«بايد به تحقيق جنايي بين المللي درباره محمد بن سلمان پرداخت»

قتل جمال خاشقجي. · مصاحبه با اگنس کالامار، گزارشگر ويژه سازمان ملل درمورد قتل هاي فراقضايي، غيرقانوني و خودسرانه. اوبه مدت ٦ ماه درباره قتل جمال خاشقجي، روزنامه نگار سعودي تحقيق کرده است.

در ٢ اکتبر ٢٠١٨، جمال خاشقجي روزنامه نگار، براي دريافت مدارک ضروري جهت ازدواج خود، درحالي که نامزدش جلوي در منتظر او بود، وارد کنسولگري عربستان سعودي در استانبول شد و هرگز از آن خارج نشد. مقامات عربستان سعودي، پس از ارايه روايت هاي متناقض، سرانجام پذيرفتند که اين روزنامه نگار در محل کنسولگري کشته شده، اما مدعي شدند که عمليات قتل توسط عوامل خودسر انجام شده و مقامات بلندپايه حکومت به هيچ وجه درجريان آن نبوده اند.

اين توضيحات به هيچ وجه قانع کنده نبود. اگنس کالامار، که در دفتر دبيرکل «عفوبين الملل» به عنوان مدير «ماده ١٩» کار کرده و درحال حاضر گزارشگر ويژه سازمان ملل درباره قتل هاي فراقضايي، غيرقانوني و خودسرانه است، به تحقيق درمورد اين قتل پرداخته است. او در اين مورد با دوآرته نونو ويه ايرا، کارشناس قانوني، پل جانستون، کارشناس درمورد تحقيقات جنايي و هلنا کندي، متخصص حقوق بشر کارکرده است. نتايج اين تحقيقات در ١٩ ژوئن به صورت آنلاين منتشر شده و او آنها را در ٢٦ ژوئن به «شوراي حقوق بشر» سازمان ملل ارايه خواهد کرد. اوريان ٢١، با او درباره نتايج کارش گفتگو کرده است.

اوريان ٢١: نخست، مي توانيد به ما بگوئيد که براي انجام ماموريت خود با چه کساني ديدار و به کجاها سفر کرده ايد؟

اگنس کالامار: من تحقيق خود را در ژانويه ٢٠١٩ آغاز کردم. نخستين محل ماموريتم ترکيه بود. پس از آن به واشنگتن، پاريس، لندن، بروکسل، برلن و اتاوا سفر کردم. سپس به استانبول بازگشتم و با نمايندگان دولت ها گفتگو کردم. در ترکيه با مسئولان تحقيق به ويژه دادستان و اعضاي گروه او ديدار کردم. با دوستان و همکاران جمال خاشقجي، کارشناسان دانشگاهي و نمايندگان دولت هاي مرتبط با عربستان گفتگو کردم. در مجموع، بيش از حدود ١٠٠ گفتگو داشتم.

اوريان ٢١: آيا مهم ترين اطلاعات را در ترکيه به دست آورديد؟

اگنس کالامار: آري، زيرا جنايت در آنجا رخ داده بود. من به نوار ويديوئي قتل دست يافتم، يا دقيق تر بگويم به ٤٥ دقيقه از آن نوار دست يافتم. بنابر اطلاعاتي که دارم، مقامات ترکيه چندين ساعت نوار دراختيار دارند. بايد تاکيد کرد که اين مدارک مرتبط با دستگاه هاي اطلاعاتي- امنيتي ترکيه است، با آن که مقامات ترک اين موضوع را نپذيرفته اند، بين مدرک جرم و کار اطلاعاتي تفاوت وجود دارد: برخي اين امر را تخطي از توافق نامه وين درمورد روابط کنسولي مي دانند، برخي ديگر فکر مي کنند که اين تجسس اطلاعاتي چنان رايج است که نمي توان آن را غيرقانوني دانست، اما من با اين عقيده موافق نيستم. کسي نمي داند که اين نوارها چگونه به دست آمده و اگر محاکمه اي درکار باشد، آيا دادگاه آنها را به عنوان مدرک مي پذيرد؟

الزامات ايالات متحده به محافظت

اوريان ٢١: آيا توانستيد از سوي کشورهاي غربي، به ويژه مقامات آمريکايي، اطلاعاتي به دست آوريد؟

