بازگشت رییس جمهوری بشار اسد به میان همتایان عرب خود (۱)، با این انتظار که مورد پذیرش کشورهای غربی ای قرار گیرد که همچنان کم و بیش او را تحریم کرده اند، یک پیروزی شخصی بی چون و چرا برای حاکم دمشق است که خانواده اش از بیش از ۶۰ سال پیش بر سوریه حکم می رانند. اما، بقای سیاسی او طعم یک پیروزی شکست آمیز(پیروسی) دارد و پرسش هایی درباره آینده این حکومت ورشکسته برمی انگیزد.
کشورهای قدرتمندی از صفحه روزگار حذف شده اند، چرا سوریه که کمتر از یک قرن سابقه دارد نباید چنین شود ؟ این کشور بجز نام خود که از دوران باستان شناخته شده است، چه دارد که آن را فناناپذیر کند ؟ جغرافیا و وضعیت انسانی آن امروز به سراب شباهت دارد. پازلی است که اگر کاری انجام نشود به دست فراموشی تاریخ سپرده خواهد شد.
مرزهای از هم پاشیده و حتی در برخی نقاط ازبین رفته، مناطق اشغال یا غصب شده و مورد تجاوز قرار گرفته، اگر نه جدا شده، مردمان پراکنده (۱۱ میلیون تبعیدی یا پناهنده)، تحریم های بین المللی، رهبران منزوی و طرد شده ولی مقاوم و مورد حمایت متحدان روس و حکومت ایران، آیا این حکومت که از سال ۱۹۴۶ استقلال یافته، هنوز وجود دارد ؟ این کشور از نظر اجتماعی، اقتصادی و سیاسی درهم شکسته و از رمق افتاده است.
بدهی نجومی و کمک کاهش یافته
کمر حکومت زیر بار بدهی شکسته است. بدهی سوریه به ایران سر به نزدیک به ۵۰ میلیارد دلار (۴۵.۸۸ میلیارد یورو) می زند. رقمی نجومی که تارنمای اقتصادی «گزارش سوریه» خبر آن را به نقل از منابع ایرانی منتشر کرده است (۲).
به مشکلات متعدد مردم این نیز افزوده می شود که «برنامه تغذیه جهانی» (PAM) در ۱۳ ژوئن اعلام کرده که ناگزیر است حدود نیمی از کمک خود به سوریه – که نیازمند به مواد غذایی ضروری است- را بخاطر فقدان امکانات مالی کاهش دهد. این نهاد سازمان ملل متحد در بیانیه ای اعلام کرده که: «بحران بی سابقه مالی در سوریه ما را ناگزیر از کاهش کمک غذایی پایه از ۵.۵ میلیون به ۲.۵ میلیون نفر کرده است».
فراخوان اپوزیسیون برای گفتگو
بخشی از اپوزیسیون سوریه در ۴ ژوئن خواهان گفتگو با قدرت حاکم زیرنظر سازمان ملل متحد شد.
بنابر برآورد بیانیه «کمیته عالی گفتگوها» (HCN) سازمان ملل متحد که ریاض و نمایندگان اصلی اپوزیسیون در تبعید در آن شرکت دارند، شرایط بین المللی، منطقه ای و وضعیت سوریه «مستعد ازسرگیری گفتگوهای مستقیم (...) در چهارچوب یک برنامه و زمان بندی دقیق است».
این گروه ها در طول سال ها کوشیده اند از خارج به گفتگو با نمایندگان قدرت حاکم بپردازند تا بتوانند راه حلی سیاسی برای تدوین یک قانون اساسی و قوه اجرایی جدید، برگزاری انتخابات و انجام اصلاحات گوناگون بیابند و این کوشش ها بی حاصل مانده زیرا بین یک نظام حکومتی آشتی ناپذیر و اپوزیسیونی دستخوش تفرقه، گفتگو نمی تواند امید برانگیز باشد. در میان این دو، مردمی خسته، به ستوه آمده، درهم شکسته و به فقر کشیده شده قرار دارند. بنابر اعلام سازمان ملل متحد، ۶.۶ میلیون تن سوری از زمان انقلاب سال ۲۰۱۱، ناگزیر از ترک کشور خود شده اند. برخی از اینها با بی ثباتی دست و پنجه نرم می کنند و همگی در بیم و هراس این که نتوانند به کشور خود بازگردند بسر می برند.
کمک خواستن از جامعه مدنی
در نبود یک راه حل سیاسی، شاید جامعه مدنی بتواند کمی امید برانگیز باشد. جامعه ای که رییس جمهوری سوریه درباره آن می گوید: «جامعه مدنی چیست ؟ هر جامعه ای بنابر تعریف مدنی است!». او در حین حال خواهان این بوده که کشور را از وجود «میکروب ها» پاک نموده و جامعه ای «یکدست» یعنی رها از قید «تروریست ها» به وجود آورد.
