در ماه مه ۲۰۲۱، اولیور بارکر- ورماور، یکی از بنیانگذاران موسسه #FixTheCountry که یک جنبش غنایی خواهان پذیرش مسولیت، حسن اداره و بهبود شرایط زندگی غنایی ها از دولت آن کشور است، تأیید کرد که وزارت امنیت اجتماعی کشور به طور غیرقانونی تلفن یکی از اعضای آن را شنود می کند.
به گفته اولیور بارکر- ورماور، مکالمات این تلفن پس از دیدار بین مدیران این موسسه و مسئولان امنیت ملی، در ماه مه سال ۲۰۲۱ با ارسال مکالمه تلفنی به یک شماره ناشناس شنود شده است. نمایندگان دولت غنا گفته های بارکر- ورماور را «نادرست و بی پایه» خوانده و اتهام های تجسس غیرقانونی را رد کرده اند.
یکی از ۲۶ مشتری شناخته شده پگاسوس
با این حال، کمتر از ۶ ماه بعد، گروه روزنامه نگاران تحقیقی «داستان های ممنوع» (Forbidden Stories) افشاء کرد که درواقع تلفن شهروندان غنا به طور غیرقانونی تجسس می شود. غنا یکی از ۲۶ کشوری است که سامانه تجسس سایبری پگاسوس، ساخت گروه ان اس او در آنها برای جاسوسی در تماس های مخابراتی خصوصی مورد استفاده قرار گرفته است.
پگاسوس می تواند تماس های رمزگذاری شده در هر تلفن هوشمند را رمزگشایی و به این ترتیب آن را تبدیل به یک ابزار جاسوسی کند. این «نرم افزار جاسوسی» تنها با مجوز دولت اسراییل و فقط به دولت ها و نمایندگان آنها می تواند فروخته شود. «اپل»، سازنده تلفن های هوشمند، به هدف های این جاسوسی در غنا اطلاع داده که دستگاه های تلفنشان مظنون به مورد حمله قرار گرفتن توسط افرادی که برای دولت کار می کرده اند بوده است. این افشاگری غنا را دچار شوک کرد، زیرا این کشور غالبا به عنوان یک دموکراسی نمونه در آفریقا معرفی می شود. ثبات سیاسی این کشور آفریقای غربی و اداره دموکراتیک آن به شدت در تقابل با بسیاری از دیگر کشورهای این منطقه است که ویژگی حکومت هایشان اقتدارگرایی و مبارزات خشونتبار برای کسب قدرت است.
در دسامبر ۲۰۱۵ موسسه Infralocks Development Ltd (IDL) قراردادی به مبلغ ۵.۵ میلیون دلار (۵.۴۲ میلیون یورو) با گروه ان اس او برای خرید پگاسوس امضاء کرد. IDL سپس می باید این نرم افزار را به موسسه تنظیم مخابرات غنا (NCA) به مبلغ ۸ میلیون دلار می فروخت. نه گروه NSO و نه کارکنان وزارت دفاع اسراییل – که باید پروانه صدور پگاسوس را صادر کنند- این را بررسی نکردند که آیا IDL مجاز به فروش مجدد پگاسوس بوده یا نه.
تجسس در کار اپوزیسیون در غنا
به رغم این قصورهای بزرگ، کارکنان NSO در ژوئن ۲۰۱۶ – تنها ۶ ماه پس از امضاء قرارداد- برای نصب پگاسوس و آموزش کارکنان محلی با نحوه کار آن به غنا رفتند. با آن که «تنظیم مخابرات غنا» به عنوان خریدار ثبت شده بود، دستگاه در آپارتمان مشاور امنیت ملی کشور نصب شد. درواقع، این وزارت امنیت ملی بود که می خواست فناوری جاسوسی را در اختیار داشته باشد. این امر موجب گمانه زنی هایی شد که طبق آنها دولت، که در آن زمان توسط «کنگره ملی دموکراتیک» (NDC) اداره می شد، خواسته بود از پگاسوس برای جاسوسی از شخصیت های اپوزیسیون ، پیش از انتخابات دسامبر ۲۰۱۶ استفاده کند.
