مارشال حفتر در ليبي شکست هاي متعددي را متحمل مي شود، فرانسه نيز به همچنين

جهت باد به نفع ائتلاف بر سر قدرت در طرابلس تغيير مي کند. نيروهاي نظامي آن چندين شهر کشور را از کنترل مارشال خليفه حفتر خارج کردند. این پیروزی بي شک با حمايت ترکيه و همچنين مردمي که با سرکارآمدن يک ديکتاتوري نظامي مخالفند، بدست آمده است. قدرت هاي منطقه اي و بين المللي متعددي که در ليبي نقش بازي مي کنند مي توانند از اوج گيري قابل پيش بيني درگيري نظامي جلوگيري کنند.در درجه اول فرانسه که از مارشال حفتر حمايت ميکند.

در اين شب گرم ١٩ مه در ماه رمضان ، زمان شادي در ميدان شهداي طرابلس فرارسيده است. مدتهاست که اهالي پايتخت ليبي براي جشن و شادي دور هم جمع نشده بودند. آنها که در طي ماهها زير بمباران نيروهاي مارشال خليفه حفتر ، با وحشت شيوع کروناويروس ، مشکلات قطع آب و برق و دسترسي به غذا . تلمبار شدن آشغال در خيابان ها، زندگي کرده اند، اينک مي خواهند به پيروزي اي نزديک اميد بندند.

همه شيفته تماشاي سامانه عظيم موشک انداز ضد هوائي(Pantsir-S1) هستند که شب قبل در پايگاه هوائي الوطيه، آخرين دژ مارشال حفتر در غرب طرابلس، توسط نيروهاي اتحاد ملي فائز سراج (GAN) به غرامت گرفته شده است. اين سيستم دفاع هوائي روسي که با افتخار به نمايش گذاشته شده و اخيرا توسط امارات متحده عربي به نيروهاي خليفه حفتر تحويل داده شده(١)، نماد آن چيزي است که هفته هاست در ليبي در جريان است. جهت باد پيروزي نظامي به نفع نيروهاي اتحاد ملي فائز سراج تغيير کرده است. ابتکار عمل تغيير جبهه داده است و « ارتش ملي عربي ليبي»( ANAL) عقب نشيني هاي متعددي را متحمل مي شود که به گفته سخنگوي آن « تاکتيکي» هستند.

کاتاليزور دخالت ترکيه

در فاصله چند هفته نيروهاي اتحاد ملي فائز سراج (GAN) حدود ده شهر منطقه طرابلس را که با مارشال حفتر قبل از تسخير پيروزمندانه پايگاه هوائي عظيم الوطيه بيعت کرده بودند، در کنترل خويش در آوردند. آخرين دژ خليفه حفتر در منطقه طرابلس، شهر ترهونه در ٥٠ کيلومتري جنوب شرقي پايتخت، در محاصره GAN در آمده است. ژنرال اوساما جويني، فرمانده نيروهاي غرب GANاعلام کرده که اين شهر هدف آينده اين نيروهاست.

حمايت و دخالت نظامي ترکيه از GAN بي شک کاتاليزوري براي اين پيروزي ها بوده است. پيش از تقويت تدريجي حمايت نظامي ترکيه، بمباران هاي پهبادهائي که امارات در اختيار مارشال حفتر و مزدوران روسي گروه واگنر(Wagner) گذاشته بود، باعث شکست پي در پي نيروهاي GAN مي شد. حمايت ترکيه موجب توازن وضعيت با در اختيار گذاشتن راهبرد دوگانه اطلاعات - بمباران پهباد شد. امکان بمباران روزانه و شبانه خطوط تدارکاتي، مراکز فرماندهي، و پادگان هاي دشمن نقشي تعيين کننده داشت.

اما در درجه اول اين پيروزي ها مديون GAN است که توانست به اختلاف ها و رقابت هاي دروني اش فائق آيد و با سازماندهي خويش خطر برسر کار آمدن يک ديکتاتور نظامي را دور کند. وقايع اخير خلاف نظر کساني را تائيد مي کند که مي پندارند يک رژيم اقتداگرا و حتي نظامي تنها بديل ممکن براي هرج و مرج حاکم برليبي است. اين وقايع در ادامه خواست مردم ليبي است که اکثريت مطلق آنها خواستار يک رژيم نظامي نيستند. در نظر خواهي مردمي که در سال ٢٠١٨ در چارچوب کنفرانس ملي توسط نماينده سازمان ملل، غسان سلامه برگزار شد، اين خواست به روشني بيان شده بود.

