بندبازی خطرناک عربستان سعودی و امارات متحده عربی

در رسانه های امارات متحده عربی (EAU) هم همین موضوع ها مطرح می شود: «نوسان های مواضع ایالات متحده تعجب برانگیز نیست. ریاکاری و زیرپا نهادن تعهدات توسط این کشور چیز تازه ای نیست و پیشتر هم در عرصه ها و موارد متعدد انجام شده است. آنها در موارد متعدد نیروهای محلی را به خدمت اهداف خود گرفته و سپس آنها را آسیب پذیر رها کرده و تنها گذاشته اند. واشنگتن و “غرب” اوکراینی ها را به مخالفت با روسیه ترغیب کردند [...]. رفتار واشنگتن و مواضع اروپایی ها درمورد بحران اوکراین، و نیز بهره گیری آنها از شرایط دشوار کی یف، نشان دهنده مشکلی است که در ارزش های نظام سیاسی آنها وجود دارد» (۲).

با خواندن این نظرها تقریبا فراموش می شود که عربستان سعودی و امارات متحده عربی متحدان راهبردی ایالات متحده هستند. با این حال، آنها به صورت موجز دو موضوع مطرح در رسانه های این کشورها را بازگو می کنند که در ورای محکومیت کم و بیش بر زبان آمده اشغال اوکراین است. در درجه نخست، گاه گاه انتقادهایی شدید از جو بایدن، رییس جمهوری ایالات متحده می شود، از جمله این که حتی در صورت تداوم اتحاد، آمریکا قابل اعتماد نیست زیرا سرانجام به دوستان خود خیانت می کند. درمورد دفاع از حقوق بین المللی این کار نیز با ریاکاری انجام می شود. آیا آمریکا نبود که عراق را بدون مجوز سازمان ملل متحد اشغال و ویران کرد؟ اگر فقط چند هفته است که بخشی از اوکراین اشغال شده، چندین دهه است که فلسطین با حمایت قاطع ایالات متحده، و از آن ناگوارتر، اروپایی ها اشغال شده است. نژادپرستی موجود در بحران پناهندگان و «معیارهای دوگانه» «برمبنای این که شما...» اوکراینی یا آفریقایی باشید نیز نباید فراموش شود.

ترجیع بند دیگر مطبوعات درمورد ازنو سازماندهی کردن نظمی بین المللی است که تبدیل به چند قطبی شده و در آن باید جای جدیدی برای روسیه و به ویژه چین ( و در سطح گسترده تر آسیا) درنظر گرفته شود که همراه با عقب نشینی ایالات متحده از خلیج [فارس] خواهد بود. بنابراین، نفع عربستان سعودی و امارات متحده عربی در این است که به روابط خود تنوع بخشیده و از حالت وابستگی به غرب خارج شوند.

این زمزمه های رسانه ای بازگوی رفتار رهبران این دو کشور است و کمترین چیزی که می توان گفت این است که آنها خود را در کارزاری که غربی ها برای «تنبیه» روسیه براه انداخته اند متعهد احساس نمی کنند.

رأیی با حرف و حدیث بسیار

تردیدی وجود نداشت که قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره محکومیت مداخله نظامی روسیه در اوکراین در ۲۵ فوریه ۲۰۲۲، با وتوی روسیه روبرو می شود. اما – شگفت این که!- علاوه بر چین و هند، امارات متحده عربی هم به این قطعنامه رأی ممتنع داد. چند روز بعد، با فشار آمریکا، اسراییل و فرانسه، در ۲ مارس قطعنامه ای در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد صادر شد ولی موضع محتاط امارات متحده عربی تغییر نکرد. در ۲۳ فوریه، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات متحده عربی با سرگئی لاوروف همتای روس خود در مسکو دیدار کرد که این دیدار نشان دهنده نزدیکی این دو کشور است که در ۱۱ ماه اخیر روابط بازرگانی شان ۳۸ درصد رشد کرده، در حالی که روسیه مشارکت با امارات متحده عربی در زمینه فناوری های نو و حتی نظامی را به لطف توافق همکاری راهبردی امضاء شده در سال ۲۰۱۸ چندبرابر کرده است.

هماهنگی سیاسی با مسکو هم تقویت شده است. این امر به ویژه درمورد مسئله سوریه است که اکنون ابوظبی خواهان بازگشت رژیم اسد به لیگ عرب است و در تاریخ ۱۸ مارس بشار اسد از امارات دیدار رسمی کرد. درمورد لیبی هم دو کشور در یک اردوگاه دربرابر ترکیه قرار دارند. درباره یمن، سرانجام مسکو از وتوی یک قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که حوثی ها را «تروریست» می خواند صرفنظر کرد.