خرید محرمانه پگاسوس بخاطر فساد کارکنان دست اندرکار در معامله، علنی و افشاء شد. NSO تأیید کرد که بیش از نیمی از پول قرارداد را دریافت نکرده و ازاین رو نرم افزاری که دستگاه را براه می اندازد را تحویل نداده است. در طول سال ها، هم NSO و هم مقامات غنا این روایت را تکرار کرده اند.
در ماه مه ۲۰۲۰، دادگاه عالی عدالت آکرا(پایتخت غنا) حکم داد که خرید پگاسوس غیرقانونی و بدون مجوز بوده است. دو کارمند مخابرات غنا و مشاور امنیت ملی وقت به اتهام فساد محکوم شدند. نخستین بار در گزارش «داستان های ممنوع» بود که از غنا به عنوان استفاده کننده از پگاسوس نام برده شد. امانوئل دوگبوی، سردبیر نشریه «غنا بیزنس نیوز» که این موضوع را دنبال کرده، توضیح می دهد که: «این امر درواقع موجب یک رشته افشاگری درباره این شد که آیا غنا نرم افزار را در اختیار داشته یا نه». کشف این که پگاسوس در غنا مورد استفاده قرار گرفته، عرق سرد بر پشت او می نشاند زیرا مقامات کشور مرتب تکرار کرده اند که نرم افزار جاسوسی عملیاتی نبوده است.
همه افراد درگیر در تحقیقات جنایی از پاسخگویی به رسانه ها خودداری کردند. پرسش های فرستاده شده برای NDC و وزارت امنیت ملی بدون پاسخ مانده است. این سکوت مدیران سیاسی غنا بخاطر این است که NDC که در زمان خرید پگاسوس در قدرت بوده، آن را در سال ۲۰۱۶ به صورت غیرقانونی خریده و حزب میهن پرست نو (NPP)، که اکنون قدرت را در دست دارد، هم متهم به استفاده از نرم افزار جاسوسی است، همه نفعشان در این است که سروصدای موضوع را بخوابانند و هیچ یک نمی خواهد موضوع ازنو مطرح شود.
مقامات اسراییلی هم سکوت کرده اند. آقای ایتای مک که وکیل ۵۰ تن از دانشگاهیان – از جمله یک رییس مجلس پیشین- است، درخواست کرده که دادستان کل اسراییل درمورد موضوع فروش پگاسوس به غنا و همدستی وزارت خانه های دفاع و امور خارجه اسراییل تحقیق کند. او می گوید: «در اسراییل، درمورد مسئله پگاسوس در دولت و وزارت خانه های دفاع و امور خارجه، تقریبا سکوت کامل حکمفرما است».
امر رایج در اتحادیه آفریقا
فروش تردیدبرانگیز نرم افزار جاسوسی پگاسوس به غنا، تنها یک مورد خاص، که یک موسسه اسراییلی خواسته باشد معاملاتی مشکوک با آفریقا داشته باشد نیست. صنعت سلاح های سایبری و جاسوسی اسراییل با دیپلوماسی تل آویو و برنامه عادی سازی روابط آن با خارج ارتباط تنگاتنگ دارد. نرم افزارهای جاسوسی وسیله رایج دیپلوماتیک ارزشمندی برای اسراییل است که می کوشد روابط خود را با کشورها عادی کند و بر ضد کارزار جهانی «تحریم سرمایه گذاری» (BDS) علیه اشغال فلسطین مبارزه نماید که همواره با سیاست تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی مقایسه می شود.
نرم افزارهای جاسوی احتمالا در کسب موقعیت ناظر برای اسراییل در اتحادیه آفریقا (UA) نیز نقش داشته است. این موقعیتی بود که اسراییل از دو دهه پیش درصدد دستیابی به آن بود. در ژوییه ۲۰۲۱، در اقدامی مناقشه برانگیز که اتحادیه آفریقا را هدف قرار داده بود، اسراییل به هدف خود دست یافت و ناظر بودن آن در اتحادیه آفریقا به تأیید موسی فکی محمد، رییس کمیسیون این اتحادیه رسید.
