اورينت ٢١: پس از اِعمال مرحله اول تحريم ها درتاريخ ٦ اوت توسط دونالد ترامپ، دولت رئيس جمهوري حسن روحاني چه انتظاري مي تواند از اتحاديه اروپا، روسيه و چين که اعلام کرده اند با اقدام آمريکا مخالفند، داشته باشد؟
کريم پاکزاد: ايران انتظار دارد که بيانيه مشترک منتشرشده درپي يک نشست درپايان سپتامبر که در آن انگلستان، چين، فرانسه، آلمان و روسيه اعلام کردند مصمم هستند به مبادلات بازرگاني ادامه دهند و براي انجام اين منظور يک ساز و کار پرداخت خاص ايجاد مي کنند به طور محسوس تحقق يابد و اين کار مي بايد پيش از ٤ نوامبر که مرحله دوم تحريم ها اِعمال مي شود انجام پذيرد. تا آنجا که به کشورهاي عضو اتحاديه اروپا مربوط مي شود، مي بايد ابزاري مالي ايجاد شود که امکان دهد معاملات مالي به صورتي انجام شود که شرکت هاي اروپايي بتوانند با رعايت مقررات به معاملات با ايران ادامه دهند. ايران انتظار دارد که چين و روسيه که امضاء کننده «توافق جامع برنامه هسته اي» (برجام) (١) هستند هم چنين ساز و کاري را مانند اروپايي ها ايجاد کنند. اين کار تنها ايجاد يک ابزار تهاتري نيست. هند که پيش بيني مي کند ظرف پنج سال آينده مبادلات بازرگاني خود با ايران را دوبرابر کند، درنظردارد دربرابر دريافت نفت مواد غذايي به ايران بدهد.
اولويت، صادرات نفت
اورينت ٢١: آيا اين ساز و کار کافي است؟
ک. پ: نه، زيرا همه موسسات بزرگي که منافعي در ايالات متحده دارند نمي خواهند خطر مجازات توسط اين کشور را بپذيرند. به عنوان نمونه، گروه نفتي توتال (که ٣٠ درصد از سهام آن متعلق به صندوق هاي بازنشستگي آمريکايي است) اعلام کرده که برنامه ميدان گازي پارس جنوبي - بزرگ ترين در دنيا – در آب هاي جنوب ايران را متوقف مي کند. موسسه ايرباس نيز تحويل هواپيماهاي خود را به حالت تعليق درآورده است. ايرباس از سفارش ١٠٠ هواپيمايي که دريافت کرده بود تنها توانست ٣ فروند را تحويل دهد. گروه پژو پ اس آ که در ساخت يک کارخانه خودروسازي در نزديک تهران سرمايه گذاري کرده بود، از بازار ايران خارج شد. اما، مسئله اساسي براي دولت ايران تداوم صادرات نفت است. هيچ محصول ديگري نمي تواند توقف صادرات نفت را جبران کند. دراين مورد بايد دانست که در نخستين ٦ ماه سال ٢٠١٦، درحالي که نرخ رشد توليد ناخالص داخلي ايران ٤.٧ درصد بود، رشد توليد ناخالص داخلي غير نفتي بيش از ٩.٠ درصد آن نبود. حکومت ايران کاملا نيازمند درآمد ناشي از طلاي سياه است.
اعتراضات اجتماعي شديد
اورينت ٢١: آيا بحران اجتماعي که خود را به شکل تظاهرات خياباني نشان مي دهد تنها ناشي از تحريم هايي است که پيشتر تا سال ٢٠١٦ ايران با آن روبرو بود و اکنون از نو با آنها مواجه شده است؟
ک. پ: بي ترديد اين چيزي است که دولت مي خواهد بباوراند. اما بايد عملکرد کلي اقتصادي را زير سئوال برد. ايران درعين اين که اقتصاد بازار محور را برگزيده، حکومت ٨٠ درصد آن را کنترل مي کند. تورم درمورد محصولات غذايي پايه – مانند سيب زميني که ناگهان بهاي آن ١٦ برابر شده – مبنايي جز تحريم هاي بين المللي يا اخير آمريکايي دارد. کمبود مواد غذايي ناشي از صادرات خيلي مهم اين مواد است که به طور مصنوعي بهاي آنها را افزايش مي دهد. به همين ترتيب، تفاوت در بهاي طلا هم نمي تواند ناشي از تحريم ها باشد. ايراني ها به اين فلز گرانبها خيلي علاقمند هستند و عادتا آن را ذخيره مي کنند. در نتيجه، هرگونه تغيير مهم ناشي از سوداگري به زيان آنها تمام مي شود. فزون براين، يک اقتصاد مبتني بر درآمد نفت شکننده است. اين امر به خاطر آن است که بهره برداري از نفت شغل هاي کمي ايجاد مي کند، به ويژه آن که پالايشگاه ها درست کار نمي کنند و اين درحالي است که ٣٠ درصد از جوانان بيکار هستند.