در همین زمان، اعتراض و شکایت های ابوظبی علیه واشنگتن هم چندین برابر شده است. واکنش دیر هنگام واشنگتن علیه حمله حوثی ها در ۱۷ ژانویه، تردید آمریکا در حمایت از جنگ یمن و به حساب نیاوردن منافع آنها در گفتگوهای مربوط به مسئله هسته ای ایران از جمله این اعتراض و شکایت ها است. یکی از موارد تنش در پایان سال ۲۰۲۱ این بود که ابوظبی از خرید ۵۰ فروند هاپیمای F-35 به ارزش ۲۳ میلیارد دلار (۲۰.83 میلیارد یورو) صرفنظر کرد. این اقدام در پاسخ به شرایطی بود که واشنگتن برای انتقال فناوری تعیین کرده بود. برهمین روال، در موردی دیگر با مبلغ خرید کمتر، در ماه فوریه ۲۰۲۲ امارات اقدام به خرید ۱۲ فروند هواپیمای شکاری آموزشی چینی « Hongdu L-15 » (با امکان افزایش تعداد به ۳۶ فروند) کرد که این کار نشان دهنده اراده امارات به تنوع بخشیدن به خریدهای نظامی خود است.

درحالی که جنگ اوکراین موجب افزایش بهای نیرو شده، امارات متحده عربی که یکی از صادرکنندگان اصلی نفت است، توانایی تأمین تقاضا را دارد اما در انجام این کار اکراه می ورزد. با آن که یوسف العتیبه، سفیر آن در ایالات متحده در ۹ مارس اعلام کرد که کشورش حاضر به مشارکت در افزایش سهمیه تولید است، و با این گفته باعث کاهش ۱۵ دلاری (۲۳.58 یورو) در بهای بشکه نفت در یک روز شد، اما چند ساعت بعد وزیر نیروی امارات این گفته را تکذیب کرد. این امر به نظر برخی ناشی از اختلاف نظر در میان مدیران امارات است و برخی دیگر، به درستی و بدون تردید، آن را حرکتی خطاب به جو بایدن برای یادآور شدن توانایی امارات در اثرگذاری بر بازار نفت می دانند. قصد از این کار این است که وزنشان در صحنه بین المللی به حساب آید. این درحالی است که تصمیم نهایی درباره میزان تولید به عهده «سازمان کشورهای صادرکننده نفت» (اوپک+) (۳) است که بیش از همه روسیه و عربستان سعودی در آن نقش دارند.

با این همه به نظر نمی آید که عربستان سعودی قصد موافقت با درخواست های واشنگتن را داشته باشد زیرا «سوء تفاهم های» زیادی بین واشنگتن و ریاض – و ابوظبی- رویهم انباشته شده است. حتی پیش از ورود جو بایدن به کاخ سفید، عربستان سعودی از واکنش ضعیف آمریکا نسبت به انجام حملات به تأسیسات نفتی اش در شرق کشور در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۹ و به ویژه این که ترامپ حتی تأکید کرده بود که هرگز قولی درباره دفاع از عربستان نداده، به شدت ناراحت بود. فرار شتابان آمریکا از افغانستان در سپتامبر ۲۰۲۱ و رها کردن متحدان محلی اش در آنجا، عربستان سعودی و دیگر رهبران کشورهای حوزه خلیج [فارس] را متقاعد کرد که چنان که سرمقاله نویس نقل شده در آغاز این مقاله گفته، ایالات متحده همواره آماده است به متحدان خود پشت کرده و آنها را آسیب پذیر رها کند.

محمد بن سلمان، طرد شده یا متحد

انتخاب بایدن فضا را مسموم کرد. او اول قول داده بود که عربستان سعودی را به خاطر قتل روزنامه نگار جمال خاشقجی طرد کند. دستگاه های اطلاعاتی آمریکا، محمد بن سلمان (MBS) ولیعهد عربستان سعودی را مسئول این قتل می دانستند و بایدن از وقوع جنگ در یمن نیز انتقاد می کرد. حتی با آن که به رغم وعده ها تغییری در سیاست خارجی دولت دموکرات ایجاد نشد، بایدن از برقراری هرگونه تماس با محمد بن سلمان خودداری کرد.

آیا اوکراین وضعیت را تغییر خواهد داد؟ از همه چیز گذشته، مگر واشنگتن با ونزوئلای نیکولاس مادورو- که تا به حال به شدیدترین وجه از آن انتقاد می شد- تماس برقرار نکرده و خواهان افزایش تولید نفت آن نشد ؟ این تغییر موضع های شدید در منطقه چیز تازه ای نیست. برای کسانی که حافظه شان یاری نکند، یادآوری می کنیم که رییس جمهوری جرج بوش [پدر] در فردای اشغال کویت توسط عراق در ماه اوت ۱۹۹۰ با رژیم حافظ الاسد آشتی کرد تا بتواند سوریه را نیز در زمره کشورهایی که با آنها ائتلاف کرده بود درآورد.

به نظر می آید که این بار سعودی ها هستند که اکراه دارند. به نوشته روزنامه وال استریت ژورنال ۸ مارس، در آغاز جنگ اوکراین، محمد بن سلمان (MBS)از پاسخ دادن به تلفن بایدن خودداری کرده است. او خواهان برخورداری از مصونیت درصورت سفر به ایالات متحده شده که موافقت با آن، به ویژه پس از اعدام ۸۱ زندانی فقط در روز ۱۲ مارس، بسیار دشوار است و این واقعیت که سخنگوی کاخ سفید در آغاز ماه مارس اظهارات رییس جمهوری درمورد رد عملکرد رژیم سعودی را تکرار کرده نیز به عادی شدن روابط کمکی نمی کند.