برحسب تصادف یا نه، در ۷ ژوئن ۲۰۲۳، چند روز پس از دیدار اپوزیسیون در ژنو، ۱۵۰ تن از نمایندگان انجمن ها و سازمان های سوری در پاریس پایگاهی مشترک به نام «مدنیه» تشکیل دادند که شامل حقوق دانان، پزشکان، امدادگران، رسانه ها و غیره است. هدف اینها این است که مستقل از حزب های سیاسی، به رغم ۱۲ سال جنگ با صدها هزار کشته و ناپدیدشده، خواهان ایجاد یک سوریه دموکراتیک شوند. اینها می گویند می خواهند صدای سوری ها شنیده شود و یک مرحله کلیدی گذار به وجود آید. درخور توجه است که نمایندگان انجمن هایی که در مناطق تحت کنترل حکومت کار می کنند، از بیم انتقامجویی آن ترجیح داده اند در این پایگاه شرکت نکنند.
ایمن اسفاری، بازرگان سوری- انگلیسی که ریاست «مدنیه» را به عهده دارد، در ۷ ژوئن به روزنامه فرانسوی لیبراسیون می گوید: «چنین احساس می شود که در یک سو حکومت و در سوی دیگر اپوزیسیون (...) قرار دارد که نتیجه ای به دست نیاورده، اما این فراموش می شود که صدها سازمان وجود دارند که در مناطق بیرون از کنترل حکومت کارهایی قابل ملاحظه انجام داده اند». مدیرکل این نهاد خانم ساوسان ابوزیندین، معمار، متخصص توسعه و فعال حقوق مدنی است.
اسفاری برای توضیح نقش این پایگاه، آن را با سندیکاهای انگلیسی مقایسه می کند که در آن کشور بر گزینه های سیاسی حزب کارگر اثر دارند.
جهاد یازیجی، مدیر تارنمای «گزارش سوریه» به اوریان ۲۱ می گوید: «در شرکت کنندگان در این همایش این پختگی واقعی دیده شد که می خواستند بر امور اثر بگذارند. این لحظه ای تشویق کننده و تأثیرگذار بود».
هنوز موجود در حافظه
می توان افزود که بدون حافظه فردی و جمعی هیچ ملتی ماندگار نمی شود. برای حفظ ماندگاری، ۳۷ هزار سند و گواهی توسط تارنمای «حافظه خلاق انقلاب سوریه» در ۳۰ مه ۲۰۲۳ که دهمین سالگرد آن بود، جمع آوری شد. این تارنما که در شبکه های اجتماعی بسیار فعال و دسترسی به آن برای همگان آزاد است، توسط سانا یازیجی، یک سوری دانش آموخته هنرهای زیبا در دانشگاه دمشق پایه گذاریی شده است. او اکنون در فرانسه اقامت دارد و در انتظار بازگشت به کشور زادگاه خود است.
این تارنما که در لبنان ایجاد شده، درکشورهای دیگر – ازجمله فرانسه- هم شناخته شده و در رویدادهای فرهنگی و هنری مختلفی با همکاری رسانه ها (رادیو، نمایشگاه و جشنواره ها) و محافل روشنفکری مشارکت دارد. سانا یازیجی به اوریان ۲۱ می گوید: «با گذر زمان اهمیت کار ما روشن می شود. بی تردید این اهمیت برای نسل های آینده حیاتی است. نسل هایی که به کسب اطلاع و آگاهی کاملا آزادانه نیاز دارند». «هدف این کار بیش از هرچیز جمع آوری و بایگانی اطلاعات به ۳ زبان (عربی، فرانسه، انگلیسی) در دسترس همه سوری ها در هرکجا که باشند است. همه تولیدات فرهنگی و هنری ناشی از شورش و پس از آن در دسترس سوری های مخالف و تبعیدی قرار می گیرد». از سال ۲۰۱۴، محتوای این تارنما با تحلیل های موضوعی و روایت های منتشر شده در نقاط مختلف سوریه در طول جنگ غنا یافته است. در سال ۲۰۱۷، حدود ۵۰ مورد از این روایت ها به زبان های انگلیسی و فرانسه تحت عنوان «خبرهای شورش سوریه، مکان ها و انسان ها» ۲۰۱۵- ۲۰۱۱ توسط انتشارات Ifpo ، ۲۰۱۸) منتشر شده است.
نیروهای زنده و اراده ای در جامعه وجود دارد که می تواند باعث نوزایی سوریه شود، اما برای انجام این کار کشور و مردم آن، از جمله رهبران آینده، با مشکلات بسیاری دست به گریبان هستند.
۱- اتحادیه عرب که رژیم سوریه را در پایان سال ۲۰۱۱ به دلیل سرکوب یک خیزش مردمی اخراج کرده بود، عضویت مجدد آن را به طور رسمی در ۷ مه ۲۰۲۳ پذیرفت. بدین ترتیب بشار اسد پس از بیش از یک دهه، توانست در اولین اجلاس اتحادیه عرب در ۱۹ مه شرکت کند
۲-
« New Estimates Put Syria’s Debt to Iran at USD 50 billion », 23 mai 2023.
