ساعت ۲ بعداز ظهر شنبه ۲۵ ژوئن در نادور است. روز گذشته رویدادهای فاجعه باری در مرز بین مراکش و ملیلیه، ناحیه تحت اشغال اسپانیا، رخ داد. سکوتی مرگبار بر این شهر سایه افکنده است. در میان مقامات محلی قانون سکوت حکمفرما است. درها بسته است و به ما گفته می شود: «فردا بیائید». هیچ اطلاعاتی درمورد تعداد دقیق کشته ها، مجروحان و افراد رانده شده به شهرهای دیگر مراکش درز نمی کند. مردی به نام عمر ناجی مشغول فعالیت برای اطلاع رسانی درمورد آنچه رویداده است.
بوی مرگ
این فعال «انجمن حقوق بشر مراکش» (AMDH) در نادور درمورد این فاجعه که از یک دهه پیش قابل پیش بینی بود، به افکار عمومی و مقامات هشدار می دهد و بی پرده می گوید: « عاملان این فاجعه سیاست های برون مرزی سازی اروپایی و مراکش هستند. مراکش نقش اجرایی دارد و سازمان های بین المللی نقش ضعیفی در حمایت از مهاجران و پناهجویان بازی کرده اند». بخاطر فقدان تحقیقات قضایی، عمر ناجی از ساعات اولیه وقوع فاجعه می کوشد اسنادی را جمع آوری کند.
ما عمر را در خروجی سردخانه پزشکی قانونی می بینیم، که پیکر مهاجران کشته شده در آن نگهداری می شود. او که هنوز تحت تأثیر احساسات است می گوید: «صحنه هایی که من دیده ام غیر قابل تحمل است. از ۲۴ ساعت پیش جسدها برروی زمین است. پیکرها آغشته به خون و تعداد آنها بیش از ظرفیت سردخانه است».
دومین مرحله، تحقیق برای یافتن مدارک جهت بازسازی تصویر فاجعه ۲۴ ژوئن است. پلیس ها تمام شب را صرف نوشتن صورت جلسه های اظهارات ۶۸ مهاجری کرده اند که قرار است روز دوشنبه ۲۷ ژوئن در دادسرا حاضر شوند. پلیس چوبدستی ها و اشیاء برنده استفاده شده توسط مهاجران در زمان گذشتن از حصار را جمع آوری کرده است. به نظر پلیس قضایی، اینها «مدارک اثبات جرم»ی است که به دادستان امکان می دهد مهاجرانی که امروز در بازداشت موقت هستند را مورد تعقیب قضایی قرار دهد.
سومین مرحله این تحقیق عمر ناجی درباره تحقیقات پلیس ، جمع آوری شهادت های افراد مهاجر است. ما به مون گوروگو می رویم که مهاجرها در اردوگاه آن در شرایطی رقت بار بسرمی برند. خودروی عمر ناجی حرکت می کند و ما زیرنظر اعضای دستگاه های امنیتی هستیم. در جاده ساحلی مدیترانه، از مقابل حصارهای نادور- ملیلیه می گذریم. این مرز دارای ۳ حصار به ارتفاع ۶ متر و طول ۱۲ کیلومتر است. تیغه های بُرنده ای که در طول سال ها جراحت هایی در مهاجران به وجود آورده، جای خود را به موانع ضد بالارفتن و یک فناوری برتر حفاظتی داده که پول همه آنها توسط اتحادیه اروپا (UE) پرداخت شده است. ناجی می گوید: «مراکش خندقی حفر می کند تا عبور مهاجران را دشوارتر کند. این کشور نقش ژاندارم را بازی می کند. این امر به ویژه پس از ازسرگیری همکاری امنیتی و مهاجرتی با اسپانیا در مارس ۲۰۲۲ بیشتر شده است». یک هفته پیش از وقوع این فاجعه، وزیران کشور دو طرف تعهد کردند که «همکاری های امنیتی خود را پیگیری کنند». در ۶ ماه مه گذشته، گروه مهاجرتی مختلط دائمی مراکش – اسپانیا برنامه مشروح امنیتی همکاری بین دو کشور را تعیین کرده بود.
شکار مهاجران یا مبارزه علیه «شبکه های قاچاق»
در باریو چینو، که نقطه مرزی ای است که بخشی از فاجعه در آن رخ داده، لباس های مهاجران هنوز به حصارها آویخته است. ماشین های آبپاش و نیروهای مداخله ویژه در محل مستقر شده اند تا با هرگونه حمله جدید مقابله کنند. ما راه خود را به سوی اردوگاه مهاجران ادامه می دهیم. در طول سال، نیروهای انتظامی مراکش عملیاتی برای شکار مهاجران به بهانه «ازهم پاشیدن شبکه های قاچاق انسان» انجام می دهند. به نظر علی زبیدی، پژوهشگر متخصص مهاجرت: «در جاهای دیگر مراکش شبکه های قاچاق انسان وجود دارد ولی در ملیلیه نیست». این حرف را او در یک بیانیه اطلاع رسانی مهاجران می گوید. بوزا * در ملیلیه رایگان است. این راهی است که مهاجرانی که امکاناتی ندارند درپیش می گیرند. درواقع، هدف از پاکسازی آن این است که مهاجران تا حد امکان از مرز ملیله دور شوند.
