ورزش

فوتبال، اوج گیری بلندپروازی های عربستان سعودی

پس از موفقیت برگزاری جام جهانی در قطر، رویداد ورزشی دیگری در آغاز سال ۲۰۲۳ انجام شد. این رویداد پیوستن ستاره پرتغالی فوتبال، کریستیانو رونالدو به یک باشگاه فوتبال عربسان سعودی بود. قرارداد طلایی این بازیکن نماد راهبرد عربستان سعودی در کوشش برای انتخاب شدن در برگزاری جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۳۰ است.

در جایگاه سلطنتی استادیوم ال- بیت، محمد بن سلمان آل- سعود (MBS) در ۲۰ نوامبر ۲۰۲۲ در مراسم افتتاح «جام جهانی فوتبال»، کنار امیر قطر نشسته بود. هر دو این شخصیت ها از این موقعیت برای هماهنگی ارتباطات خود استفاده می کردند. تمیم بن حمد آل- ثانی، امیر قطر در رویای پوشیدن جامه رهبری عرب و ولیعهد عربستان سعودی نیز در تدارک برنامه بعدی خود بودند. این برای ریاض بیش از آن که یک نزدیک شدن ساده با قطر باشد، تمرکز ویژه بر روی سیاست خود است و در عین آن که امارت قطر موفق به کسب برگزاری نخستین بازی های جام جهانی در دنیای عرب شد، عربستان سعودی نیز در سایه برنامه خود را تدارک می بیند. حضور محمد بن سلمان (MBS) در استادیوم ال- خور را چنین باید دید چون در طول برگزاری مسابقات بسیاری از مقامات بلندپایه سعودی در آن شرکت کردند. برای سعودی ها، «غیظ به کنار نهاده شده»، قطر زورآزمایی را برده و اکنون زمان تمرکز بر هدف ها است. در صندلی های استادیوم ال- خور نوعی گذر از این مرحله مشاهده می شود. اکنون عربستان سعودی می خواهد پا جای پای قطر بگذارد و از آن بزرگ تر بیرون آید.

کریستیانو رونالدوی «مقدس»

در گرماگرم برگزاری جام جهانی فوتبال، شبکه های اجتماعی عربستان سعودی گرد محور هشتگ #کریستیان- النصراوی به شدت فعال بودند. شایعه پیوستن کریستیانو رونالدو به باشگاه ال- نصر در همه جا پیچیده بود. نشریه سعودی معتبر «الشرق الاوسط» از ارقامی نجومی در این مورد سخن می گفت. در تابستان سال ۲۰۲۲، یک باشگاه دیگر پایتخت سعودی به نام ال- هلال با این امر مخالفت کرده بود، ولی در ماه نوامبر این امر تغییر یافت. جام جهانی به پایان رسید، بازیکن پرتغالی دیگر در قید هیچ قراردادی نیست و راه باز است.

از کریستیانو رونالدو مانند یک ستاره راک استقبال شد. در چمن پارک مرسول، محل جدید باشگاه ال- نصر، سال ۲۰۲۳ با ۶ بادکنک بزرگ طلایی، شکل جدید این باشگاه جشن گرفته شد. ستاره پرتغالی به عنوان نخستین کار خود زمام یک تیم بی سابقه به نام «فصل ریاض» را در اختیار گرفت و با حریف خود باشگاه «پاری سن ژرمن» (PSG) که در مالکیت قطر و به رهبری لیونل مسی است مسابقه داد. به این ترتیب، نبرد رونالدو- مسی صورت گرفت و عصر طلایی «کلاسیکو» تجدید شد. در ۱۹ ژانویه مسابقه برگزار و با نتیجه پر گل ۵ بر ۴ به نفع «پاری سن ژرمن» (PSG) تمام شد. در ورای این نتیجه، این مسابقه آغازگر سالی است که نقطه عطفی در راهبرد ورزشی سعودی خواهد بود.