محمد بن سلمان در گفتگو با مجله آمریکایی اتلانتیک در ۷ مارس، در پاسخ به پرسشی درمورد این که آیا بایدن او را درک نمی کند، با ناخشنودی می گوید که اهمیتی برای نظر او قایل نیست و رییس جمهوری آمریکا باید به منافع ایالات متحده بیندیشد.

به طور کلی تر و مانند امارات، مدیریت عربستان سعودی از این بسیار ناراحت است که، به خلاف متحدان غربی، در هفته های پیش از حمله به اوکراین مورد مشورت قرار نگرفته است. عربستان ایالات متحده را متهم به این می کند که درمورد جنگ یمن حمایت کمی از آن کرده، درباره دستیابی عربستان به نیروی هسته ای غیرنظامی اکراه نشان داده است. این درحالی است که مسکو از طریق شرکت دولتی روس اتم در ساخت چندین مرکز اتمی مشارکت کرده است. به نظر می رسد که عربستان مصمم است به روابط بازرگانی خود تنوع بخشد و گفتگوهای جاری آن با چین این امکان را ایجاد می کند که خرید نفت با یوآن – و نه مانند قبل با دلار- پرداخت شود(۴).

بی طرفی بادوام

چرا باید روسیه را مجازات نمود؟ آنهم در شرایطی که روابط با این کشور در دو سال گذشته گسترش یافته و به ویژه در زمینه ایجاد اوپک+ در سال ۲۰۲۰، و روسیه به صورت یک شریک درمورد گفتگوهای مربوط به میزان تولید نفت درآمده است . نتیجه این مشارکت ایجاد هماهنگی عالی بین روسیه و عربستان سعودی است که اکنون مسکو به آن به چشم مشارکتی راهبردی می نگرد (۵). وزیر امور خارجه عربستان سعودی، شاهزاده فیصل بن فرحان در دیداری در مسکو با همتای روس خود سرگئی لاوروف درباره بحران اوکراین به گفتن این اکتفا کرد که «روش مطلوب برای سامان دادن به این بحران، تقویت گفتگو برای یافتن یک راه حل سیاسی است که بتواند امنیت و ثبات را در این منطقه و جهان برقرار کند». به نظر نمی آید که عربستان سعودی و امارات متحده عربی حاضر به اعمال تحریم علیه روسیه باشند و دوبی درحال تبدیل شدن به پناهگاه برای سرمایه های روسیه و همه میلیاردرهایی است که از پروازهای مستقیمی که توسط آئروفلوت و شرکت های هواپیمایی نیرومند خلیج [فارس] انجام می شود بهره می برند(۶).

وضعیت بی ثبات است و نتایج جنگ اوکراین بر روابط بین المللی را به دشواری می توان سنجید. هم اکنون، به تعویق افتادن امضای توافق هسته ای ایران نشانه ای نگران کننده است. اما، اگر جنگ ادامه یابد، و اگر رودررویی بین روسیه و غربی ها به شکل یک جنگ سرد جدید درآید که ایجاب کند هرکشور اردوگاه خود را انتخاب کند، تردید چندانی وجود ندارد که ایالات متحده و متحدانش خواهند توانست از ابزارهای فشار بر متحدان خود در خلیج [فارس] استفاده کنند. آنها اهرم های بسیار نیرومندی (۷) در اختیار دارند و از هم اکنون تحریم ها به میزانی قابل ملاحظه روسیه را ازنظر اقتصادی تضعیف کرده و معامله با آن را خطرناک نموده است. آیا در شرایط بحرانی کنونی، «بی طرفی» عربستان و امارات می تواند دوام بیاورد؟

۱- این گزیده ها از BBC Monitoring ، عربستان سعودی، ۸ مارس ۲۰۲۲ گرفته شده است.

۲- Cité par Mideast Mirror, Londres, 1er mars 2022.

۳- اتحادی که علاوه بر اعضای اوپک، ده کشور دیگر را شامل می شود: روسیه، مکزیک، قزاقستان، آذربایجان، بحرین، برونئی، مالزی، عمان، سودان، سودان جنوبی و از سال ۲۰۲۰، مسکو و ریاض در آن نقش مسلط دارند.

۴- “Petro-Yuan Still Far-Fetched Even Amid Saudi Mulling Oil Deals”, Bloomberg, 16 mars 2022

۵- Konstantin Truevtsev, « Russia’s New Middle East Strategy : Countries and Focal Points », Valdai Discussion Club Report, février 2022. Valdai est un think tank russe de politique internationale.

۶- Gwen Ackerman et Ben Bartenstein, « Rich Exiles Put Dubai in Spotlight », Bloomberg, 14 mars 2022.

۷- گنجاندن دبی در «فهرست خاکستری» گروه ویژه اقدام مالی (FATF) به بهانه عدم تلاش کافی برای مبارزه با پول‌های کثیف ، یک سلاح قوی علیه امارت است.