۱۰۲ سازمان آفریقایی و اروپایی، در بیانیه ای از تجاوزهای نظام مند به حقوق بشر در نادور انتقاد کرده اند: «بیش از یک سال و نیم است که افراد مهاجر از دسترسی به دارو و درمان محرومند، اردوگاه هایشان به آتش کشیده و اموالشان ضبط می شود».
در سال ۲۰۲۱، «سازمان دفاع از حقوق بشر مراکش» در نادور ۳۷ مورد پاکسازی را ثبت کرده بود. رقمی که بخاطر کووید-۱۹ و قرنطینه بسیار کمتر از سال ۲۰۱۹ است که در آن تعداد این عملیات به رکورد ۱۳۴ مورد رسیده بود. ناجی که تلفنش مدام در اشغال روزنامه نگاران همه نقاط دنیا است، یادآوری می کند که: «این راه به ویژه برای این ساخته شد که تجهیزات نیروهای انتظامی به جنگل دسترسی داشته باشند». در قلب جنگل، ما از مقابل یک اردوی نیروهای امدادی می گذریم که نیروهای امنیتی تحت مدیریت مستقیم وزارت کشور است. این اردو با ساختمان های مستحکم و تعداد زیادی چادر، بخصوص برای ایجاد امکان مداخله سریع در اردوگاه های مهاجران ساخته شده است.
پس از یک ساعت طی مسیر، ناجی به این نتیجه گیری رسید که: «عملیات انجام شده توسط نیروهای انتظامی، مهاجران را به فرار از جنگل و شهر نادور واداشته است». جنگل را ترک می کنیم و در راه به مسئولان بلندپایه امنیتی منطقه برمی خوریم که سوار بر دو خودروی نظامی برای بازرسی محل آمده اند. تنها مهاجران حاضر در این شهر یا مرده اند، یا در بیمارستان هستند و یا به زندان افتاده اند. مهاجران به سوی چندین شهر مرکز مراکش (بنی ملال و قلعه سراغنه) پراکنده شده اند. این وضعیت فاجعه بار که در دنیا سروصدا بپا کرده، حاصل همکاری امنیتی بین مراکش و اسپانیا با تأمین مالی اروپا است.
بی اخلاقی تأمین کننده پول
از سال ۲۰۰۷، اتحادیه اروپا ۲۷۰ میلیون یورو به مراکش برای هزینه های جنبه های مختلف امنیتی سیاست مهاجرتی این کشور پرداخت کرده است. این پرداخت پول به صورت مستقیم یا از طریق مراجع اروپایی یا اسپانیایی (بنیاد بین المللی اسپانیا- آمریکا برای اداره سیاست های عمومی، بین المللی، مرکز توسعه سیاست مهاجرتی و غیره) است. مراکش این پول ها را «با توجه به کوشش های انجام شده کشور برای مدیریت مرزها» غیرکافی می داند.
از سال ۲۰۱۳، این همکاری در چهارچوب مشارکت برای جابجایی انجام می شود. پولی که اروپا در زمینه مهاجرت می پردازد نیز از طریق صندوق های تأمین مالی اضطراری اتحادیه اروپا برای آفریقا انجام می شود که بنگاه های عامل آن غالبا اسپانیایی های مأمور خرید تجهیزات امنیتی برای مراکش (پهپاد، رادار، چهارچرخه، اتوبوس و خودروهای سخت پیما...) است. کمیسیون اروپایی این تأمین مالی را چنین توصیف می کند: «توسعه نظام مدیریت مرزی مراکش و مبارزه کارآمدتر علیه قاچاق انسان». همچنین، اتحادیه اروپا از راهبرد ملی مهاجرت و تبعید تصویب شده توسط مراکش در سال ۲۰۱۴ حمایت می کند. اکنون این سیاست با قدرت یافتن یک دیدگاه امنیتی درحال تعلیق است.
مراکش در گفتگوهای خود با کمیسیون اروپایی روی یک متحد نیرومند یعنی اسپانیا حساب می کند. مادرید به نوبه خود «ازسرگیری فشار مهاجرت بر مراکش» را برجسته می کند. امری که خالد زروالی ، مدیر مهاجرت و مرزبانی وزارت کشور مراکش دوست دارد آن را در صحبت های رسانه ای اش مطرح و به شریک های اروپایی خود خاطر نشان کند. مراکش خود را شریکی قابل اعتماد برای اتحادیه اروپا می داند و شریک اروپایی خود را به «تقسیم مسئولیت» فرا می خواند. مسیرهای مهاجرتی مراکش نخستین دروازه های ورود به اروپا از سال ۲۰۱۹ است. وزارت کشور ارقام مربوطه را در سال ۲۰۲۱ منتشر کرده است: ۶۳۱۲۱ متقاضی مهاجرت بازداشت، ۲۵۶ شبکه قاچاق متلاشی و به ۱۴ هزار مهاجر در دریا کمک شده که اکثرا مراکشی بوده اند.