پویا کردن صنعت سرگرمی

درواقع، درپس امضاء قرارداد پیوستن رونالدو به تیم عربستان سعودی، خواست مقامات سعودی در تسریع آهنگ ساختار سیاست ورزشی دیده می شود. در این سیاست که در سال ۲۰۱۶ در آن اصلاحاتی صورت گرفته، وزارت ورزش مأموریت سرمایه گذاری در عرصه بین المللی را دارد. سلطنت سعودی با استفاده از صندوق حاکمیتی «سرمایه گذاری دولتی»، با تحمل مشکلاتی چند، توانست با خرید باشگاه مگاپیز نیوکاستل به لیگ نخست انگلستان راه یابد.

ورزش ستون اصلی نیت قدرت حاکم برای رهایی از وابستگی به نظام متکی بر درآمد نفت است. این امر در چهارچوب یک جنبش آزاد سازی اقتصادی است که می باید تصویر جدیدی از عربستان سعودی ارائه نموده و توپ گرد فوتبال فضایی پویا برای تقویت بازار ملی ایجاد کند.

این سیاست، به دور از منطق محرک حکومت های همسایه، تنها بر زمان بندی بین المللی تمرکز ندارد. از نظر ریاض، این به منزله پایان بخشیدن به قدرت گرایی حاکم بر جامعه است. هدف این است که بخش تفریح و سرگرمی برای جلب رضایت مردم پویا شود. چنین گشایشی خود به خود منجر به توسعه بازاری جدید شده و به نفع ساخته شدن تصویری مثبت برای جلب اعتماد محافل بازرگانی خارجی تمام می شود.

با گذاشته شدن این سنگ بنا، و پایان یافتن جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲، هدف ریاض تدارک مسیر بعدی است. روند رویدادهای هفته های اخیر را این چنین باید دید. از اعلام خارق العاده – و نادیده نمانده- تعیین عربستان سعودی به عنوان برگزار کننده بازی های زمستانی آسیایی ۲۰۲۹، تا پیوستن کریستینا رونالدو به تیم این کشور، مشاهده می شود که عربستان سعودی تصمیم گرفته با سرعتی بیشتر برای نامزدی در جام جهانی فوتبال ۲۰۳۰ اقدام کند. موقعیت تقریبا «مقدس» رونالدو در سطح جهانی به عربستان سعودی کمک لازم برای انجام این کار را می کند.

رویداد اندوهبار سال ۱۹۳۳

عبدالعزیز بن فیصل آل- سعود، چهره مرکزی وزارت ورزش به کریستیانو رونالدو برای آمدن به «خانه جدید»ش خوشامد گفت. این شاهزاده، مرد نیرومند ورزش عربستان سعودی و عامل تغییرات جاری است. سازمان دولتی ورزش تحت اداره او، که مرکز تصمیم گیری ها بود، جای خود را به سازمانی برای بهزیستی جوانان داده و تغییری در شیوه تفکر نسبت به ورزش در نرم افزار قدرت به وجود آورده است.

در تاریخ عربستان سعودی جهش جنبش ورزشی در سال های دهه ۱۹۳۰، بیش از هرچیز با بدگمانی همراه بود. این ابزار نفوذ خارجی در اطراف شهرهای حجاز، جده، مکه و مدینه شکل گرفت و با رونق بازرگانی و مذهبی متمرکز بر این منطقه راهبردی غرب عربستان تقویت شد. تیم های فوتبال محلی برای رقابت با تیم های عبوری خارجی به وجود آمد. در جده، در سال های پایانی دهه ۱۹۲۰ یک باشگاه به نام ال- اتحاد تشکیل شد و بعد باشگاه دومی هم در آغاز سال های دهه ۱۹۳۰ به نام ال- هلال به وجود آمد و سومی هم ال- تقر نام گرفت که چند سال بعد نام آن به ال- اهلی تغییر یافت.

