با رعایت تمام احتیاط‌های معمول درباره کشوری غیرقابل‌پیش‌بینی و غیرقابل‌کنترل، سرانجام با آمدن رئیس‌جمهور، یافتن راه‌حلی برای پایان بحران چندوجهی بلندی که لبنان در پنج سال گذشته درگیر آن بوده، محتمل شده است.کرسی ریاست‌جمهوری ۹ ماه است که خالی مانده و دولتی که در بالای آن نخست‌وزیری کناره‌گیر قرار دارد و فقط امور جاری را اداره می‌کند؛ اقتصاد این کشور چند طوایفی با نرخ تورم ۳۰۰ درصدی، بدترین رکود را از زمان استقلال در سه‌ربع قرن پیش، تجربه می‌کند.
سخنگوی صندوق بین‌المللی پول، پنج‌شنبه ۸ ژوئن ۲۰۲۳، با لحنی هشداردهنده ابراز کرد که لبنان باید بی‌درنگ اصلاحات اقتصادی همه‌جانبه‌ای انجام دهد تا از «پیامدهایی برگشت‌ناپذیر» برای کشور جلوگیری کند. این پیام هنگامی ارسال می‌شود که جهاد ازعور، مدیر بخش خاورمیانه و آسیای مرکزی این مؤسسه، نامزد ریاست جمهوری است.
البته در لحظه آخر همیشه امکان انسداد وجود دارد زیرا این موضوع وابسته به اکثریتی است که در مجلس رأی‌گیری برای ریاست‌جمهوری شکل‌گرفته. انتخابات مجلس مه ۲۰۲۲ باعث به وجود آمدن هیچ اکثریتی در این مجلس چندپاره و متفرق، نشد. برای پیروزی، باید یک نامزد در دور اول اکثریت دوسوم کل اعضای نمایندگان، یعنی ۸۶ رأی از ۱۲۸ رأی را به دست آورد. در صورت عدم موفقیت، دور دوم برگزار خواهد شد. سپس نامزدی که اکثریت آرای مطلق اعضا یعنی ۶۵ رأی را کسب کند، انتخاب می‌شود. در صورت لزوم، رأی‌گیری تا هنگامی‌که یک نامزد به این اکثریت برسد، تکرار خواهد شد.
اکنون، این رقابت بین یکی از رهبران مسیحی نزدیک به سوریه، سلیمان فرنجیه (۵۸ سال)، نوه رئیس‌جمهور سابق، موردحمایت گروه شیعه امل - حزب‌الله و جهاد ازعور (۵۷ سال)، طرفدار اصلاحات اقتصادی، در جریان است. ازعور با مهارت‌های مالی‌اش، شاید بهترین نامزد برای بیرون آوردن لبنان از بدترین بحران این کشور از زمان حیاتش، به نظر برسد. به‌ویژه از آن روی که مذاکرات با صندوق بین‌المللی پول (IMF) برای انجام اصلاحات به دلیل نبود اراده سیاسی رهبرانی که در بالای یک سیستم فاسد و فرسوده قرار دارند، در بن‌بست قرار دارد.
چشم‌انداز حل بحران سیاسی در این کشور که هنوز به معجزه اعتقاد دارد، نوعی هدیه آسمانی بود. در پایان ماه مه، پطریارخ (اسقف) مارونی، آقای بشاره الراعی، رئیس جامعه مارونی، به واتیکان و سپس به پاریس رفت. در کاخ الیزه با رئیس‌جمهور امانوئل ماکرون ملاقات کرد و از وی خواست که برای به قدرت رسیدن «رئیس‌جمهور» موردتوافق همه تلاش کند. در لبنان، بر پایه قانون اساسی ریاست‌جمهوری باید یک مسیحی مارونی، ریاست شورای وزیران یک مسلمان سنی و در بالای مجلس یک مسلمان شیعه باشد؛ گرچه افزون و موازی با این نهادها، کشور توسط یک الیگارشی قدرتمند اداره می‌شود که به‌طور گسترده به دلیل فاسد موردانتقاد قرار می‌گیرد. این الیگارشی که کنترل همه امور را در دست دارد دارای روابط نزدیک و ادغام شده با قدرت سیاسی و اقتصادی است.