باج خواهی و فشار
در این وضعیت هردو طرف باج خواهی می کنند. اتحادیه اروپا می خواهد مراکش را به ایجاد مراکز اسکان مهاجران وادارد و با آن توافقی درمورد بازپذیری کلی مراکش- اتحادیه اروپا امضاء کند. درمورد این دو موضوع رباط روی خوش نشان نمی دهد. درعرصه روابط دوجانبه، فرانسه درمورد روادید باج خواهی می کند تا مراکش مهاجران غیرقانونی خود را در فرانسه بازبپذیرد. مراکش به نوبه خود از مدیریت مهاجرت غیرقانونی یک وسیله دیپلوماتیک ساخته که رویدادهای ماه مه «سئوتا» نشانگر آن است.
به این ترتیب، مهاجرت تبدیل به یک ابزار فشار برای کسب امتیاز در مورد پرونده «صحرا» شده است. موضوعی حساس که موجب تعلیق روابط دیپلوماتیک مراکش و اسپانیا در مدت یک سال شد(۱). ازسرگیری روابط بین دو کشور در مارس ۲۰۲۲، همکاری امنیتی دو کشور همسایه را از نو فعال کرد. به نظر ۱۰۲ سازمان در دو قاره، این ازسرگیری همکاری منشأ فاجعه نادور است. در بیانیه این سازمان ها می توان خواند: «مرگ این جوانان آفریقایی در مرز، هشداری درمورد ماهیت مرگبار همکاری امنیتی در عرصه مهاجرت بین مراکش و اسپانیا است».
مهدی الیوعا، جامعه شناس و استاد دانشگاه بین المللی رباط، در درجه اول اتحادیه اروپا و سیاست مهاجرتی آن را متهم می کند. او در مصاحبه با «مدیاس ۲۴» می گوید: «اینها مرزهای ننگ هستند زیرا کاملا غیرقانونی و ریاکارانه اند. این مرزها غیرمنسجم اند و برای «ایجاد مانع» وجود دارند. [...] اروپایی ها مسئولیت مستقیم دارند. ازاین دیدگاه مسئولیت مراکش غیرمستقیم است».
مهاجران مجرم انگاشته شده و انباشت جسدها در سردخانه
نادور با دو مرز دریایی و زمینی با اروپا، در دام مرزهای خود افتاده است. مهاجران بهای سنگینی می پردازند. در سال گذشته ۸۱ تن در نادور کشته شده اند که به صورت غرق شدن در آب یا کشته شدن روی حصارها بوده است. دولت مراکش دربرابر ابراز خشم بین المللی نسبت به این رویدادها در موضع دفاعی قرار گرفته است. قوه مجریه سعی می کند روایت خاص خود از رویدادها را جا بیاندازد. در گذر زمان، این راهبرد «کنترل خسارت»( damage control) به دانشگاهیان، موسسه های غیردولتی یا رسانه های نزدیک به حکومت سپرده شده است. همه آنها الجزایر را متهم می کنند... رییس دولت اسپانیا «مافیا» را متهم به مسئول فاجعه بودن می کند و از مراکش «بخاطر حرفه ای بودن قدردانی می نماید».
مبارزان میدانی، به دور از این نبرد روایت ها، همچنان به فکر جراحت های مهاجران هستند، نام و ملیت آنها را جستجو می کنند و می کوشند وکلایی برای دفاع از مهاجرانی که در نادور تحت تعقیب اند را بسیج کنند. این روند که از ۲۷ ژوئن آغاز شده، بزرگ ترین محاکمه مهاجران در مراکش خواهد بود. ۲۹ مهاجر با اتهام های سنگین کیفری تحت تعقیب اند. گروه دومی هم، شامل ۳۷ مهاجر از جمله یک نوجوان، به اتهام های سبک تر تحت تعقیب است. دراین حین، جسدهای مهاجران کشته شده همچنان، بدون کالبد شکافی یا انجام تحقیقات قضایی برای تعیین چگونگی کشته شدنشان در سردخانه است.
* بوزا اصطلاح عامیانه ای در چند زبان آفریقای غربی به معنی «پیروزی» است. این لغت فریاد خوشحالی کسانی است که موفق به وارد شدن به «دژ اروپا» می شوند. آنها که قایق شان به سواحل مدیترانه می رسد فریاد « بوزا، بوزا» سر می دهند.
۱- مقاله رودرويی با اهرم گاز و مهاجرین غیر قانونی را لوموند دیپلماتیک ژوئیه ۲۰۲۲ بخوانید https://ir.mondediplo.com/2022/07/article4110.html