اما، در سال ۱۹۳۳ رویدادی اندوهناک که در یکی از زمین های بازی شهرک بندری رخ داد، جهش این ورزش را متوقف کرد. محمد امین ساعتی، تاریخ دان سعودی می گوید که مرگ یک بازیکن فوتبال درپی حمله قلبی باعث شد که مقامات سعودی بازی فوتبال را ممنوع اعلام کنند. انجام خشونت های متعدد در زمین فوتبال بهانه ای به دست قدرت حاکم برای ممنوع کردن این ورزش داد. بسیج بازکنان ال- اتحاد به رهبری حمزه فتاحی، یکی از بنیانگذاران این باشگاه موجب شد که مقامات سعودی از تصمیم خود عقب نشینی کنند و در سال ۱۹۳۸، فوتبال مجددا در حجاز قانونی شد.

نفوذ تجاری حجاز

درپس رواج این ورزش در سراسر عربستان سعودی، چهره محمد علی رضا زینل، تاجر متنفذ مروارید اهل جده دیده می شود. محمد صالح محمد سلامه که برای او در هند کار می کرد، پیش از آن که کاپیتان باشگاه ال- اتحاد شود، در تماس با انگلیسی ها اصول ابتدایی فوتبال را آموخت و بعد در جده آنها را آموزش داد. او سپس حجاز را به قصد شرق عربستان ترک و در ظهران برای آرامکو کار کرد و اولین باشگاه فوتبال را در آنجا تأسیس نمود.

مرد کلیدی دیگر تاریخ فوتبال سعودی، عمر محمد شمس الرشیدی نیز وابسته به موسسه محمد علی رضا زینل بود. بنیانگذار باشگاه دیگر جده، ال-اهلی، دانش آموخته مدرسه ال- فلاح بود که در آغاز قرن بیستم توسط این بازرگان برای آموزش مردان جوان مستعد، ساختن یک تشکیلات مستحکم و پایه گذاری یک بافت بازرگانی رقابتی ایجاد شده بود.

نظام آموزشی حجاز هم مانند بنیانگذار باشگاه ال- اهلی، که بعد تبدیل به یکی از مدیران اداری مهم این منطقه شد، برای این تعلیم یافته بود که تحت رهبری محمد علی رضا زینل بوده و به توسعه قدرت حکومتی کمک کند. مأموران آن در سال های دهه ۱۹۵۰ نقشی اساسی در رواج این فرهنگ بازی کردند. در عربستان سعودی، فوتبال با پویایی آن در حجاز توسعه می یابد اما جناح های سیاسی و مذهبی قدرت حاکم، بر فضای ورزشی سلطه دارند. نهادهای ورزشی و باشگاه های اصلی در دست شاهزادگان است، اما جهش ورزش تحت نفوذ محافظه کارانه روحانیت است.

به سلطنت رسیدن شاه سلمان خطوط را جابجا کرد. جناح مذهبی نفوذ خود در عرصه سیاست را از دست داد و تمرکز قدرت بیشتر شد. سپس، ورزش در خدمت قدرت یابی ولیعهد، محمد بن سلمان (MBS) قرار گرفت. درپی این چهارچوب بود که قرارداد کریستیانو رونالدو بسته شد که هدف اصلی آن برگزاری جام جهانی ۲۰۳۰ است.

نمونه این تغییر نرم افزاری، اشرف صباحی وزیر ورزش مصر است که در تابستان سال ۲۰۲۲ نامزدی مشترک قاهره با ریاض و آتن برای برگزاری جام جهانی فوتبال را اعلام کرد که اکنون در دست بررسی است. عربستان سعودی با توپ گرد متحدان منطقه ای خود را تقویت می کند و از دید «فدراسیون بین المللی فوتبال» (فیفا)نامزدی مشترک سه گانه امری مطلوب به نظر می آید. از جام جهانی فوتبال ۲۰۲۶، شمار تیم های شرکت کننده از ۳۲ به ۴۸ افزایش می یابد و به عربستان سعودی این موقعیت را می دهد که راهبرد ورزشی خود را تقویت و جایگاه خود در رده بندی را ارتقاء دهد.