يک امکان سياسي براي خروج از بحران

در قلمرو مارشال حفتر در برقه، اگرچه هنوز اپوزيسيون و صداي مخالفي وجود ندارد اما انتقاد از حمله نظامي اش اينجا و آنجا به گوش مي رسد. اعلام اينکه مردم به وي « وظيفه رهبري کشور» را سپرده اند از سوي مارشال در ٢٧ آوريل باعث واکنش هاي مثبتي نشد جز تظاهرات کم اهميتي که احتمالا از طرف نيروهاي امنيتي وي سازماندهي شده بودند. به علاوه چند ساعت پس از اين اعلام، رئيس مجلس طبرق، عقيله صالح که معمولا از مارشال حمايت مي کند، ابتکار سياسي خود را مطرح کرد. طرح وي پيشنهاد مي کندکه شوراي رياست جمهوري کنوني (٢) به شورائي متشکل از يک رئيس و دو مشاور تبديل شود و هر کدام از سه عضو آن از تبار يکي از سه منطقه تاريخي ليبي باشند، طرح عقيله صالح هيچ «وظيفه» معيني براي خليفه حفتر معين نمي کند. اين ابتکار سياسي با مخالفت مسئولين غرب کشور رودرو نشد که در آن نه تنها امکاني براي تضعيف رقيب بلکه يک کار پايه براي خروج کشور از بحران مي بينند.

جنگ تمام نشده و تعدد مجهولات معادله مانع آنست که آينده وقايع را بدرستي پيش بيني کرد. ليبي از سال ٢٠١١ صحنه دخالت هاي روز افزون بين المللي و امروز منعکس کننده رقابت ها و تضاد منافع بازيگران منطقه اي و بين المللي است تا آنجا که حتي اگر مردم ليبي به يک راه حل سياسي در مورد خروج از بحران دست يابند، در نبود حداقل توافق و تعهدبازيگران خارجي براي قطع حمايت نظامي شان از طرفهاي درگيري، اين راه حل نمي تواند به جائي برسد. اين شرط لازم است اما کافي نيست. بازيگران ليبيائي از نوعي استقلال برخوردارند. سرپيچي مارشال حفتر در مسکو در نيمه ژانويه براي قبول آتش بس پيشنهادي مسکو و آنکارا بهترين نمونه آنست. حمايت پايدار پاريس

فرانسه که رئيس جمهور سابق اش ، نيکلا سارکوزي ، راه حل جنگ و سقوط رژيم در سال ٢٠١١ انتخاب کرد، از محکوم کردن يورش نظامي مارشال حفتر خودداري مي کند و همواره از پذيرفتن مسئوليت وي براي آغاز جنگ سرباز زده است. پاريس در سيزده ماه گذشته دوطرف را به يک اندازه مسئول وضعيت شناخته و از محکوم کردن مارشال حفتر و امارات سرباززده است. حتي قبل از يورش نظامي، حمايت پاريس ، يا آنچه خليفه حفتر اين چنين مي فهميد، وي را در انتخاب راه حل نظامي ترغيب کرد. بخشي از مقاله اي در روزنامه فيگاروي ٢٠ مارس از اين نظر گويا است:

« در ستاد فرماندهي « ارتش ملي ليبي»(NAL) در نزديکي بنغازي در شرق ليبي، مثل اينست که در سوئيس هستيم. چمن ها آراسته ، گلهاي هاي زيبا کاشته و تازه آبياري شده اند. مردان ژنرال حفتر باانظباط تر و گشاده روتر از نظاميان طرابلس هستند. داخل ساختمان تميز و موکت ها بي عيب اند و پذيرائي با چاي عالي است. خليفه حفتر با ابهت و مطمئن از خويش، نشسته در زير عقاب طلائي عظيمي که نماد ليبي است ما را پذيرا مي شود و مي گويد: “مدتهاست که به ديدار ما نيامده ايد” . وزير امور خارجه ژان ايو لودريان پاسخ مي دهد: “در انتظار پيروزي هايتان بوديم”. بنظر مي رسد که ايندو به يکديگر احترام مي گذارند»

لازم است اين مقاله که طرفداري اش از مارشال نمونه تفکر مسلط بر نشريات حاکم است ، در رابطه با زمان انتشارش بررسي شود. ما در آخر ماه مارس هستيم. مارشال حفتر چند هفته پيش از اين حمله نظامي براي کنترل جنوب ليبي را آغاز کرده است. با تکيه بر متحدين محلي اش ، چند صد تائي از نظاميان « ارتش ملي عربي ليبي»(ANAL) خليفه حفتر، چندين شهر جنوب ليبي را اشغال مي کنند. کارزار رسانه اي و ارتباطي که در کنار اين عمليات صورت مي گيرد و استقبال مثبت اهالي که احساس مي کنند از سال ٢٠١١ به حال خود رها شده اند، باعث مي شود که بعضي از ناظرين پيروزي نويد بخش مارشال حفتر را باور کنند.

