بیماری همه گیر Covid-19 هوانوردی غیرنظامی را در جدی ترین بحران تاریخ خود قرار داده ، ایرباس یک پروژه آینده نگرانه با نام ZEROe اعلام کرده است: ورود به سرویس اولین هواپیمای تجاری «آلودگی صفر» در سال ٢٠٣٥. این شرکت سازنده هواپیما در ویدئویی که در سپتامبر سال ٢٠٢٠ منتشر شد از سه طرح ایجاد هواپیمای هیدروژنی رونمایی کرد ، از جمله یک بال پروازی که می تواند ٢٠٠ مسافر را حمل کند. پیشرفت تکنولوژی، امیدها را برای کاهش «تاثیرات کربن»* شرکت های هواپیمایی افزایش داده است ، اما هیدروژن «سبز» ، حاصل از تقسیم مولکول های آب با استفاده از الکترولیز تولید شده از انرژی های تجدیدپذیر ، هنوز هم بسیار گران ارزیابی می شود و از نظر تجاری با صرفه نیست. در واقع ، واقعیت از این هم پیچیده تر است.
نفت همچنان برای صنایعی که به سختی می توان آنها را کربن زدایی کرد ضروری باقی می ماند: مانند حمل و نقل دریایی ، بخش معدن و تولید فولاد ، پلاستیک و سیمان. طبق پیش بینی های BP ، غول نفتی انگلیس که متعهد شده تولید گاز و نفت خود را تا پایان دهه ٤٠ درصد کاهش دهد ، تقاضای جهانی نفت می تواند در سال ٢٠٥٠ بین ٣٠ تا ٩٥ میلیون بشکه در روز باشد. اوپک از سوی دیگر تولید جهانی نفت را در سال ٢٠٤٥ ، ١٠٩ میلیون بشکه در روز پیش بینی می کند.
عربستان سعودی ، بزرگترین صادرکننده نفت خام جهان ، این کربن زدایی کند اقتصاد جهانی را فرصتی برای ادامه سود بردن از درآمد نفتی می داند. در مارس سال ٢٠٢١ امین ناصر ، رئیس شرکت سعودی آرامکو اعلام کرد: «ما واقفیم که راه حل های انرژی پایدار برای یک انتقال سریع تر و هماهنگ تر انرژی در جهان بسیار بااهمیت هستند ... اما این امر در عمل مدتی طول می کشد ، زیرا گزینه های کمی برای جایگزینی نفت در بسیاری از بخش ها وجود دارد» . این غول نفتی که گاو شیر ده عربستان سعودی محسوب می شود ، یک دهم تولید جهانی را به خود اختصاص داده و قصد دارد در پنجاه سال آینده انرژی مورد نیاز چین را تأمین کند.
سعودی آرامکو از مزیت بهره برداری از میادین نفتی نسبتاً نزدیک به سطح زمین برخوردار است و در نتیجه کمترین هزینه تولید در جهان را داراست: تقریباً نصف هزینه استخراج نفت در روسیه و یک سوم هزینه نفت شیست امریکا. چندین دهه است که این برتری با کاهش هزینه حمل و نقل دریایی تقویت شده است و ریاض اطمینان یافته که می تواند نفت خام ارزان را به ضرر محیط زیست صادر کند. در واقع ، کشتی های نفت کش مسئول تقريباً يك چهارم CO2 ساطع شده توسط حمل و نقل دريايي در جهان هستند.
آلاینده پاکیزه
عربستان سعودی استدلال دیگری را مطرح می کند تا خود را به عنوان یک بازیگر اصلی در آخرین ساعات دوران نفت معرفی کند: این کشور پس از دانمارک «پاک ترین» طلای سیاه جهان را تولید می کند. لفاظی ها در مورد نفت «کم کربن» بر یک مطالعه علمی تکیه دارد که با هزینه عربستان سعودی انجام گرفته و در سال ٢٠١٨ توسط مجله آمریکایی ساینس منتشر شده است. این مطالعه انتشار کربن ٨٩٦٦ میدان نفتی فعال در ٩٠ کشور یعنی ٩٨٪ کل تولید جهانی را تجزیه و تحلیل می کند. در این سند نتیجه گرفته شده است که استخراج ، فرآوری و حمل و نقل هر بشکه نفت عربستان به پالایشگاه تصفیه آن ٢٧ کیلوگرم CO2 منتشر می کند که دومین نرخ پائین در جهان است. این بررسی به سعودی آرامکو اجازه می دهد تا استدلال کند که با استفاده از نفت خام کم کربن در پایان قرن حداقل معادل ١٨ گیگا تن (Gt) CO2 صرفه جویی می شود. با این حال ، این رقم در مقایسه با انتشار جهانی CO2 یک قطره است: فقط از سال ٢٠٠٠ تاکنون حدود ٦٠٠ گیگا تن CO2 انتشار یافته است. جیم كران ، محقق انرژی در انستیتوی بیکر دانشگاه رایس در تگزاس می گوید:« طبیعی است که سعودی آرامکو بخواهد ارقامی را منتشر کند که به آن تصویر خوبی می دهند و این تصور را برای شما ایجاد می کنند كه با مصرف نفت عربستان ، كربن كمتری از مصرف نفت هرجای دیگری ساطع می كنید ».
