ایندیا لدگانک، مردم شناس پس از اقامت دو ساله پیشین خود در شمال و شرق سوریه، به منطقه بازگشته است. او این بار به تل رفعت در شمال غربی سوریه رفته که ناحیه ای است که همچنان تحت کنترل «نیروهای دموکراتیک سوریه» (FDS) است اما کنترل شمال آن در دست نیروهای شبه نظامی سوری هوادار ترکیه و ارتش آن، که استان عفرین را تسخیر کرده، است. بیشتر ساکنان کرد این استان به تل رفعت پناه برده اند. برای رسیدن به تل رفعت، می باید از ایستگاه های بازرسی ای گذشت که حکومت سوریه ایجاد کرده و عده کمی از روزنامه نگاران خطر انجام این کار را می پذیرند. این بانوی مردم شناس این کار را کرده و این گزارش به قدر کافی بی سابقه، از منطقه ای که همچنان دستوش جنگ است، نتیجه کار او است..
***
خانواده ای که در شهبا، از نواحی تل رفعت ما را پذیرفت از استان عفرین است که از سال ۲۰۱۸ به تصرف حکومت ترکیه درآمده است. اعضای این خانواده مانند ۳۰۰ هزار تن تبعیدی و پناهنده دیگر، پس از اشغال شهر خود فرار کردند. آنها اکنون در خانه ای زندگی می کنند که توسط «تشکیلات خودگردان شمال- شرق سوریه» (Ananes) – که ۷ منطقه خودگردان را هماهنگ می کند- در اختیارشان گذاشته شده است. به گفته یک سازمان غیردولتی (ONG) دفاع از حقوق بشر مستقر در شهبا، ۱۰۰ هزار پناهجوی عفرین در ۵ اردوگاه بسرمی برند که بیش از ۳۷۰۰ خانواده آنها در تل رفعت هستند. درحال حاضر، کمک های پزشکی توسط «هلال احمر» های سوریه و کردستان ارائه می شود و به گفته مقامات محلی کمک بین المللی خیلی کم و ناکافی است.
منطقه تل رفعت که در شمال حلب واقع شده و نیز محله شیخ مقصود در حلب، که عمدتا کردها در آن ساکنند، از ماه اوت ۲۰۲۲ درگیر تحریم های سخت و شدیدی از سوی حکومت بشار اسد است. ساکنان شیخ مقصود و تل رفعت دیگر قادر به تأمین نیازهای اولیه خود نیستند چون یا قیمت ها خیلی گران و یا کالا کمیاب است. ضبط داروها، شیرخشک و مازوت در ایستگاه های بازرسی، عواقبی فاجعه بار برای مردم دارد. افراد مبتلا به بیماری های مزمن، به داروهای مورد نیاز خود دسترسی ندارند و بسیاری از کودکان بخاطر ضعف در هفته های اخیر مرده اند. آخرین بیمارستان تل رفعت تحت حمایت «هلال احمر» کُرد به دلیل نداشتن مواد ضروری در معرض تعطیل است. زندگی روزمره با جیره بندی و ترس مداوم از فردا می گذرد و این درحالی است که لیره سوریه دچار کاهش شدید ارزش شده است.
ازنو در دست گرفتن کنترل منطقه
به گفته «شورای دموکراتیک سوریه» (MSD) (۱) و مجلس مدنی تل رفعت، هدف تحریم ها به تسلیم واداشتن «تشکیلات خودگردان شمال و شرق سوریه» (Aanes) است زیرا دولت سوریه خودگردانی این مناطق شمال کشور و «نیروهای دموکراتیک سوریه» (FDS) را به رسمیت نمی شناسد. از سال ۲۰۱۲، بشار اسد از پذیرش درخواست های گفتگوی «تشکیلات خودگردان شمال- شرق سوریه» خودداری کرده است. ژیان، عضو شورای دموکراتیک حلب در شیخ مقصود می گوید: «دولت سوریه برای تأمین منافع سیری ناپذیر خود» درصدد در دست گرفتن مجدد کنترل تل رفعت و شیخ مقصود است.