انتخاب عجیب امانوئل ماکرون
امانوئل مکرون در میانه این سیرک سیاسی چه نقشی دارد؟ فرانسه قرن‌ها متحد مسیحیان (به‌طور دقیق‌تر مارونی‌ها) در لبنان بوده است. هنوز هم آن‌ها درحالی‌که نقش همه‌جانبه ایران از طریق حزب‌الله شیعه در مدیریت کشور را که ازنظر آن‌ها غیرقابل‌دفاع و خطرناک است، به رسمیت می‌شناسند؛ می‌گویند: که «مادر ما فرانسه» است.
ازاین‌رو، رئیس‌جمهور فرانسه در نقطه اوج بحران دو بار به لبنان سفر کرده و با تمام رهبران لبنان ملاقات کرد تا راه‌حلی بیابد که البته تلاشی بیهوده بود. نقش سیاسی پطریارخ (اسقف) مارونی به زمان تقسیم خاورمیانه برمی‌گردد که نقشی اساسی در ایجاد لبنان مستقل داشته است. از آن زمان، کشورهای دیگر در کشمکش‌های بازی سیاسی لبنان وارد شده‌اند: سوریه، اسرائیل، ایران و دیگران. با گذشت سال‌ها، کشور سروها کمتر و کمتر مستقل است.
پطریارخ (اسقف) مارونی به رئیس‌جمهور فرانسه پیشنهاد متقابلی ارائه کرد که دارای تقریباً اتفاق آرا خواهد بود، اما به نظر نمی‌رسد که بخت خوبی برای رضایت الیزه داشته باشد. پاریس در ماه مه به‌طور غیررسمی از نامزدی سلیمان فرنجیه رهبر مسیحیان برای ریاست جمهوری به همراهی نواف سلام (۷۳ سال) به عنوان نخست‌وزیر احتمالی حمایت کرد. نواف یک شخصیت اهل سنت است که به دلیل حسن نیتش بسیار مورداحترام است. این فرد دانشگاهی با حمایت از اصلاحاتی که کشور برای خروج از بحران با کمک صندوق بین‌المللی پول به‌شدت به آن نیاز دارد، در سال‌های اخیر قاضی دیوان بین‌المللی دادگستری و سفیر فوق‌العاده و تام‌الاختیار و نماینده دائم لبنان در سازمان ملل بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۷ بوده.
فرنجیه متعلق به یکی از خانواده‌های بزرگ سیاسی شمال لبنان است و چندین بار در جایگاه وزارت کار کرده است. او نوه یک رئیس‌جمهور سابق است و به عنوان متحد نزدیک سوریه (و حزب‌الله) شناخته می‌شود که باعث دشمنی سایر جنبش‌های اصلاح‌طلب و به‌ویژه احزاب مسیحی مانند «نیروهای لبنانی» شده است.
در این بستر، سؤالی که مطرح می‌شود این است: چرا پاریس از چنین ترکیبی حمایت می‌کند که مانند بندبازی ناشی در معرض همه خطرات است؟ به‌خصوص که پاریس از قدرت حاکم در سوریه بیزار و در رأس مخالفان اصلی لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه اربابان دمشق قرار دارد. این حمایت از متحدان سوریه به چه معنی است؟ هرچقدر هم که پژوهشگران مغزشان را به‌کارگیرند، باز هم پاسخی برای این سؤال نمی‌یابند. جوزف باهوت، محقق علوم سیاسی از دانشگاه آمریکایی بیروت (AUB) می‌پرسد: «اینجا هم یک معما و هم یک طعم بد و تلخ وجود دارد: چرا الیزه اصرار به حمایت از فرنجیه دارد؟»(۱). یک واقع‌بینی جدید؟ دلایل اقتصادی؟ چارچوب ژئواستراتژیک پدید آمده در پی توافق ریاض و تهران با هدف کاهش تنش در خاورمیانه؟
در ماه آوریل، سمیر جعجع، رهبر نیروهای لبنانی (شبه‌نظامیان مسیحی سابق) معتقد بود که موضع پاریس در مورد انتخابات ریاست‌جمهوری لبنان ریشه در «ملاحظات اقتصادی مرتبط با استخراج گاز، قراردادهای دولتی بنادر بیروت و طرابلس» دارد و به همین دلیل است که «فرانسه از نامزد حزب‌الله حمایت می‌کند». به نظر او انتخابات ریاست جمهوری به این زودی‌ها برگزار نخواهد شد.