اورينت ٢١: همه اينها نشان دهنده اهميت اعتراضات و مطالبات مردمي است... اما آيا نمي توان پنداشت که درميان مخالفان روحاني در دايره قدرت برخي مي خواهند او را تضعيف کنند؟
ک. پ: از سال ٢٠٠٩ و انتخابات تقلب آميز محمود احمدي نژاد (٢) کشور شاهد تظاهراتي چنين شديد نبود. اين امر نشان دهنده عدم رضايت شديد و خشم فراگير مردم عليه قدرت حاکم است. به بحران مالي، سقوط ارزش ريال و مشکلات روزمره (درماه ژوييه نرخ تورم ٢٩٣ درصد بوده) اين باور نيز افزوده مي شود که به رغم اين بحران، برخي از نزديکان قدرت اقتصادي و سياسي (که غالبا يکي هستند) از تحريم ها بهره مي برند و ارقامي بزرگ به جيب مي زنند، به علاوه، از نظر مالياتي نيز عدالت وجود ندارد (٣).
در عين حال، اين نکته را نيز نمي توان ازنظر دور داشت که آمريکايي ها و «تندروها»ي نظام به جنبش اعتراضي مدد مي رسانند. اين امر زماني مشهود شد که در مشهد، شهر ابراهيم رئيسي، رقيب انتخاباتي رئيس جمهوري، تظاهرات گسترشي غيرمنتظره يافت. اين واقعيت که برداشته شدن تحريم ها موجب رونق اقتصادي نشد و امتيازهايي که در چهارچوب توافق وين داده شد بيهوده بود، دستاويزي به محافظه کاران براي تضعيف روحاني مي دهد. درمورد دونالد ترامپ، همه مي دانند که هدف او سرنگوني نظام حاکم است. جان بولتون، مشاور امنيت ملي و کساني ديگر در دولت آمريکا به روشني دراين باره سخن گفته اند (٤).
پايگاه اجتماعي نظام
اورينت ٢١: دراين صورت، تکيه گاه نظام چيست؟
ک. پ: ايران حدود ٨٠ ميليون جمعيت دارد. مي توان درنظر گرفت که کم و بيش ١٥ تا ٢٠ درصد از آنها، اعم از پاسداران انقلاب، بسيجي هاي خوف انگيز (٥)، طلبه هاي حوزه هاي علميه و کارکنان اداري هستند. به علاوه، برخي از قشرهاي سنتي مردم همچنان به نظام اسلامي اميدوار باقي خواهند ماند. درعين حال، بحران کاملا وجود دارد و برخلاف آنچه که غالبا باور مي شود، اين بحران از آغاز انقلاب وجود داشته و درمورد تظاهرات ديماه گذشته، اين تظاهرات نشان داد که نظام از به کارگيري همه ابزارهاي سرکوب ابايي ندارد و براثر آن حدود ٢٠ تن کشته شدند. در پايان سال ٢٠١٧، ٤٥٠ تظاهر کننده در تهران بازداشت شدند. اين تظاهرات از نظر تعداد شرکت کننده با سال ٢٠٠٩ که صدهاهزار تن به خيابان ها آمدند فاصله بسيار داشت اما نگراني دولت از اين نيز هست که اجزايي جديد، مانند گوناگوني اجتماعي تظاهرکنندگان و به ويژه زيرسئوال بردن اصل نظام ولايت فقيه ظاهر شده است. درخواست يک حکومت غير مذهبي ديگر يک تابو نيست. به علاوه، هزينه هاي سياست خارجي توام با مشکلات داخلي مورد انتقاد قرارگرفته است. تامين مالي حزب الله لبنان، حماس و جهاد اسلامي فلسطين زير سئوال رفته است. اين امر نشانگر آن است که به ويژه جوانان هرروز کمتر از پيش نسبت به گفتمان انقلابي حساس هستند.
اورينت ٢١: در عوض، دولت به هيچ پيشنهاد جايگزيني براي سياست هاي کنوني خود ارائه نمي کند...
ک. پ: به عکس، اقتدارگرايان مي کوشند آنرا باز هم بيشتر تقويت کنند. حزب هاي اصلاح طلب ممنوع شده اند. تنها گروه هايي از نمايندگان مي توانند «اپوزيسيون»ي در مجلس تشکيل دهند که انسجامي ندارد. روحاني که در انتخابات رياست جمهوري مورد حمايت اصلاح طلباني بود که نمي توانستند نامزد خود را داشته باشند، با خطر بزرگي مواجه است. يکي از نزديکان علي خامنه اي که عضو مجمع تشخيص مصلحت نظام نيز هست اخيرا اعلام کرده که رئيس جمهوري توسط گروه هايي، از جمله سپاه پاسداران تهديد به خلع شده است. رهبر از به هم پيوستن گروه هاي مختلف سياسي به يکديگر بسيار نگران است. اين امر در درجه اول در اردوگاه خود او وجود دارد. به عنوان نمونه، اپوزيسيوني بين علي لاريجاني، رئيس مجلس که او نيز از نزديکان خامنه اي است و نهادهاي مذهبي غيرمنتخب که با برخي از قوانين مصوب مجلس مخالفند شکل گرفته است.
