جنگ ترکیه علیه سوریه با استفاده ابزاری از آب

سطح دو رودخانه افسانه ای دجله و فرات، که از ترکیه، سوریه و عراق عبور می کنند، به شدت کاهش یافته است. اگرچه تغییرات آب و هوایی در این امر نقش دارد ، اما همگان بر مسئولیت آنکارا تاکید دارند که با ساختن سدهائی برروی این دو رودخانه ، جریان آب را محدود کرده است .

سطح دو رودخانه افسانه ای دجله و فرات، که از ترکیه، سوریه و عراق عبور می کنند، به شدت کاهش یافته است. اگرچه تغییرات آب و هوایی در این امر نقش دارد ، اما همگان بر مسئولیت آنکارا تاکید دارند که با ساختن سدهائی برروی این دو رودخانه ، جریان آب را محدود کرده است .

تهدید های جدی برای کشاورزی

چون آب فرات دیگر بصورت سیستماتیک تصفیه نمی شود، افزایش فاضلاب و آب های راکد در آن باعث تشدید انتشار بیماری شده است. مسلمان نبو، معلم در کوبانی، می گوید:« آب فرات دیگر آشامیدنی نیست و مردم به دلیل راکد شدن آب ، دچار بیماری می شوند». به عقیده سلمان بوداو، معاون کمیسیون کشاورزی و اقتصادی «اداره خودمختار شمال و شرقی سوریه»: «کمبود آب، به خصوص در فصل کشت گندم و پنبه و غلات ، اثر مخربی بر بخش کشاورزی و اقتصاد دارد. مناطق کشاورزی الطبقه، رقه و دیرالزور بیش از همه از کمبود آب خسارت دیده اند. سطح آب فرات آنقدر پائین است که دستگاه پمپاژ کشاورزان نمی تواند به آن برسد و محصولات زراعی را آبیاری کند. ما می ترسیم که این خشکسالی در طولانی مدت زمین را نابارور کند.»

«اداره خودمختار شمال و شرقی سوریه» توسط ائتلافی از کردها، عرب ها و سیریانی ها اداره می شود. آنها که مدتهاست با یک جنگ بی پایان ، تجاوز های متعدد ترکیه در شمال و یک تحریم مواجه هستند، از تاثیر این بلایا بر اقتصاد وحشت دارند. سلمان بوداو می افزاید: « ما در واقع برای برداشت بعدی محصولات نگرانیم، چرا که ٨٠٪ از آب مورد استفاده برای آبیاری محصولات از فرات می آید».

مقامات ترکیه مدعی اند که کاهش سطح رودخانه در سوریه به دلیل تغییرات آب و هواست ، اما همتایان کرد و عرب آنها در شمال و شرق سوریه، ترکیه را متهم می کنند که آب را به یک سلاح سیاسی تبدیل کرده است.آسیه عبدالله، مسئول و بنیانگذار حزب اتحاد دموکراتیک (PYD)، که ما او را در جشن اومانیه(ارگان حزب کمونیست فرانسه) در ماه سپتامبر ملاقات کردیم، می گوید:«حتی اگر تغییر آب و هوا علت اصلی این خشکسالی است، ترکیه به واسطه سدهایش بر روی دجله و فرات، از لحاظ فنی امکان رساندن آب بیشتر به سوریه را دارد. ترکیه تمام کنوانسیون های بین المللی در مورد آب را زیر پا گذاشته است. تا سال ٢٠١٩، هیچ مشکلی جدی وجود نداشت، اما پس از حمله ترکیه به شمال سوریه، و اشغال منطقه ای بین تل ابیض و سرکوین (راس العین به زبان عربی)، کاهش آب آغاز شد و عوارض خشکسالی را تشدید کرد. جریان آب در منطقه الحسکه در حال حاضر توسط شبه نظامیان طرفدار ترکیه کنترل می شود که در ١٨ ماه گذشته ٢٤ بار آنرا را قطع کرده اند». ترکیه سطح آب فرات را مستقیما توسط سدهایش کنترل می کند.

