند». شهادت های متعدد بر درماندگی اردن در مقابله با درگیری ای که فراتر از توانائی آنست، تأکید دارند: عمان که دست و پای خود را با تصمیمات متحدان آمریکایی و اسرائیلی اش بسته است، موضعی مستقل نمی تواند داشته باشد.

با این حال، به نظر می رسد گفتمان انتقادی در مورد شرکت در رهگیری پهباد ها غالب است. در نگاه محمد، یک راننده تاکسی بازنشسته، دولت با دفاع از اسرائیل مانند یک «خائن» عمل کرد و تعهد اخلاقی خود در حمایت از فلسطینی ها را به فراموشی سپرد. شریف ، کارمند بخش بانکی، با کمی تفاوت موضعی مشابه دارد و می‌گوید: «اردن در تلاش برای توقف ایران اشتباه کرد. ما باید اجازه می دادیم که اسرائیلی ها و ایرانی ها بجنگند، زیرا هر دو مستحق ضربه خوردن هستند». فرح خود را همسو با احساسات هموطنانش معرفی می کند ، و ریاکاری مقاماتی را محکوم می کند که « در پوشش دفاع از قلمرو ملی، از اسرائیل محافظت می کنند».

این بحث و جدل ها در شرایطی است که هرروز تظاهرات مردمی به نفع غزه و آتش بس در جریان است. تظاهرکنندگان در عین حال، از قدرت نیز انتقاد می کنند و خواستار موضع محکم‌تری در قبال اسرائیل هستند. تظاهرات ماه رمضان تناقضات در موضع اردن را برجسته کرد. معترضان که در مسجد الکبوتی، نرسیده به سفارت اسرائیل تجمع کرده بودند، شعار می دادند:

ای دولت های ترسوی عرب! ما از طرف بی صداها به پل زمینی اعتراض می کنیم. پل زمینی خیانت است. ما نیز در کنار غزه هستیم. ما نیز در محاصره هستیم.

گزارش‌هایی که دولت آن را تکذیب کرد، حاکی از ایجاد یک کریدور از طریق اردن است که از طریق آن کشورهای عربی خلیج فارس محاصره حوثی‌ها علیه کشتی‌های اسرائیلی را با حمل محصولات به اسرائیل دور می‌زنند.

از ۱۸ مارس و آغاز محاصره بیمارستان الشفاء توسط ارتش اسرائیل، راهپیمایی هایی که توسط مجمع ملی همبستگی با مقاومت و جنبش آتاحرک علیه عادی سازی سازماندهی شده است، هر روز عصر بین ۳ تا ۵ هزار نفر را در محله رابیه در مرکز پایتخت گرد هم می آورد.

تظاهر کنندگان نسل کشی جاری در غزه را محکوم می کنند و خواهان آتش بس هستند که با حمله اسرائیل به رفح عاجل تر شده است. اهمیت این تظاهرات به ویژه به دلیل آوارگان فلسطینی است که اکثریتی از جمعیت اردن را می دهند (بین ۶۰ تا ۷۰ درصد) که پس از نکبه و سپس در پی جنگ ۱۹۶۷ وارد این کشور شده اند. آنها که بر خلاف آوارگان فلسطینی مستقر در لبنان یا سوریه ، کارت هویت اردنی دارند، ریشه های خود را فراموشی نکرده اند و وجود کفیه ها و پرچم های فلسطینی در این راهپیمایی ها گواه آن است.

علاوه بر آتش بس، تظاهرکنندگان خواستار بسته شدن دائمی سفارت اسرائیل در عمان هستند. اگرچه اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳ سفارت را از کارکنان اش خالی کرد و سفیر اردن در اسرائیل در ماه بعد در اعتراض به این امر فراخوانده شد، با اینحال شایعاتی در مورد از سرگیری فعالیت سفارت اسرائیل موجب نگرانی تظاهرکنندگانی شده که آن را یک خیانت دیگر پادشاهی هاشمی به آرمان فلسطین تلقی کنند.

احمد برای ما توضیح می دهد که این تنها درخواست نیست(۳):« ما خواستار بستن پل زمینی هستیم که از اردن می گذرد و برای صهیونیست ها کالا تامین می کند». سایر خواسته ها: پایان عادی سازی روابط با تل آویو، لغو معاهده صلح با اسرائیل و توافق گاز و در نهایت توقف صادرات سبزیجات اردن به این کشور.