در چنین شرایطی، چندپاره شدن مناطق غربی تحت کنترل «تشکیلات خودگردان شمال و شرق سوریه» (Aanes) برگ برنده ای ضروری برای حکومت سوریه است. تل رفعت از محله کرد نشین شیخ مقصود در شمال حلب با فاصله ای ۱۰ کیلومتری جدا می شود. این در حالی است که این ناحیه، مانند منطقه ای که حلب را از منبیج جدا می کند، یکی از مناطق خودگردان شمال و شرق سوریه است. در نتیجه، عبور از محور منبیج- حلب- تل رفعت موکول به حسن نیت حکومت سوریه است و ایستگاه های بازرسی متعددی در اطراف این مناطق برپا شده است.
تحرک نیروهای نخبه ارتش سوریه
کنترل منطقه به وسیله نیروهای تیپ چهارم انجام می شود که واحدی نخبه از ارتش سوریه و نزدیک به حکومت ایران است. این تیپ علاوه بر اجرای تحریم های اقتصادی مقرر توسط حکومت سوریه، دست به غارت، دزدی و ضبط اموال نیز می زند. به این ترتیب، هنگام رسیدن ما به اروگاه پناهندگان سردم در شهبا، یکی از نمایندگان «تشکیلات خودگردان شمال و شرق سوریه» که هنوز در حالت شوک بود پذیرای ما شد. روز قبل، نظامیان تیپ چهارم کوشیده بودند از اردوگاه مازوت بدزدند و این امر موجب رودررویی آنها و نیروهای امنیتی «تشکیلات خودگردان شمال و شرق سوریه» شده بود.
به موازات این، کارهای تبعیض آمیزی انجام می شود و کردها و پناهندگان اهل عفرین، اعم از کرد یا عرب، در هنگام جابجایی با مشکلاتی رودررو می شوند. به عنوان نمونه، ما با یک زن جوان کرد ۲۰ ساله اهل عفرین دیدار کردیم که به او جواز عبور داده نشده بود. این درحالی بود که او دانشجوی دانشگاه حلب بود و می بایست برای عبور از جاده حلب- منبیج و دیدار با خانواده اش به تشکیلات خودگردان متوسل شود. یکی از ساکنان تل رفعت می گوید: «این کمی مانند بسربردن در یک زندان در هوای آزاد است».
این سیاست مبتنی بر تحمیل گرسنگی و تفرقه به جامعه، به گفته محمد عنان، عضو مجلس مدنی تل رفعت، در درجه اول غیرنظامی ها را دربر می گیرد. علی، یک پناهنده عرب اهل عفرین که قربانی تحقیر توسط نظامی های تیپ چهارم بوده، می گوید: «آنها ایستگاه های بازرسی ایجاد کرده اند و به محض این که می بینند من اهل عفرین هستم، بازداشتم می کنند». او با حدود ۱۰۰ تن از اعضای قبیله اش از دست غارت و دزدی های شبه نظامیان تحت حمایت ترکیه از عفرین فرار کرده است.
ایجاد ایست های بازرسی دولت سوریه برای این که تشکیلات خودمختار را وادار به تسلیم قلمرو دراختیار خود کند پدیده جدیدی نیست. روسیه و سوریه از اشغال عفرین توسط ترکیه در سال ۲۰۱۸ برای تضعیف «تشکیلات خودگردان شمال و شرق سوریه» استفاده کردند. زمانی که جنگ عفرین درگرفت، برای عبور از ایست های بازرسی امکاناتی لازم بود. غیرنظامیان وحشت زده خود را در عفرین محبوس می دیدند و این درحالی بود که شهرها یکی پس از دیگری به دست حکومت ترکیه می افتاد و مردم ناگزیر بودند دارایی ها و وسایل نقلیه خود را به بهای ناچیز به افراد تیپ چهارم بفروشند. .
تهدید ترکیه
« La Russie et le régime syrien brandissent la menace turque », محمد عنان می گوید: «روسیه و حکومت سوریه از حمله ترکیه سوء استفاده می کنند. آنها از امکان یا احتمال اشغال به وسیله ترکیه برای بازپس گیری کنترل مناطق تل رفعت، کوبانی و منبیج استفاده می کنند. حملات روزانه به تل رفعت از مناطق تحت اشغال ترکیه صورت می گیرد و کشتارهایی توسط شبه نظامیان نزدیک به ترکیه انجام می شود و همه این کارها زیر نگاه روس ها و حکومت سوریه رخ می دهد». درواقع، تیراندازی از نزدیکی خطوط جبهه در تل رفعت عملا امری رایج است. در طول اقامت ما، کم و بیش دو بار در روز در نزدیکی اردوگاه پناهندگانی که ما در آن بودیم تیراندازی می شد.