اگنس کالامار: آري، و از بابت آن ممنونم. آنها به من امکان دادند اصالت برخي از اتهامات وارده توسط ترکيه درمورد قتل را احراز کنم. اما، نتوانستم اطلاعاتي درمورد درز خبر در مطبوعات آمريکايي درباره يک گزارش سي آي اِي (CIA)، که محمد بن سلمان را در قتل مجرم مي شناخت به دست آورم. تنها روزنامه نگاري که اين خبر را منتشر کرده از هويت منبع خبر آگاه است و بديهي است که نمي تواند آن را معرفي کند. من در گزارش خود اين مقاله و بسياري ديگر که مي تواند به روشن شدن وضعيت روحي وليعهد عربستان در پيش از قتل خاشقجي کمک کند را قيد کرده ام، ولي اطلاعات کافي براي گرفتن اين نتيجه که ايالات متحده از تعهد خود درباره محافظت و هشدار دادن به آقاي خاشقجي تخطي کرده ندارم.

اوريان ٢١: عربستان سعودي از پذيرش شما خودداري کرده و مدعي است که اين يک موضوع داخلي است.

اگنس کالامار: من با اين فکر که اين قتل يک موضوع داخلي است به شدت مخالفم. نخست براي اين که قتل در خارج از عربستان سعودي رخ داده و مقتول يک تبعيدي بوده است. قتل آقاي خاشقجي يک جنايت حکومتي و تخطي از حقوق و روابط بين المللي است. عربستان سعودي حقوق بشر و به ويژه ممنوعيت سلب خودسرانه حيات، که يک ممنوعيت مقرر در مجموعه الزامات حقوق بين المللي است، را زيرپا گذارده است. عربستان سعودي توافق نامه وين درمورد چگونگي استفاده از کنسولگري و ممنوعيت استفاده از زور درخارج از قلمرو خود، مندرج در منشور سازمان ملل متحد (مواد ٤- ٢) را نيز نقض کرده است. اينها الزاماتي است که همه جامعه بين المللي را دربر مي گيرد. تخطي ديگري نيز وجود دارد که ممنوعيت شکنجه و ناپديد شدن دراثر اِعمال زور است. دراين شرايط، اين فکر که قتل جاشقجي يک موضوع داخلي باشد غيرقابل پذيرش است. به علاوه، اين قتل ماه ها در مرکز توجه سياست بين المللي بوده و شديدا توجه آن را به خود جلب کرده است.

حضور اختلال آفرين سفيران کشورهاي عضو شوراي امنيت

اوريان ٢١: با اين همه، عربستان سعودي اعلام کرده که تعدادي از افراد، که محاکمه شان آغاز شده، دستگير شده اند و سفيران خارجي در دادگاه حضور يافته اند.

اگنس کالامار: اين دادگاه با معيارهاي بين المللي مطابقت ندارد. از ٢١ تن دستگير شده در آغاز، ١١ تن محاکمه شده اند. چرائي اينکه ١٠ تن ديگر رها شده اند را کسي نمي داند. به نظر مي آيد که دادستان تمرکز خود را بر روي کساني که در محل قتل در کنسولگري حضور جسماني داشته اند قرار داده است. به رغم دهشتناک بودن جنايت، دادگاه پشت درهاي بسته برگزار شده و هويت ١١ متهم اعلام نشده است. من نام آنها را در گزارشم قيد کرده ام و ٥ تن از آنها با مجازات مرگ رودررو هستند. عربستان سعودي به ترکيه و ٥ کشور عضو دايمي شوراي امنيت سازمان ملل پيشنهاد کرده که ناظران خود را به دادگاه بفرستند. اين دعوت از ناظران براي اين است که به نتيجه راي دادگاه اعتبار ببخشد، ولي آنها حق اظهارنظر ندارند. ازاين رو، اين حضور ناظران هيچ مشروعيتي به دادگاه نمي دهد. حضور ٥ سفير کشورهاي عضو شوراي امنيت، خود سازمان ملل را نيز دراين محاکمه – که مي تواند يک خطاي قضايي باشد- دخيل مي کند. اين امر اگر نه شوک آور، دستکم اختلال آفرين است. من درک نمي کنم چرا اعضاي دايمي شوراي امنيت بيش ازاين دغدغه براي دخالت در محاکمه اي که همه مشخصات آن حاکي از غيرعادلانه بودن است، نداشته اند.