فرانسه که به منطقه ساحل نيروي نظامي فرستاده است، تسخير جنوب ليبي توسط يک نظامي را مثبت ارزيابي مي کند. بسياري در وزارت ارتش و همچنين در اطراف رئيس جمهور امانوئل مکرون و ژان ايو لودريان مي خواهند کارت بازگشت يک رژيم قوي در ليبي را بازي کنند. ژان ايو لودريان نيز که دوسال پيش پست وزير دفاع را ترک کرد بنام « مبارزه با تروريسم » از اين خط پيروي مي کند. در «مباره با تروريسم » او، البته هم منافع فرانسه ( که اغلب با منافع صنايع نظامي يکي گرفته مي شود) و هم هدف هاي نظامي اش در ساحل مستتر است. فراموش نکنيم که رئيس جمهور فرانسه نخستين دولتمرد اروپائي بود که مارشال حفتر را به حضور پذيرفت و بدين ترتيب به کسي مشروعيت سياسي داد که خود را رسما رهبر ارتش ملي عربي ليبي معرفي مي کند. رئيس جمهور روسيه هرگز او را شخصا پذيرا نشده است. گروهي در پاريس از چمله مشاورين رئيس جمهور در آوريل ٢٠١٩ به اين تحليل رسيده بودند که مارشال حفتر، آنچنان که اعلام کرده ، توانائي تسخير طرابلس را در فاصله چند روز دارد. اگرچه تيتر مقاله فيگارو در باره هدف سفر وزير امور خارجه « نزديک کردن برادران دشمن شده در ليبي» است، اما اولين خطوط مقاله شکي درباره ترجيح هاي وزير باقي نمي گذارد.

شکست کنفرانس ملي

در همان زمان، فرستاده ويژه سازمان ملل، غسان سلامه، مشغول به سازماندهي يک کنفرانس ملي بود که مي بايست ١٥ آوريل در شهر غدامس در ٤٠٠ کيلومتري جنوب طرابلس برگزار شود. اين کنفرانس که يکي از چهار بخش نقشه راهي بود که توسط شوراي امنيت تائيد شده بود ، مي بايست روندي براي نظرخواهي از ميليون ها ليبيائي باشد. گزارش هاي حاصل از اين نظر خواهي هاي مردمي پايه دستور کار جلسه غسان را تشکيل مي داد براي تصويب يک منشور ملي و يک نقشه راه که در نهايب به انتخابات منتهي مي شد.

اين کنفرانس هرگز تشکيل نشد. مارشال حفتر در ٤ آوريل حمله غافلگيرانه اش را به طرابلس در حالي آغاز کرد که دبيرکل سازمان ملل در طی يک سفر رسمي در طرابلس بود.شوراي امنيت ١٨ آوريل تشکيل جلسه داد و به هيچ موضع مشترکي نرسيد، جز اعلام اينکه براي ليبي راه حل نظامي وجود ندارد.اين تفرقه همچنان به جاي خود باقي است اما علائمي وجود دارد که حاکي از تحول اوضاع پس از شکست هاي نظامي حفتر است. در حاليکه مارشال حفتر حمله هوائي گسترده اي را آغاز کرده و دو طرف در حال تدارک نظامي وسيعي هستند(٣) که چشم انداز اوج گيري یک درگيري نظامي است، بنظر مي رسد که قدرت هاي منطقه اي و بين المللي تصميم گرفته اند جلوي فاجعه را بگيرند.