با پنهان شدن در پشت تصویر «بهترین در میان بدترین ها» ، سعودی آرامکو در واقع از بحث نیاز کاهش حجم کل انتشار گازهای گلخانه ای طفره می رود و آنرا با بحث «آلوده کردن با پاکیزگی بیشتر» جایگزین می کند. نگرشی که موجب رسوائی می شود. آرتور کلر ، کارشناس آسیب پذیری سیستمیک جوامع مدرن ، محدودیت های انرژی و زیست محیطی و استراتژی های پایداری می گوید: «ادامه دادن به نقش آخرین سنگر دوران پایان تمدن نفت ، جنون آمیز است. ما در حال انفجار آخرین توانائی های سیاره هستیم و با آتش بازی می کنیم. زمان آن فرا رسیده است که مهم ترین چالش قابل سکونت ماندن کره زمین باشد». این محقق اضافه می کند: « تجارت خودخواهانه و سرسختانه کشورهای حوزه خلیج فارس از آنجا بیشتر تعجب آور است که این منطقه جغرافیایی همه چیز برای از دست دادن دارد ، زیرا تحت تأثیر تغییرات وحشیانه اقلیمی قرار خواهد گرفت.» مطالعات علمی نشان می دهد که منطقه خلیج عربستان می تواند پس از سال ٢٠٧٠ ، به ویژه در ماه های تابستان ، غیرقابل سکونت شود.
به سمت رکورد تولید
طبق نظر Carbon Tracker ، اتاق فکری که تأثیر تغییرات اقلیمی را بر بازارهای مالی و سرمایه گذاری در سوخت های فسیلی تجزیه و تحلیل می کند ، شرکت های بزرگ نفت و گاز حاضر در بورس باید تا سال ٢٠٤٠ تولید خود را یک سوم کاهش دهند تا با پیمان پاریس (٢٠١٦) منطبق شوند که حفظ افزایش دما زیر ١.٥ درجه سانتیگراد را تا پایان قرن ضروری می داند.
سعودی آرامکو ، مسئول ٤.٣٨٪ از انتشار CO2 از سال ١٩٦٥ و بزرگترین آلاینده عمومی در جهان ، این ضرورت را قبول ندارد. برعکس ، این شرکت می خواهد تولید خود را به ١٣ میلیون بشکه در روز افزایش دهد ، یک میلیون بیشتر از رکورد قبلی خود در آوریل ٢٠٢٠. هدف آن افزایش سهم بازار خود در برابر کشورهای غربی ای است که تحت فشار افکار عمومی مجبور به کاهش تولیدات خود هستند. مگر اینکه آنها نیز تصمیم بگیرند راه شرکت Occidental Petroleum را دنبال کنند. این شرکت آمریکایی اعلام کرد که در ماه ژانویه دو میلیون بشکه نفت ١٠٠٪ بی انتشار کربن به هند صادر کرده که اولین بار در جهان است. پشت این اعلام پر افتخار ، خرید اعتبارات کربن برای جبران میلیون تن کربن منتشر شده پنهان است. روشی مورد انتقاد نه تنها به دلیل عدم شفافیت در روش های جبران خسارت ، بلکه برای آنکه تشویق کننده ایده « آلاینده پاکیزه» است.
با این حال ، بنظر آرتور کلر ، عربستان سعودی یکی از معدود کشورهایی است که «اهرم قدرتمند بزرگی» برای هدایت گفتگو های بین المللی در مورد تحول عمیق سیستم اقتصادی و سبک زندگی با هدف کاهش فشار فعالیت های انسانی بر زمین دارد. این کارشناس پیشنهاد می کند:« در وضعیتی ایده آل - که ایمان اکولوژیکی را می طلبد که پیدایش آن خیال پردازانه است - یک کنسرسیوم از کشورهای صادرکننده نفت می تواند یک سیگنال قوی به بقیه جهان ارسال کند. آنها می توانند بگویند: ما می خواهیم نفت مورد نیاز برای گذار به سمت تمدنی بدون کربن و بدون پلاستیک را تأمین کنیم. زین پس میزان جریان نفت کاهش و قیمت ها افزایش می یابد. تعرفه های ترجیحی به کشورهایی تعلق می گیرد که درگیر طرح های جاه طلبانه تحول در جامعه باشند».