به همین ترتیب، تظاهرکنندگان قاطعانه هرگونه گسترش احتمالی توافقنامه های انرژی بین دو کشور را رد می کنند. در سال ۲۰۲۳، اردن که نگران کمبود آب بود، رسماً از همسایه خود درخواست کرد که در ازای دریافت انرژی برای آن آب فراهم کند. اما وزیر امور خارجه اردن در ۱۶ نوامبر ۲۰۲۳ اعلام کرد: «ما این قرارداد را امضا نخواهیم کرد. آیا می توانید تصور کنید که یک وزیر اردنی در کنار وزیر اسرائیلی بنشیند تا قرارداد آب در برابر برق را امضا کند، در حالی که اسرائیل به کشتار کودکان در غزه ادامه می دهد» (۴).

بازنگری روابط سلطنت با ایالات متحده، با توجه به حمایت بی دریغ این کشور از اسرائیل، از جمله دیگر خواسته های تظاهرکنندگان است. دو کشور با معاهداتی به هم پیوند دارند که پرداخت سالانه ۱.۴۵ میلیارد دلار کمک های اقتصادی و نظامی به اردن را تا سال ۲۰۲۹ تضمین می کند.

دستگیری های متعدد

اگرچه اعتراضات مسالمت آمیز است، اما اغلب به سرکوب خشونت آمیز ختم می شود. بر اساس یک استراتژی محاصره نسبتاً کلاسیک، پلیس یک حلقه برای محاصره فعالان تشکیل می دهد ، سپس آنها را از میدان الکلوتی بیرون می راند تا به تجمعات پایان دهد.

همزمان، دستگیری های متعددی از روزنامه نگاران، تظاهرکنندگان و شخصیت های سیاسی انجام می شود. مرکز عمان برای مطالعات حقوق بشر (ACHRS) از ۱۸ مارس ۲۰۲۴ حداقل ۱۱۶ بازداشت را شمارش کرده است. در بیانیه مطبوعاتی منتشر شده در ۳ آوریل، این مرکز سرکوب تظاهرات مسالمت آمیز محکوم و دولت را ترغیب می کند که:

برگزاری تجمعات امن، مشروع و مسالمت آمیز را ممکن سازد که مطابق با حقوق مدنی شهروندان است و توسط قانون اساسی و همچنین قوانین بین المللی بشردوستانه تضمین شده است(۵).

.

گزارشگران بدون مرز همچنین «فشار فزاینده بر خبرنگارانی که تظاهرات علیه جنگ غزه را پوشش می دهند» گزارش کرده است.

ایمن صفدی در یک مصاحبه تلویزیونی با شبکه دولتی الممالکه تلاش کرد تا تناقضات در رفتار حکومت را نمایان کند.

بین حق تضمین شده در قانون اساسی برای اعتراض مسالمت آمیز و وظیفه اساسی دولت و نهادهای دولتی برای اجرای قانون، فاصله ای بین مواضع دولت و مردم وجود دارد.

در حاشیه تظاهرات، بسیاری از فعالان بر اساس مفاد «قانون سایبری» اخیر که از سپتامبر ۲۰۲۳ به اجرا درآمده دستگیر شدند. قانون اخیر بسیاری از فعالیت های آنلاین را جرم انگاری کرده و آزادی بیان را به نام وحدت ملی به شدت محدود می کند. بر این اساس است که نزدیک به هزار نفر از ۷ اکتبر به دلیل انتشار مواضع انتقادی از سیاست دولت در قبال اسرائیل یا تمجید از حماس بازداشت شده اند. دو عضو جنبش بایکوت، عدم سرمایه گذاری و تحریم اسرائيل (BDS) در اردن، در میان آنها هستند.

در راهپیمایی ها حمل نمادهای فلسطینی به تدریج منع شد و چند روز بعد این امر شامل کفیه نیز گشت.

مقامات اردن فراخوان ماه مارس خالد مشعل، یکی از اعضای دفتر سیاسی حماس در تبعید، برای حضور در خیابان‌ها، به ویژه در اردن، مصر، الجزایر و مراکش برای اعتراض به اشغالگری اسرائیل را محکوم کردند. آنها «رهبران جنبش اسلامی در عمان را متهم کردند که در هماهنگی با رهبران حماس در خارج از کشور می خواهند مردم اردن را به جنگ غزه بکشانند ». تحقیقات رسمی در مورد آنچه که مقامات « دعوت از مردم اردن برای تشدید تنش ها علیه دولت خود» توصیف می شود، آغاز گشته است.

معترضان به نوبه خود همچنان به دفاع از جنبش اسلامی ادامه می دهند: «که صدای عمان شنیده شود»، «ما بخشی از سیل هستیم (۶) ، بگذار هر خائن و همدستی آن را ببیند»، و حتی در تظاهرات شعار «با حماس برای آزادی» شنیده می شود. دولت از بهره برداری جمعیت فلسطینی از این تظاهرات و سوء استفاده برای اهداف ایدئولوژیک بیم دارد. علاوه بر این، کمیته روابط خارجی مجلس سفلی مجلس یادداشتی را منتشر کرد که در آن « هر گونه تلاش توسط یک گروه کوچک نفوذی که به دنبال خرابکاری و تضعیف وحدت ملی باشد» را محکوم کرد.

