«فای» با نیازی کنترل ناپذیر داستان خود را برای ما بازگو می کند. آغاز جنگ های خشونت بار در محله دلپذیری که در آن زندگی می کرده و مستقر شدن دشوار در مصر که با تحمل شرایط سخت بوده است. او امیدهای بزرگی برای کشور خود داشت، به ویژه زمانی که به ستاد ارتباطات نخست وزیر عبدالله حمدوک پیوست و تا زمان کودتای اکتبر ۲۰۲۱ با آن همکاری کرد. او که حدود ۳۰ سال دارد، بی گمان مردم سودان را نمایندگی نمی کند. با این همه، با نخستین موج پناهندگانی که در هفته های اول بروز درگیری به مصر آمده اند همخوانی دارد.
مردمی در دام افتاده
در آن ۱۵ آوریل ۲۰۲۳، با صدای انفجارهایی شدید از خواب بیدار شد. در خارطوم، پایتخت سودان، مراکز راهبردی متعددی، از جمله فرودگاه واقع در نزدیکی محله ای که فای با مادر و خواهرش در آن سکونت داشت بمباران شده بود. این ۳ زن در را به روی خود بستند و با ذخیره مواد غذایی و آب خود به زندگی پرداختند. درپی بمباران های شبانه، روزها هم به طور بی وقفه صدای تیراندازی شنیده می شد. برادر یکی از دوستانش در مقابل خانه در خودروی خود به شکلی مرگبار مجروح شد. شدت درگیری ها تا حدی بود که چند روز طول کشید تا خانواده فرد مزبور بتوانند به پیکر او دست یابند. این رویداد و دریافت خبرهای وحشتناک، ۳ زن را از فرار با خودروی شخصی منصرف کرد. گزارش سازمان عفو بین الملل خبر از موارد ورود با زور به خانه ها، دزدی، تجاوز و قتل می داد. به رغم کمتر بودن موارد در ارقام رسمی، تعیین تعداد دقیق قربانیان غیرنظامی غیرممکن بود.
در ۲۳ آوریل، آتش بس موقتی بین طرفین جنگ برقرار شد که امکان دور کردن غیر نظامیان را فراهم کرد. خانواده فای هم به یک گروه سازمان ملل متحد پیوست و پس از ۳۵ ساعت سفر با اتوبوس به پورت سودان رسید. اتباع غیرسودانی سوار هواپیما به مقصد جده شدند و از آنجا توانستند به خانه های خود بازگردند. اما، مقامات سعودی از پذیرفتن اتباع سودان خودداری کردند. این ۳ زن که در یک هتل کثیف – که بابت آن هر شب ۱۰۰ یورو می پرداختند- گیر افتاده بودند، تصمیم گرفتند که به مصر بروند.
از نیمه ماه آوریل، ۳.۵ میلیون تن ناگزیر از فرار شده اند. سه چهارم این تعداد به مناطقی در سودان که از جنگ در امان مانده رفته و بقیه از مرزها عبور کرده اند. چاد که از سال ۲۰۰۴ پذیرای ۲۵۰ هزار پناهنده دارفور بوده، با هجوم ۳۵۰ هزار تن دیگر رودررو شده است. سودان جنوبی نیز با بازگشت نزدیک به ۲۰۰ هزار تن از اتباع خود روبرو شد. در شمال هم ۲۵۰ هزار تن از مرز مصر عبور کردند.
شرایط ورود سخت تر
پناهجویان خارطومی مصر را به این دلیل انتخاب می کنند که آن را بخوبی می شناسند: بسیاری از آنها در انجا تحصیل کرده، برای درمان به آن رفته یا تعطیلات خود را در آن گذرانده اند. بخاطر بسته بودن فرودگاه بین المللی، پناهجویان با عبور از مسافتی هزار کیلومتری، به ایستگاه مرزی آرقین می رسند. برای خروج از پایتخت گاه باید چندین هزار یورو پرداخت کرد. فای برای طی یک مسیر ۱۷ ساعتی با اتوبوس، که پیش از جنگ بهای آن حدود ۴۰ یورو بود، نزدیک به ۱۵۰۰ یورو پرداخت کرد.
پس از دهها ساعت انتظار، ۳ زن سرانجام پیاده وارد خاک مصر شدند. آنها که بسیار خسته و فرسوده شده بودند، سعی کردند چرت کوتاهی روی کارتن یا حتی زمین بزنند. در سحرگاه، یک اتوبوس آنها را به محل سوار شدن به قایق در ابوسمبل برای عبور از ساحل شرقی دریاچه ناصر برد تا پس از عبور از دریاچه به آسوان رسیده و از آنجا سوار قطار به مقصد قاهره شوند.
با وجود ساعات متمادی انتظار، گرما و ناراحتی، ۳ زن در زمانی از مرز عبور کردند که انجام این کار هنوز راحت تر بود. در آن زمان، تنها مردان ۱۶ تا ۵۰ ساله می باید از کنسولگری مصر در «وادی حلفا» در ۲۵ کیلومتری مرز روادید دریافت می کردند و افراد دیگر تنها با داشتن گذرنامه، حتی منقضی شده یا یک برگه موقت عبور می توانستند از مرز بگذرند. اما، با زیاد شدن تعداد پناهجویان، به زمان انتظار برای دریافت روادید افزوده شد. این امر به جایی رسید که خانواده ها چاره ای جز جداشدن از هم نداشتند و مردان ناگزیر برای انجام روندهای اداری کار خود باقی می ماندند.