ايالات متحده به صحنه مي آيد

بعد از تماس هاي متعدد با رئيس جمهور فرانسه و ترکيه در ١٩ و ٢٠ آوريل، دونالد ترامپ خواستار کاهش درگيري در ليبي شد. رهبران روسيه و ترکيه نيز بر ضرورت يک توافق تاکيد کردند.هدف اوليه اين توافق احتمالا تامين امنيت خارج شدن صدها مزدور موسسات نظامي خصوصي روسيه است که در کنار نيروهاي طرفدار حفتر در جنوب طرابلس مي جنگند. آنها بدين ترتيب مي توانند در امنيت کامل به فرودگاه بني وليد بروند و از راه هوائي در ٢٤ ماه مه از غرب ليبي خارج شوند.

از سوي ديگر وزير امور خارجه امريکا، مايک پمپئو با فائز سراج ، رئيس شوراي رياست جمهوري طرابلس، تماس تلفني گرفت و ارتباط با خليفه حفتر را فعال کرد. براي تعدادي از ناظران در طرابلس اين تماسها نشانه آنست که ايالات متحده با توجه به شکست هاي حفتر در حال بازبيني بي طرفي مثبت خود نسبت به اوست(٤).روسيه به نوبه خود هرگز روابط اش با بسياري از بازيگران طرابلس را انکار نکرده است و لحنش را نسبت به مارشال حفتر با محکوم کردن «پله بيسيت » او عوض کرده و از ابتکار رئيس مجلس طبرق، عقيله صالح ، حمايت مي کند.

هنوز براي دانستن اينکه آيا پرانتز حفتر در ليبي بسته مي شود زود است . آيا امارات حاضر است به حمايت نظامي اش از حفتر بدون فشار فرانسه و ايالات متحده پايان دهند ؟ شبح استقرار پايگاه هاي ترکيه در طرابلس و چشم انداز حضور دراز مدت استانبول اصلي ترين استدلال و توجيه خليفه حفتر در مبارزه با « استعمار عثماني » است .

اهالي برقه نسبت به اين استدلال بي طرف نيستند حتي آنهائي که از بلندپروازي هاي سياسي مارشال حمايت نمي کنند. چشم انداز استقرار ترکيه در طرابلس موجب نگراني امارات و مصر است که در آن خطر حمايت از «اخوان مسلمين» ليبي را مي بينند. پاريس نيز مانند قاهره ظهور يک قدرت جديد در ليبي را تهديدي براي منافع استراتژيک خود در شمال افريقا و صحرا مي بيند.

هدف از سرگرفتن يک مذاکره سياسي

بدترين حالت ضرورتا هميشه بوقوع نمي پيوندد. بصورتي متناقض شرائط براي کاهش تشنج و از سرگيري مذاکرات تحت نظارت سازمان ملل آماده است. آنچنان که نماينده موقت دبير کل سازمان ملل در مسائل ليبي، استفاني ويليامز در ١٩ ماه مه خاطر نشان کرد هدف از سرگيري مذاکرات سياسي در ژنو در ماه فوريه بحث درباره بوجود آوردن يک شوراي رياست جمهوري سه نفره است.اين شکل از شورا مانند آنچيزي است که در ابتکار فائز سراج پيش بيني شده بود. موفقيت مذاکرت اينده تحت نظارت سازمان ملل منوط به شرکت تمام طرف هاي درگير در ليبي است. عدم حضور، طرد و يا منزوي کردن يکي از طرفين در اين فوروم سياسي ، همانطور که در الخصيرات در ٢٠١٥ اتفاق افتاد ، مي تواند عوارض ناگواري براي مردم ليبي داشته باشد که اميدشان به خروج از بحران در طي سالهاي گذشته به ياس انجاميده است.

راه طولاني اي در پيش است و پر از تله، اما رسيدن به هدف ناممکن نيست. اگر ژان ايو لودريان منتظر پيروزي هاي آينده مارشال حفتر براي ملاقات مجدد با اوست، بايد مدتهاي طولاني هنوز در انتظار بماند.

١- وجود لااقل ده سیستم Pantsir ارسالی از امارات به لیبی تائید شده است. نه تای آنها سیستم در طی نبر هادی اخیر از بین رفته اند

٢- شورای ریاست جمهوری کنونی که توسط فائز سراج رهبری می شود از یک رئیس جمهور، یک معاون رئیس جمهور و هفت عضو تشکیل شده است.

٣- شش Mig 29 Fulcrum از طریق سوریه به پایگاه الجفرا رسیده اند و چندین پرواز تدارکاتی از ترکیه به فرودگاه مصرائه انجام گرفته است

٤- وزارت امور خارجه بدون آنکه مانند وزیر «پلی بیسیت » را محکوم کند آنرا تاسف بار خواند