ترکیه «حزب اتحاد دموکراتیک» (PYD) را بخشی از «حزب کارگران کرد ترکیه» (PKK) و تهدیدی برای امنیت داخلی خود می داند. هدف آنکارا ایجاد یک منطقه حایل به عرض ۳۰ کیلومت در طول مرز سوریه- ترکیه است که در آن شهرهایی با اکثریت کُرد وجود دارد. ترکیه منطقه عفرین را در سال ۲۰۱۸ و نیز سرکانیه (رأس العین) و جیره سپی (تل ابیض) را در سال ۲۰۱۹ اشغال کرد. به گفته خبرگزاری آنادولو ترکیه، منطقه تل رفعت از دید ترکیه آخرین هدف عملیات «شاخه زیتون» (۲) است. یکی از دلیل های مورد استفاده برای مشروع جلوه دادن عملیات نظامی در منطق، ترکیب جمعیتی تل رفعت است که عمدتا از عرب ها تشکیل شده است. باز هم به گفته خبرگزاری آنادولو، خانواده های عرب از زمان استقرار «تشکیلات خودگردان شمال و شرق سوریه» در سال ۲۰۱۶ از منطقه می گریختند. با این حال، مناطق شمال پناهگاه شمار زیادی از خانواده های عرب است که از یک سو از حکومت سوریه، و ازسوی دیگر از شبه نظامیان نزدیک به ترکیه در عفرین می گریزند. در شمال سوریه بیش از ۳۰ هزار تن جابجا شده اهل ادلیب وجود دارد.
.
تل رفعت، منطقه راهبردی
ژیان و محمد عنان می گویند: «تل رفعت دروازه ای به سوی حلب است». درواقع این منطقه ای راهبردی برای ترکیه است، زیرا از طریق حلب به آن امکان می دهد که به بسیاری از راه های اقتصادی مهم دست یابد و مناطق شمال غرب سوریه را از راه حما و ادلب به مناطق ساحلی سوریه متصل می کند. محمد عنان با اشاره به بزرگراهی که از شرق به غرب سوریه ساخته شده و حلب را به شهر بندری لاذقیه متصل می کند می گوید: «جنگی اقتصادی است که برسر بزرگراه ام-۴ درگرفته است». ایجاد مرز بین شهرهای عزاز، تل رفعت و ادلب به ترکیه امکان دسترسی به یک چهارراه اقتصادی مهم در نزدیکی مرزهایش را می دهد. به علاوه، ایستگاه های مرزی باب السلامه تا عزاز و باب الهوا نزدیک ادلب هردو درحال حاضر در اشغال شبه نظامیان تحت حمایت ترکیه است. به این ترتیب، عزاز نقشی اساسی در حمایت تدارکاتی ترکیه از گروه های شورشی بازی می کند. ژیان می گوید: «تل رفعت کلید اتصال عزاز به حلب است. برای ترکیه، این راهی جهت تقویت قدرت مذاکره خود دربرابر روسیه و سوریه است».
او تصریح می کند که: «با این حال، احتمال کمی وجود دارد که روسیه تل رفعت را به ترکیه پیشکش کند». اشغال سرزمین های واقع در غرب رودخانه فرات سوریه، با توافق با روسیه و حکومت ایران انجام شد. در ۲۳ نوامبر ۲۰۲۲، درحالی که ترکیه دست به یک رشته بمباران در همه مناطق شمال سوریه زده بود، نمایندگان روسیه گفتند که برای انجام عملیات زمینی به ترکیه چراغ سبز نداده بودند. با این همه، همراهی ترکیه با هدف های روسیه، که خواهان عادی سازی روابط با دو حکومت است، می تواند ترکیه را به دادن امتیازهایی وادارد. در این چهارچوب است که می تواند یک چراغ سبز داده شود. در ۱۴ ژانویه ۲۰۲۳، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه اعلام کرد که حمله به مناطق شمال سوریه قریب الوقوع خواهد بود. مظلوم عبدی، از «نیروهای دموکراتیک سوریه» (FDS) هم به نوبه خود اعلام کرد که امکان دارد نیروهای ترکیه در ماه فوریه عملیات نظامی بزرگی در کوبانی انجام دهند.
.