نبود شفافیت
علیرغم تلاش های بی فایده برای تثبیت موقعیت خود به عنوان یک بازیگر معتبر دوران انتقال انرژی ، سعودی آرامکو نتوانسته شفافیتی را به هنگام عرضه ١.٥ درصد ازسهام خود در بورس در پایان سال ٢٠١٩ متعهد شده بود، عملی کند.میزان « تاثیرات کربن» این شرکت به هنگام وارد شدن دربورس، در واقع لااقل ٥٠٪ کمتر ارزیابی شده و میزان انتشار بسیاری از پالایشگاه ها و کارخانه های پتروشیمی درنظرگرفته نشده بود. اگرچه این شرکت به اشتباه خود اعتراف کرده است ، اما هنوز از درج انتشار گازهای گلخانه ای متساعد شده از کارخانه های متعلق به مشارکت هایش در « تاثیرات کربن» خود شانه خالی می کند. صالح العمر ، تاجر سعودی که سهامدار این غول نفتی است ، اظهار می دارد: « مقررات زیست محیطی در اینجا هنوز خیلی سختگیرانه نیستند و ما نمی توانیم به نهادی مانند آرامکو که زندگی عربستان سعودی به آن وابسته است ، محدودیت های سختگیرانه ای تحمیل کنیم.»
سعودی آرامکو همچنین یکی از آخرین شرکتهای بزرگ نفتی است که از افشای میزان انتشار Scope3 خود (١) که توسط مشتریان نهایی سوخت ها تولید می شود ، خودداری می کند. Scope3 در مجموع بیش از ٨٠٪ از کل انتشارات شرکتهای نفتی را تشکیل می دهد. طبق برآورد بلومبرگ ، میزان آنها برای آرامکو سعودی بیش از ٤ درصد از کل انتشارات کربن جهانی است. این عدم شفافیت زیست محیطی منحصر به شرکتهای نفتی خلیج فارس نمی شود. ExxonMobil آمریکایی فقط در سال جاری برای اولین بار ارقام مربوط به میزان انتشار Scope3 خود را منتشر کرد.
این عملکرد شرکت های نفتی دسترسی به اطلاعات اساسی را از دولت ها و موسساتی سلب می کند که در جستجوی طلای سیاه با کمترین آلودگی ممکن برای سبز کردن بیلان کربن آنها هستند، مسئله ای که همچنین به بهداشت عمومی نیز مربوط می شود. طبق نظر آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده (EPA) ، نفت و گاز «بزرگترین منبع صنعتی انتشار آلاینده های آلی فرار» ، از جمله آلاینده های سمی هوا ، مشکوک به ایجاد سرطان و بیماری های تنفسی است.
در عربستان سعودی ، سرکوب شدید هرگونه صدای مخالفی توسط ولیعهد محمد بن سلمان ، مردم این کشور را از حق بازخواست از شرکت سعودی آرامکو محروم می کند. علاوه بر این ، کنترل سخت بحث های عمومی توسط دولت های منطقه ، آگاهی عمومی از تأثیرات طولانی مدت صنعت نفت را محدود می کند. طبق مطالعه ای که توسط شرکت Boston Consulting Group انجام شده ، گرچه آگاهی از محیط زیست در حال افزایش است ، اما «بخش قابل توجهی» از جمعیت این کشورها «ناآگاه» باقی مانده است. حدود نیمی از افراد ١٨ تا ٢٤ ساله می گویند که آنها هرگز در مورد معنای اصطلاح «تاثیرات کربن» چیزی نشنیده اند. ناآگاهی که به رهبران سعودی اجازه می دهد که از بحث هزینه انسانی ناشی از موقعیت این کشور به عنوان آخرین سنگر دوران نفت ، شانه خالی کند.
* تاثیرات کربن میزان کل انتشار گاز گل خانه ای توسط سازمان، نهاد، رویداد، محصول، شخص ... است.
١- انتشار گازهای گلخانه ای که در ارتباط مستقیم با تولید نیستند ، بلکه به سایر مراحل چرخه محصول (تأمین تدارکات، حمل و نقل ، استفاده ، پایان عمر و ...) مربوط می شوند.