اوريان ٢١: يکي از مظنون هاي اصلي، سعود القحطاني، يکي از مشاوران نزديک وليعهد محمد بن سلمان است که به نظر نمي آيد نگراني اي داشته باشد.

اگنس کالامار: هنوز نه... گزارش من بيشتر توجه ويژه به مسئوليت هاي حکومت دارد تا مسئوليت هاي فردي. عربستان سعودي اين که اين قتل يک جنايت حکومتي است را نفي مي کند، اما بخش بزرگي از گزارش خلاف اين را نشان مي دهد. اما حکومت کيست؟ من برپايه اطلاعاتي که به دست آورده ام، پيشنهاد مي کنم که دستکم درباره مسئوليت جنايي دو مقام رسمي تحقيقات عميق انجام شود: قحطاني و محمد بن سلمان وليعهد. من ابزاري براي اين نتيجه گيري ندارم که اين دو ازنظر جنايي مسئول هستند، اما به قدر کافي اسناد براي آغاز تحقيقات عميق وجود دارد.

قتل با نقشه قبلي

قحطاني شخصا در چندين مورد تجاوز به حقوق بشر دخيل بوده است: نام او در ربودن نخست وزير لبنان، سعد حريري، برده شده ، در ماجراي زنداني کردن شاهزادگان و بازرگانان درهتل ريتز کارلتون دخالت داشته و در زنداني کردن زنان فعال در جامعه مدني – از جمله کاربرد شکنجه عليه ايشان – دست داشته است. ماهر عبدالعزيز مطرب «رئيس گروه» فرستاده شده به استانبول مستقيما تحت فرمان قحطاني کار مي کرده است. خود دادستان عربستان سعودي، در بيانيه اي به تاريخ ١٥ نوامبر ٢٠١٨ اذعان مي کند که قحطاني به طور مستقيم تا اين حد در قتل دست داشته که از اعضاي گروه خواسته خاشقجي را، به اين دستاويز که تهديدي براي امنيت ملي است، به عربستان سعودي ببرند. من درمورد اين واقعيت هيچ ترديدي ندارم که قتل با نقشه قبلي بوده – اگرچه اين امکان وجود دارد که در ابتدا ترجيح داده مي شد که آقاي خاشقجي ربوده شود. اين واقعيت که قحطاني از سمت مشاور دربار سلطنتي کنار گذاشته شده، ثابت مي کند که مقامات سعودي حدي از مسئوليت را متوجه او مي دانند. دومين فردي که بايد درباره اش تحقيق عميق صورت گيرد، شخص وليعهد است. گزارش من حاوي مستنداتي اثباتي است: عمليات عليه آقاي خاشقجي در رابطه با يک کارزار سازماندهي و هماهنگ شده عليه روزنامه نگاران، زنان فعال، شاهزادگان و بازرگانان بوده است. حداقل اين است که وليعهد از اين رفتار حمايت نموده و اجازه داده است که اين جنايت ها تشديد شود. او هيچ اقدامي براي پيشگيري و مجازات مسئولان انجام نداده است. وليعهد آگاهانه باعث شده که جنايات ديگر، مانند قتل آقاي خاشقجي، انجام شود، اعم از اين که مستقيما دستور اجراي جنايت را داده يا نداده باشد.

اوريان ٢١: درمورد يافت نشدن جسد چه توضيحي داريد؟

اگنس کالامار: سعودي ها تاکيد مي کنند که جسد به يکي از مامورانشان در ترکيه داده شده و اين فرد ناپديد شده است. توضيحي که کمي غريب است، زيرا مي دانيم که ترک ها در خيابان هاي استانبول يک نظام تجسسي خيلي قوي دارند و آنها به من تاکيد کردند که پس از بررسي ٣ هزار ساعت نوار ضبط شده براي تعقيب يکايک اعضاي گروه، کسي را نديده اند که بسته اي را جايي برده باشد. ممکن است که جسد خاشقجي کاملا ازبين برده شده باشد.