هنوز دود سفیدی* دیده نمی‌شود
یکی از نزدیکان رهبر مارونی در آوریل گفته بود: «رویکرد فرانسه به بحران لبنان به‌طورکلی و به‌ویژه در مورد ریاست جمهوری، از موضع کلیسای مارونی فاصله گرفته است. در رأس سیاست فرانسه جریانی وجود دارد که چشم‌اندازی از لبنان و آینده آن دارد که ما را قانع نمی‌کند». بدین ترتیب، به نظر نمی‌رسد که پس از بازدید رهبر مارونی از الیزه، دود سفیدی بلند شده باشد.
یک منبع دیپلماتیک فرانسوی به سایت خبری Ici Beyrouth گفت که نامزدی فرنجیه که موردحمایت گروه امل-حزب‌الله است یک «انتخاب واقع‌بینانه در غیاب گزینه‌های دیگر» است. پاریس نه نامزد خاص دارد و نه حق وتو برای هیچ شخصیتی «که به دنبال ریاست جمهوری باشد. به گفته همین منبع، «فرانسه آماده همکاری با هر رئیس‌جمهوری است» که هدفش اجرای اصلاحات اساسی باشد. از این نظر، پاریس به دیگر پایتخت‌های عربی (ریاض، دوحه) می‌پیوندد که وزنی واقعی دارند، اما مراقب هستند که آشکارا از یک نامزد خاص حمایت نکنند.
بازوافکنی انتخاباتی بین فرنجیه و ازعور تازه آغاز شده است، زیرا دومی در روز دوشنبه ۱۲ ژوئن رسماً نامزدی خود را اعلام کرد و ولید جنبلاط، رهبر دروزی‌ها که حزبش ۸ کرسی دارد، حمایتش از وی را اعلام نمود. آنچه مجهول باقی می‌ماند، مسئله ائتلاف‌ها و به حدنصاب نرسیدن مجلس است. ازاین‌رو، وضعیت مبهم به نظر می‌رسد. به گفته باهوت «فرنجیه نتوانسته از میزان رأی اولیه فراتر رود […]. اپوزیسیون (به‌اصطلاح مخالفان وی) تا حدی موفق شد با معرفی و اتحاد حول یک نامزد (ازعور) تعادل ایجاد کند، بدون اینکه مطمئن باشد پیروز خواهد شد». درنهایت، گروه‌های شیعه امل-حزب‌الله می‌توانند با بازی نقش «مسدودکننده راه اپوزیسیون» از فرنجیه حمایت کنند که به نظر این محقق می‌تواند خطر درگیری با طرف‌های بین‌المللی را به همراه داشته باشد.
مرد اجماع ناپیدا
البته راه‌حل میانجیگری نیز به‌عنوان‌مثال از طریق قطر وجود دارد. دوحه از هیچ تلاشی برای یافتن «نفر سوم» ی که موجب اجماع شود دریغ نمی‌کند. این فرد می‌تواند ژوزف عون، فرمانده کل ارتش که نامش مرتب تکرار می‌شود، باشد. در حال حاضر به نظر نمی‌رسد حزب‌الله، متحد دمشق و تهران، آب در شرابش ریخته باشد، اگرچه پطریارخ (اسقف) مارونی در بازگشت از پاریس تمایل خود برای گفتگو با عون را اعلام کرده است.
روز یکشنبه ۴ ژوئن ۲۰۲۳، حسن فضل‌الله نماینده حزب‌الله در مجلس اعلام کرد که جهاد ازعور، کاندیدای موردحمایت اپوزیسیون و جنبش آزاد میهنی (طرفدار عون) برای ریاست جمهوری لبنان، «نامزد رقابت‌طلب و مبارزه‌طلبی» است و به ریاست جمهوری نخواهند رسید و حزب‌الله «از دستیابی مخالفان به اهدافشان جلوگیری خواهد کرد». بااین‌حال، او یک جمله کوچک و اسرارآمیز اضافه کرد: «نامزد جدید تقابل و مبارزه‌طلبی به قدرت نمی‌رسد، اما ما از گفتگو استقبال می‌کنیم.» (۲)
* اشاره به انتخاب پاپ توسط مجمع کاردینال‌ها با بیرون آمدن دود سفید. از کلیسای سیستین.
۱- نظرات جوزف باهوت برگرفته از مصاحبه‌ای است که در زمان نگارش این مقاله با او داشتیم.
۲- « Fadlallah : Azour “n’atteindra pas la présidence” », L’Orient-Le jour, 4 juin 2023.