این موضع گیری هشداری در ارتباط با اظهارات سخنگوی کتائب حزب الله ، گروه شبه نظامی عراقی حامی ایران بود، که پس از حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در سوریه، تهدید کرد که ۱۲ هزار جنگجوی اردنی را برای جنگ با اسرائیل مسلح خواهد کرد. این تهدید با اظهاراتی از سوی رهبران برجسته حماس همراه بود که بر اهمیت اعتراضات در اردن تاکید داشت. ابوحمزه، سخنگوی جنبش جهاد اسلامی فلسطین نیز پیامی را در حمایت از معترضان الکلوتی فرستاد.

افزایش خطر بی ثباتی توسط خارجی ها

پوشش رسانه ای تظاهرات، نماد خطوط گسستی است که در منطقه برجسته شده. رسانه هایی مانند اسکای نیوز عربی یا العربیه با دادن آنتن به مهمانان متعددی که از تجمعات انتقاد می کردند، تظاهرات را پوشش دادند و آن را مانورها و توطئه ایران معرفی کردند که با اخوان المسلمین و حماس برای ایجاد اغتشاش در پادشاهی هاشمی تلاش می کند.

در همین راستا، یکی از اعضای شورای ملی فلسطین، اسامه العلی، وابسته به فتح، تظاهرکنندگان اردنی را «گاوهای عقب مانده» توصیف کرد و به این ترتیب به روایت توطئه حماس، ایران و اخوان المسلمین دامن زد.

تاکید بر تلاش برای بی‌ثبات کردن اردن نشان‌دهنده تغییر لحن نسبت به پوشش قبلی رسانه‌های اصلی خلیج فارس است که تا همین اواخر در انتقاد از حماس مردد بودند.

حمایت از فلسطینی ها در غزه به دلیل احساساتی که در میان مردم اردن و توجه رسانه ها ایجاد می کند، موضوعی بسیار حساس در این کشور است. بنابراین، تصور سرکوب بیش از حد خشونت آمیز تظاهرات دشوار به نظر می رسد. به همین دلیل فرضیه تلاش برای بی‌ثبات کردن کشور توسط نیروهای خارجی ضروری احساس می‌شود ، نیروهای خارجی که حماس و ایران در راس آن هستند. این چنین است که مقابله با تهدید همیشگی وحدت ملی ، تبدیل به وظیفه اصلی دولت می گردد.

با این حال، این تظاهرات تناقضات و ابهامات موضع اردن در مورد درگیری های جاری را برجسته می کند. رژیم سلطنتی هاشمی قطعاً در معادله ای آشکارا لاینحل گیر کرده است، بین ماهیت ذاتاً طرفدار فلسطینی موضع خود از یک سو و الزامات استراتژیک و اقتصادی آن از سوی دیگر. اما افزایش تنش‌های منطقه‌ای، پادشاهی را در معرض خطر ایستادن در سمت اشتباه تاریخ قرار می‌دهد.

سلطنت هاشمی روی پوست تخم مرغ راه می‌رود و وزیر امور خارجه در ۱۵ آوریا ۲۰۲۴ تلاش کرد تا خواسته‌های مردمی و الزام های قدرت را با هم آشتی دهد.

موضع رسمی دولت و مردم در مورد مسئله فلسطین یکی است و هیچ تفاوتی بین این دو وجود ندارد. مردم خشم خود را از جنایاتی که علیه فلسطینی‌ها انجام می‌شود با تظاهرات و دولت با اقدامات و تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک ابراز می‌کند(۷).

در این راستا، حمله ایران در شب ۱۴ آوریل به نظر می رسد یک موهبت برای رژیم اردن بوده باشد. این امر «تهدید» ایرانی‌ها در جهت بی‌ثباتی کردن منطقه و در نتیجه پادشاهی را تقویت می کند و بهانه‌ای برای سرکوب تظاهرات می‌شود.

۱- « Jordan warns Iran against airspace violations », CNN, 15 avril 2024.

۲- قرارداد صلح Wadi Araba بین سلطنت هاشمی و اسرائیل که در سال ۱۹۹۴ امضا شد، و این قرارداد همچنین اتحاد نظامی با ایالات متحده را برقرار کرد.

۳- نام او تغییر یافته

۴- « Jordan says it won’t sign energy and water exchange deal with Israel », Al-Jazeera, 16 novembre 2023.

۵- « Jordan says it won’t sign energy and water exchange deal with Israel », Al-Jazeera, 16 novembre 2023.

۶- با اشاره به عملیات ۷ اکتبر سیل الاقصی.

۷- Post du 15 avril 2024 sur X.