منابع حاضر در نشست رهبران حکومت های اتحادیه آفریقا، که در فوریه ۲۰۲۲ در آدیس آبابا، پایتخت اتیوپی برگزار شد، تأیید کردند که دیپلومات های اسراییلی به برخی از رهبران کشورهای آفریقایی دربرابر حمایت از پذیرفته شدن اسراییل به عنوان ناظر، پیشنهاد کمک نظامی، تجسسی و اطلاعاتی داده اند.
غنا که درحال حاضر تحت مدیریت نانا آکوفو- آدو است، یکی از پرشورترین مدافعان حضور اسراییل در اتحادیه آفریقا به عنوان ناظر بود و فشار زیادی وارد کرد تا اسراییل به این موقعیت دست یابد. آیا اسراییل از نرم افزارهای جاسوسی خود برای جبران حمایت غنا و کسب موقعیت ناظر در اتحادیه آفریقا استفاده کرده است؟ روزنامه نگاران و مبارزان در ساحل عاج، روآندا، مراکش، توگو، کنیا، گینه اکوآدور، مصر، کامرون، اوگاندا و اتیوپی هم می توانند این را از خود بپرسند. از نرم افزارهای جاسوسی اسراییل در این کشورها نیز استفاده شده است. همچنین، اینها همان کشورهایی هستند که از نامزدی اسراییل برای کسب موقعیت ناظر در اتحادیه آفریقا حمایت کرده اند.
تقویت اقتدارگرایی، از مراکش تا توگو
نتیجه این مشروعیت جویی اسراییل در آفریقا این است که این ابزارهای نیرومند جاسوسی – که با آزمایش بر روی مردم مناطق اشغال شده فلسطین تحت کنترل آن توسعه و تکامل یافته -، در اختیار نسل جدیدی از رهبران مستبد و اقتدارگرای آفریقا قرار گرفته است. برای این رهبران آفریقایی تشنه قدرت، این فناوری ها بسیار مطلوب است زیرا هم نسبتا ارزان قیمت و با کاربرد آسان است و هم این حکومت ها می توانند با تحمل حداقل عوارض از آنها استفاده کنند.
فقدان مسئولیت، شفافیت و مقررات درباره فروش ملزومات و ابزارهای جاسوسی، حمایتی مضاعف برای این رهبران سرکوبگر است، اقتدارگرایی را در آفریقا تشدید می کند و غالبا عوارضی خطرناک برای روزنامه نگاران، هواداران حقوق بشر و منتقدان دولت ها دارد.
کوملانوی کتوهو، روزنامه نگار توگویی سال گذشته پس از آن که بازداشت و زندانی شد، از این کشور فرار کرد. تلفن هوشمند او – و نیز بسیاری از روزنامه نگاران دیگر- توسط مقامات توگو کنترل شده بود. روزنامه کتوهو تظاهرات ملی اپوزیسیون علیه فور گناسنیگبه، رییس جمهوری را پوشش می داد. این روزنامه نگار، عضو لیگ حقوق بشر توگو هم بود.
مراکش یکی از بزرگ ترین مشتری های NSO است و برای کنترل ۱۰ هزار شماره تلفن، ازجمله هواداران حقوق بشر صحرا، امیناتو حیدر و روزنامه نگار مراکشی عمر رادی از پگاسوس استفاده می کند. این روزنامه نگار تحقیقی مستقل، که مسایل حقوق بشر، جنبش های اجتماعی و حقوق ملکی در مراکش را پوشش می دهد، ۳ بار تحت نظر قرارگرفته شده است.
مقامات روآندایی از نرم افزار جاسوسی پگاسوس برای تحت نظر گرفتن بالقوه ۳۵۰۰ مبارز، روزنامه نگارو سیاستمدار از جمله کارین کانیمبا، دختر قهرمان مشهور پل روززاباجینا استفاده کرده اند. روززاباجینا درجریان نسل کشی توتسی ها در سال ۱۹۹۴ زندگی ۱۲۰۰ تن را نجات داده بود. او درحال حاضر به اتهام تروریسم در روآندا زندانی است.