سدهای متعدد

Barrages du haut bassin Tigre-Euphrate
X. Guimard/Wikipedia

در سال ١٩٢٣، پیمان لوزان حوضه هیدروگرافی دجله و فرات را بین چهار کشور تقسیم کرد: ترکیه حوضه بالادست دو رودخانه را کنترل می کند، ایران زاگرس و دره دیاله را کنترل می کند ، فرات شمال و شرق سوریه را در مساحتی ٦٧٥ کیلومتری آبیاری می کند، و در نهایت این دو رودخانه ١٢٠٠ کیلومتر از خاک عراق را طی می کنند. ترکیه دارای موقعیتی قوی است، زیرا منبع و سرچشمه دو رودخانه را در اختیار دارد. آنکارا می کوشد با ساخت سد کنترل خود را بر آنها تشدید کند. کسی که کنترل آب را در دست داشته باشد ، ساکنان را نیز کنترل می کند. آنهم در حالی ساکنین تمام این منطقه (جنوب شرق ترکیه، شمال شرقی سوریه، شمال عراق) عمدتا کرد هستند.

در سال ١٩٣٨، اولین سد در نزدیکی آنکارا افتتاح شد. در سال ١٩٧٥، سد کبان بر روی فرات در استان الازیغ به پایان رسید. در سال ١٩٧٧، در چارچوب پروژه معروف «جنوب شرق آناتولی» (GAP)، ساخت ٢٢ سد بر روی فرات و دجله راه اندازی شد. سوریه نیز سد خود را ایجاد کرد. عوارض این ساخت و سازها بلافاصله نمایان شد: خشکسالی در عراق.

از بروز جنگ برای آب در لحظه آخر جلوگیری شد. در سال ١٩٨٤، ترکیه پروتکلی بر روی آب با عراق، و سپس با سوریه در سال ١٩٨٧ امضا کرد. این پروتکل تضمین کننده سطح حداقل جریان آب فرات در طی سال است: به طور متوسط ٥٠٠ متر مکعب آب در هر ثانیه. در عوض، سوریه وعده داد که فعالیت های حزب کارگران کردستان (PKK) را در قلمرو خود متوقف کند.

در اوایل دهه ١٩٩٠ ، ترکیه ساخت سد آتاتورک را به پایان رساند که چهارمین سد بزرگ در جهان است و در٨٠ کیلومتری مرز سوریه،در شمال کوبانی قرار دارد. از آنزمان، ترکیه به راحتی قادر به کنترل جریان فرات است. وضعیت از سال ٢٠١٩، با حمله و اشغال منطقه بین تل ابیض و سرکوین (راس العین به زبان عربی) بدتر شد. مرکز اطلاعات روژاوا(Rojava Information Center) می گوید: « از زمان اشغال منطقه در سال ٢٠١٩ توسط ترکیه، آب از ایستگاه پمپاژ علوک، در کنار سرکوین، به طور سیستماتیک توسط شبه نظامیان طرفدار ترکیه قطع و منحرف می شود».

آخرین این اعمال: در سال ٢٠٢٠، ترکیه این بار عملیات ساخت سد ایلیسو بر روی رودخانه دجله که بین ترکیه و عراق جریان دارد، را آغاز کرد.این سد روستای هزار و دویست ساله حصن کیفا را به زیر آب خواهد برد و ساختمان آن موجب انتقادهای جدی و خروج سرمایه گذاران اروپایی به دلیل آسیب های زیست محیطی و انسانی شد. بغداد به نوبه خود از پیامدهای زیانبار این سد بر روی سطح آب رودخانه ابراز تاسف کرده است.

این سدها فقط برای آبیاری محصولات کشاورزی و تولید برق تولید استفاده نمی شوند بلکه آنچنان که رئیس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان ، اذعان دارد، سلاحی سیاسی هستند:« ما هیچ تفاوتی بین حفاظت از آب و محافظت از میهن مان را نمی بینیم». آنکارا از سلاح آب برای جابجایی ساکنین و تغییرات جمعیتی ای استفاده می کند که کردها بزرگترین قربانیان آن در ترکیه و سوریه هستند. به عقیده آسیه عبدالله « هر حمله ترکیه به سوریه (٢٠١٦، ٢٠١٨، ٢٠١٩) منجر به جابجایی جمعیت و در نتیجه پاکسازی قومی شده است. در حال حاضر این کشور با استفاده از سلاح آب، وضعیت زندگی مردم را خراب می کند و به آنها برای ترک محل فشار می آورد». در هفته های اخیر، با وجود باران های سنگین در ترکیه، سطح فرات بالا نیامده است.