موضوع سعد حريري

اوريان ٢١: آيا توانستيد درمورد اتهامات ديگر عليه مقامات سعودي درباره قصد ربودن مخالفان تحقيق کنيد؟

اگنس کالامار: آري، اين کار را براي کوشش در درک موضوع کردم. مدارکي در دست است که نشان مي دهد رياض از وسايل غيرقانوني براي تجسس در امور مخالفان خود استفاده مي کند. اين امر پيش از قتل خاشقجي هم وجود داشت، مانند هنگامي که يکي از نزديک ترين همکاران خاشقجي ديد که تلفنش «هک» شده است. ازاين نگران کننده تر، حدود يک ماه پيش، يکي از مخالفان سعودي که در نروژ پناهنده است عنوان کرد که مورد تهديد قرارگرفته است. منبع اطلاعات او سي آي اِي (CIA) بود که از دستگاه هاي امنيتي نروژ خواسته بود از او محافظت کنند. اين امر نشان مي دهد که بعد از قتل خاشقجي رفتار عربستان سعودي تغيير نکرده، درحالي که حقوق بين المللي اين کشور را ملزم به عدم تکرار مي کند.

ربودن و زنداني کردن خودسرانه سعد حريري در نوامبر ٢٠١٧ مي بايد هشداري براي جامعه بين المللي مي بود. نمونه ديگري در تاريخ نمي توان يافت که نخست وزير يک کشور توسط يک حکومت خارجي ربوده شده باشد. اين باورنکردني است، اما باورنکردني تر فقدان واکنش از سوي جامعه بين المللي است، اگرچه سرانجام فرانسه او را آزاد کرد. گويي پذيرفته شده بود که اين ويژگي عربستان سعودي و رفتاري است که بايد آن را قبول کرد.

اوريان ٢١: درگزارش خود چه توصيه هايي کرده ايد؟

اگنس کالامار: در شرايطي که من ماموريتي براي انجام يک تحقيق جنايي بين المللي ندارم، به دبيرکل سازمان ملل پيشنهاد مي کنم که گروهي از کارشناسان را مامور انجام چنين تحقيقي نمايد و براي هريک از افرادي که مي توانند متهم شوند پرونده اي تشکيل دهد. به عربستان سعودي نيز پيشنهاد مي کنم که دادگاه کنوني را متوقف نموده و دادگاهي با مشارکت جامعه بين المللي برمبناي تحقيقات عميق درمورد همه مظنون ها برگزار کند. دولت سعودي مي بايد مسئوليت قتل را بپذيرد. اين کاري است که تاکنون انجام نشده است.

پس از قتل آقاي خاشقجي، شماري از حکومت ها تحريم هايي عليه مسئولان سعودي اِعمال کردند. اين تحريم ها به ويژه درمورد ١٧ تن انجام شده که بيشتر حکم پرده دود را دارد و توجه را از مسئوليت عربستان سعودي منحرف مي کند. تحريم هاي کنوني پاسخگوي پرسش هاي اصلي درباره زنجيره فرماندهي و اجرايي مسئولان بلندپايه مربوط به قتل خاشقجي نيست. با توجه به عوامل و مدارک قابل باوري که گواه مسئوليت وليعهد در قتل آقاي خاشقجي است، من پيشنهاد مي کنم اين تحريم ها وليعهد و دارايي هاي شخصي او در خارج را نيز دربر بگيرد تا اين که مدارک تائيد يا ثابت شود که او هيچ مسئوليتي در قتل آقاي خاشقجي نداشته است.

به طور کلي تر، اين تحقيقات آسيب پذيري روزنامه نگاران و مخالفان، از جمله پناهندگان و تبعيدي ها را نشان داد. بنابراين مقامات کشورهاي پناهنده پذير بايد در سياست خود تجديدنظر نموده و محافظت از اين افراد را تضمين کنند. سازمان ملل نيز بايد نقشي ايفا کند. اقدامات زيادي انجام شده است: من توصيه مي کنم که اين سازمان بين المللي نيز امکان انجام تحقيقات درباره قتل هاي هدفمند را تدارک ببيند. پيشنهاد مي کنم ابزاري دايمي براي تحقيق درمورد قتل ها و آدم ربايي هاي هدفمند، مشابه ابزارهاي موجود، مانند آنچه براي تحقيق درمورد جنايات درسوريه وجود دارد، درست شود.

همچنين، توصيه مي کنم که مجموعه جامعه بين المللي صندوق هايي براي حمايت از برنامه هاي پشتيباني از آزادي بيان، آزادي رسانه ها و عقايد در منطقه خليج [فارس] تشکيل دهد و يک صندوق جمال خاشقجي ايجاد کند که از آزادي بيان و دموکراسي درخاور نزديک حمايت نمايد.