واسطه ها و مجراهای جانبی
توسل به یک واسطه فروش تردید براگیز در غنا، نشان دهنده چیزی است که یوتام گیدرون نویسنده کتاب «اسراییل در آفریقا» آن را نزدیک شدن «از راه واسطه ها» می نامد که روش دیپلوماسی اسراییل در آفریقا است. در طول دهه ها، اسراییل فعالیت دیپلوماتیک رسمی خیلی کمی در آفریقا داشته است. درواقع، حکومت اسراییل با تکیه بر بازرگانان مختلف و واسطه های خصوصی به افراد متنفذ محلی دسترسی می یابد، از آنها برای پیشبرد منافع سیاست خارجی خود بهره می برد و با رهبران آفریقایی رابطه برقرار می کند. این نوعی از «دیپلوماسی موازی» است که در قاره آفریقا رواج دارد و چنان که ونسان دوئم، روزنامه نگار «گزارش آفریقا» می گوید، کاملا فاقد شفافیت است.
وزارت دفاع اسراییل فروش پگاسوس را تصویب و نقش مهمی در نشر و استفاده از آن ایفا می کند. دولت اسراییل از مزایای صادرات نرم افزارهای جاسوسی آگاه است و به رغم ماجرای خونبار و مستند نرم افزارهای جاسوسی، از ممنوع کردن فروش آنها خودداری می کند. درواقع دولت اسراییل آگاهانه یک هاله ابهام و رمزآلود در روند اعطای پروانه صادرات اسلحه ایجاد کرده که چنان که یوتام گیدون می گوید، صادرات نرم افزارهای جاسوسی را ترغیب می کند. به این دلیل است که برخی از مردم غنا معتقدند که دولت اسراییل می باید مسئولیت همدستی خود را بپذیرد. امانوئل دوگبوی از یک تحقیق اسراییلی اکنون درجریان، درمورد استفاده از نرم افزار های جاسوسی علیه شهروندان اسراییل سخن می گوید که «مدرکی قانع کننده برای این است که دولت اسراییل می باید حدی از مسئولیت را بپذیرد».
رودلف آمنگا- اتگو، مبارز غنایی حقوق بشر و نماینده پیشین مجلس، می افزاید: «به عنوان تدوین و تنظیم کننده سیاست ها، مسئولیت به عهده دولت اسراییل است. دولت اسراییل مقصر است». یک گروه جامعه مدنی غنا نیز علیه تجسس غیرقانونی در امور شهروندان مبارزه می کند. برنارد مورنا، عضو جنبش شهروندی «خیزش غنا» که اخیرا در اکرا تظاهرات خیابانی براه انداخته می گوید که گروه او خواهان انجام تحقیقات توسط مجلس درباره استفاده از پگاسوس در غنا است. به گفته اولیور بارکر- ورماور، موسسه #FixTheCountry قصد دارد درخواستی برای داشتن حق دسترسی به اطلاعات درمورد استفاده از پگاسوس توسط دولت های پی درپی غنا بدهد.
آنژلا کینتال، مسئول برنامه آفریقا در «کمیته حفاظت از روزنامه نگاران» (CPJ) از این اقدامات استقبال نموده و از کار مبارزان اسراییلی که خواستار انجام تحقیقات درباره فروش پگاسوس هستند حمایت می کند. او می گوید: «از تلاش هایی که برای روشنگری درباره این وضعیت پرابهام انجام می شود استقبال می کنیم».
نرم افزارهای جاسوسی در قلب جاه طلبی های سیاسی اسراییل در آفریقا قرار دارد. این کار به اسراییل امکان می دهد که در قاره ای پذیرفته شود که پیشتر از لحاظ دیپلوماتیک در انزوا بوده است. درحالی که اسراییل تخصص خود در زمینه تفتیش را دربرابر دستاوردهای دیپلوماتیک به آفریقا صادر می کند، دیگر نمی توان دست روی دست گذاشت و شاهد این بود که اسراییل در آفریقا دیکتاتور ها را تقویت و دموکراسی را تضعیف کند.