در ۲۵ ماه مه، مصر شرایط ورود به خاک خود را سخت تر کرد و از همه افراد، حتی کودکان، گذرنامه معتبر خواست. یکی از کارکنان بخش حفاظت کمیساریای عالی پناهندگان (HCR) در قاهره به ما گفت که ناظر رفتارهایی تبعیض آمیز در انجام کارها بوده است. درحالی که برخی بدون داشتن مدارک خواسته شده از مرز رد می شدند، عده ای دیگر، به ویژه پناهندگان سوری و اریتره ای، با وجود داشتن مدارک معتبرپشت مرز می ماندند.
درحالی که در دو ماه پس از آغاز درگیری، ۲۵۰ هزار سودانی و نزدیک به ۵۶۰۰ تن از اتباع کشورهای دیگر از مرز عبور کرده بودند، در یک ماه و نیم منتهی به پایان ژوییه این تعداد ۱۰ برابر کاهش یافت. سودانی ها همچنان خواهان ترک کشور خود بودند، اما مصر علاوه بر مقررات دیگر از نیمه ماه ژوئن همه را ملزم به دریافت روادید کرد. به گفته یک مأمور کمیساریای عالی پناهندگان که در «وادی حلفا» کار می کند و ما با او تماس گرفتیم، در پایان ماه ژوییه هر روز فقط حدود ۱۰۰ تن از مرز عبور می کردند. این تقریبا بسته شدن مرز، انسدادی به وجود آورد که ایجاد اردوگاه های پناهندگان را ایجاب کرد. به گفته فردی که ما در کمیساریای عالی پناهندگان با او تماس داشتیم، در این اردوگاه ها حدود ۸ هزار پناهجو ساکن شده اند و مردم محلی هم پذیرای حدود دو برابر این تعداد هستند و عده زیادی نیز در خیابان ها می خوابند. رسیدن این تازه واردان بر زیرساخت های این شهر ۱۵ هزار نفری فشار وارد می کند و مشکلاتی برای تدارک ضروریات زندگی ایجاد می نماید. با حرارتی که گاه به ۴۶ درجه سانتیگراد می رسد، شرایط زندگی پناهجویان و نیز گروه های امدادگر دشوار است.
برخی که از انتظار کشیدن برای دریافت احتمالی روادید به تنگ می آیند، تصمیم به گذر از راه های غیرقانونی می گیرند. راه هایی که پرهزینه و خطرناک تر است. کسانی که دستگیر شوند را به سودان بازمی گردانند. افرادی دیگر به صورت نسیه قاچاقی از مرز عبور می کنند. این افراد ناگزیر می شوند برای تسویه بدهی ناشی از سفر قاچاق خود دستکم یک سال در قاهره کار کنند.
کسب و کار مددکاری
عبدالفتاح السیسی، رییس جمهوری مصر در مصاحبه با یک روزنامه ژاپنی در ۲۹ آوریل، خواهان همبستگی بین المللی شد و سودانی ها را نه «پناهجو» بلکه «میهمان» توصیف کرد. در بین سطور این مصاحبه، موضع مصر در زمینه مدیریت بحران های پناهندگی مشاهده می شد. دو هفته بعد، این موضع به صورت مشروح تر توسط وزیرامور خارجه بیان شد که اردوگاه های پناهندگی در خاک مصر برپا نخواهد شد و پناهندگان باید در بافت های شهری جذب شوند. آمدن گسترده هزاران خانواده در بازار املاک نیز ایجاد تنش کرده و در مواردی اجاره خانه را تا ۳ برابر افزایش داده است. درحالی که پیش از جنگ، درخواست کمک برای مسکن حدود ۱۳ درصد از پرونده های درجریان در کمیساریای عالی پناهندگان را تشکیل می داد، در پایان ژوییه این میزان به یک سوم پرونده ها رسید و این درخواست ها غالبا از سوی مادران مجردی بود که از نظر مالی شدیدا آسیب پذیر هستند.
اکنون فای در یک آپارتمان کوچک در شهر جدید « ۶ اکتبر» در غرب قاهره زندگی می کند که اجاره آن ۱۵۰ یورو در ماه است. عده زیادی از پناهندگان در این شهر زندگی می کنند. فای و هموطنانش با آن که «میهمان» هستند، می بایست با فرآیندهای سنگین اداری، به ویژه برای تمدید اجازه اقامت، رودررو شوند. به نظر می رسد که این تشریفات بستگی به خلق و خوی کارکنان مسئول آن داشته باشد. در چنین شرایطی، کمیساریای عالی پناهندگان گاه به زحمت می تواند به تازه واردان مشاوره دهد. درحال حاضر دادن یک درخواست اجازه اقامت ۲ ماه طول می کشد و چند هفته نیز صرف صدور مجوزی می شود که اعتبار آن تنها ۳ ماه است.