در کمین بودن هسته های خفته «داعش»
علاوه بر تهدید حمله و اشغال، حملات هوایی روزمره و گسترده در ماه نوامبر در میان مردم ترس از فعال شدن هسته های خفته «سازمان حکومت اسلامی» (داعش) را ایجاد کرده است. درطول چند ماه اخیر، کارکنان و تأسیسات قضایی و زندان های «تشکیلات خودمختار شمال و شرق سوریه» مورد حمله هوایی ترک ها قرار گرفته و بخصوص دو تن روسای مشترک زندان منطقه جزیره، تنها دو ماه پس از تصدی این سمت، کشته شدند. حمله های هوایی در نوامبر ۲۰۲۲ به ویژه زندان جرکین در قامیشلی را هدف گرفته بود که یک ایستگاه بازرسی اردوگاه الهول و نیز مقر واحدهای ضد تروریسم (YAT) مرتبط با «تشکیلات خودگردان شمال و شرق سوریه» است. در ۲۳ نوامبر ۲۰۲۲، بسیاری از اعضای زندانی «داعش» در اردوگاه الهول پس از یک حمله هوایی ترک هابه ایستگاه بازرسی سعی کرده بودند فرار کنند.
این اردوگاه بیش از ۵۳ هزار تن را در خود جا داده که اکثر آنها کودکان و زنان افراد وابسته به داعش هستند. مظلوم عبدی در همان روز قطع عملیات علیه داعش را اعلام کرد ولی این عملیات چند روز بعد ازسر گرفته شد. روکسن محمد، سخنگوی «واحدهای حمایت از زنان» (YPJ) توضیح می دهد که: «داعش از حملات انجام شده توسط حکومت ترکیه سود می برد» او می گوید: «هسته های خفته منتظر موقعیتی برای اقدام هستند». به عنوان نمونه، اخیرا هسته ای را در نزدیکی تل ابیض بازداشت کردیم که درصدد برنامه ریزی یک حمله علیه اردوگاه ها بودند. آنها سلاح و مواد تدارکاتی لازم را داشتند. این بازداشت ها نشان می دهد که یک حمله دیگر ترکیه یا هسته ای دیگر برای فعال شدن آنها کافی است».
اقدامات هسته های خفته اکثرا در بخش شرقی منطقه دیرالزور، در طول مرز سوریه- عراق متمرکز است. در پایان دسامبر ۲۰۲۲، واحدهای ضد تروریسم ۳ فرد متهم به عضویت در داعش را بازداشت کردند و مدیر یک بیمارستان در دیرالزور از یک سوء قصد جان به دربرد. در ۲۶ دسامبر، یکی از اعضای امنیتی «تشکیلات خودمختار شمال و شرق سوریه» درپی حمله به یک مقر امنیت داخلی جان خود را از دست داد. حمله ای دیگر، این بار در رقه در همان روز انجام شد. هدف این حمله یک مرکز امنیت داخلی واقع در نزدیکی زندانی بود که در آن حدود ۹۰۰ عضو داعش زندانی بودند. در این حمله، ۲ تن از آنها، ۲ تن از اعضای «نیروهای دموکراتیک سوریه» و ۴ تن از اعضای امنیت داخلی کشته شدند، در شهر رقه مقررات منع عبور و مرور برقرار شد و جاده های اطراف آن به مدت چند روز تحت بازرسی قرار گرفت. یکی از ساکنان دیرالزور به ما می گوید: «من نگران هستم، چون ما نمی دانیم هسته های خفته کِی و چگونه حمله می کنند».
یک حمله جدید نظامی از سوی حکومت ترکیه، علاوه بر این که یک فاجعه انسانی خواهد بود، موجب بی ثباتی ساختارهای سیاسی و نظامی محلی نیز می شود. این درحالی است که این ساختار ها نقشی عمده در پیروزی علیه داعش در ائتلاف بین المللی داشته اند. «نیروهای دموکراتیک سوریه» از ارتباط بین عملیات تروریستی انجام شده در شمال سوریه و شبه نظامیان نزدیک به ترکیه، که مناطق اشغالی را کنترل می کنند، شکایت دارند. مردم محل نیز بیشتر قربانی غصب و دزدی اموال، بازداشت های خودسرانه و شکنجه هستند.
۱-شاخه سیاسی نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) و تشکیلات خودگردان شمال و شرق سوریه.
۲-نامی که ترک ها به نبرد عفرین (ژانویه-مارس ۲۰۱۸) داده اند، دومین مداخله نظامی ترکیه در سوریه پس از عملیات سپر فرات ۲۰۱۶-۲۰۱۷