فای که از پیگیری این روندها به تنگ آمده، تصمیم گرفته با پرداخت ۲۸۰ یورو یک وکیل بگیرد. این برایش رقم بزرگی است، اما او برای انجام کار خود به وقت نیاز دارد و دریافته که کسب و کار مربوط به پناهندگان برای برخی از «کارچاق کن ها» - و نیز حکومت که از هر روند اداری مالیات می گیرد- پردرآمد است. فای خود را برخوردار از این مزیت می داند که در استخدام یک سازمان بین المللی است، از راه دور در خانه کار می کند و حقوقش را به دلار در یک حساب خارجی دریافت می نماید. اما خواهرش که کارمند یک بانک در سودان و مادرش که به تازگی از خطوط هواپیمایی سودان بازنشسته شده، مانند بسیاری از دیگر هم میهنان خود به پس اندازهایشان دسترسی ندارند زیرا بانک ها تعطیل شده و حتی مرفه ترین افراد هم می توانند با مشکلات مالی روبرو شوند.
واکنش طرد از سوی مردم
مصر، ابتدا با پذیرش سخاوتمندانه و سپس اِعمال سخت گیری ها، امتیاز ورود به کشور خود را به مرفه ترین ها عرضه می کند. با این همه، دهها هزار سودانی در مصر یا در وضعیت مالی آسیب پذیر قرار دارند و یا درحال آسیب پذیر شدن هستند. به این ترتیب، از ۵۰ هزار تن افرادی که پیش از ۳۱ ژوییه به کمیساریای عالی پناهدگان مراجعه کرده اند، بیش از نیمی مستحق دریافت کمک مالی فوری هستند. این افراد عمدتا عبارت از کودکان بدون همراه، اشخاص دارای معلولیت، مادران مجرد یا افراد نیازمند به درمان های مهم پزشکی هستند. سازمان ملل متحد تنها توانسته یک سوم منابع لازم برای مدیریت این بحران را تأمین کند. استخدام نیروهای جدید به حد کافی نیست و بخش عمده تلاش ها صرف گروه هایی موجود در محل می شود که ساعات کارشان با افزایش تعداد پناهندگان در حد ازپا درآمدن زیاد شده است. این درحالی است که ظرفیت ثبت نام تازه واردان در ابتدای ماه اوت ۴۰۰ درصد افزایش یافته است.
۳۰ هزار تن ثبت نام شده و ۲۰ هزار تن دیگر در انتظار آن هستند. ثبت نام منجر به دریافت یک کارت درخواست پناهندگی می شود اما دارنده آن را از درخواست اجازه اقامت معاف نمی کند. اجازه اقامتی که اخیرا مدت آن از ۶ به ۳ ماه کاهش یافته است.
با آن که پناهندگان سوری، دستکم تا کودتای ژوییه ۲۰۱۳، به خوبی پذیرفته شده بودند، ورود گسترده پناهندگان سودانی واکنش های طرد در مردم ایجاد کرده است. فای رفتاری نژادپرستانه نسبت به خود احساس می کند. او از آزارهای کوچک روزانه خسته است: راننده اوبری که به رغم دریافت قیمت بیشتر برای عرضه خدمات، تهویه خودرو را روشن نمی کند، فروشگاه هایی که از او قیمت هایی بیشتر از دیگران مطالبه می کنند، بدخلقی نفرت انگیز کارکنان دفتر مهاجرت، رفتار تلخ و تند مأمور کمیساریای عالی پناهندگان که ظاهرا از کوره در رفته، در پاسخ به یک پرسش مادرش، همه اینها برایش غیرقابل تحمل است. او درحالی که نخستین قطره های اشک از زمان آغاز روایت خود را پاک می کند می گوید: «در طول ۳ ماه، بیش از همه عمرم احساس تحقیر شدن کرده ام».
در این شرایط، او قصد ندارد که در مصر بماند و مانند ۹۸ درصد از سودانی هایی که اخیرا به پرسش کمیساریای عالی پناهندگان پاسخ داده اند، نمی خواهد به سودان بازگردد و خواهان مهاجرت به کانادا یا برزیل است و همه کوشش خود را می کند تا این کار از راه قانونی انجام شود، اما اگر ازپس از سر راه برداشتن موانع برنیاید، راهی برای به دست آوردن یک روادید غیرقانونی خواهد یافت. او از خطر مرگبار عبور با قایق از مدیترانه آگاه است و قصد انجام چنین کاری را ندارد، اما بسیاری از افراد، از جمله جوانان مصری، این خطر را به جان می خرند و راه لیبی برای قاچاقچیان پر رونق است. میلیون ها یورو پولی که توسط اروپایی ها برای کمک کردن به کشورهای جنوب مدیترانه جهت کنترل سواحل شان پرداخت می شود، نمی تواند به هیچ وجه مانع کسانی که خواهان رفتن به اروپا هستند شود، ولی قاچاقچیان را وامی دارد که راه حل هایی دیگر، همیشه خطرناک و غیرانسانی تر، بیابند.