همچنين دولت مي کوشد قدرت اقتصادي پاسداران را محدود کند. با دانستن اين که آنها تنها اعضاي يک سازمان شبه نظامي خيلي نيرومند – با توجه به اين که دست اندرکار ساخت موشک هايي هستند که گفتگو درباره آنها زياد است-، بلکه بزرگ ترين گروه اقتصادي مستقيما وابسته به رهبر نظام هستند و نمي توانند اسباب ناراحتي اوشوند. حسن روحاني زماني که در ماه سپتامبر به مجلس احضار شده بود، به شکلي روشن ديدگاه خود درمورد اين اختلاف را بيان کرد: «مردم از ايالات متحده بيم ندارند، آنها از تفرقه بين ما بيمناکند».
ترغيب جنبش هاي قومي از خارج
اورينت ٢١: به اين مسايل و اختلافات بين حاکمان فعاليت جنبش هاي قومي نيز افزوده مي شود که به صورت سوء قصد هايي مانند آنچه در ماه سپتامبر در اهواز رخ داد يا هسته هاي چريکي در بلوچستان يا کردستان ايران خود مي نمايد.
ک. پ: اين نيز هست، چيز جديدي نيست. اما رفتار خصمانه عربستان سعودي که با به قدرت رسيدن محمد بن سلمان تشديد شده و خشونت دونالد ترامپ حضور چريک هاي مختلف را بيشتر مي کند. جنبش «مبارزه براي آزادسازي اهواز» مدتي طولاني است که جنبشي جدايي طلب است که خيلي اهميت ندارد. اين جنبش خواهان استقلال خوزستان – يکي از استان هاي جنوب غربي کشور مجاور عراق و خليج فارس – است. به گفته دولت ايران، عربستان سعودي و امارات متحده عربي به اين جنبش کمک مي کنند. اما منطقه ديگري نيز بسيار حساس است: بلوچستان ايران که در جنوب شرقي کشور واقع شده و يکي از اجزاء فرضي «بلوچستان بزرگ» است که جنوب افغانستان و بخش عمده اي از پاکستان را نيز دربر مي گيرد. از آنجا که در اين درگيري پاکستان در خط مقدم قراردارد و يقينا شدت آن درحال بالاگرفتن است، ظن آن مي رود که شورشيان بلوچ تحت حمايت هند باشند.
اورينت ٢١: اخيرا آگاهي يافتيم که حزب کومله، يکي از اجزاء جنبش مسلحانه کرد به آمريکايي ها نزديک شده تا در فعاليت هاي نظامي بي ثبات کننده حکومت مشارکت کند. موضوع دقيقا چيست؟
ک. پ: کومله يک گروه کمونيست مائوئيست است که از حدود ١٥ سال پيش کوشيده خود را معتدل تر معرفي کند و به حزب دموکراتيک کردستان ايران (PDKI) قديمي ترين حزب خودمختاري و حتي استقلال طلب کردستان که در سال ١٩٤٥ تاسيس شده نزديک شود. بسياري از مسئولان حزب دموکراتيک کردستان ايران توسط دستگاه هاي اطلاعاتي مخفي حکومت ايران به قتل رسيده اند. درسال ١٩٨٩، دکتر عبدالرحمان قاسملو، رهبر تاريخي و محبوب حزب دموکرات از اين جمله بود. از سال ٢٠١٦ اين حزب مبارزه مسلحانه را ازسرگرفت. اين حزب نيز گفتمان ضد امپرياليستي را رها کرد و با آمريکايي ها روابطي برقرار نمود. کومله هم به نوبه خود يک دفتر نمايندگي در واشنگتن گشود. درعين حال، من فکر نمي کنم که هيچ يک از اين دو، حتي با کمک آمريکايي ها، قادر به انجام عمليات بزرگ نظامي عليه نظام حاکم بر ايران باشند. درمورد «حزب حيات آزاد کردستان» (پژاک)، که نزديک به حزب «کارگران کرد ترکيه» (PKK) است، اين حزب نيز مبارزه مسلحانه مي کند و گاه به گاه برخوردهايي با نظاميان ايران داشته است. درعوض، به خلاف ديگر گروه هاي کردستان ايران، اين حزب در فهرست سازمان هاي تروريستي ايالات متحده قراردارد. به جز حزب «دموکراتيک کردستان» (PDK)، که در اثر يک انشعاب در «حزب دموکراتيک کردستان ايران» (PDKI) به وجود آمده، همه اين سازمان ها که هريک هواداراني درميان کردها دارند در رقابت با يکديگر مي کوشند کانون درگيري را هرچه بيشتر به خشونت بکشند و اين امر موجب نگراني قدرت حاکم است. به علاوه، «سازمان حکومت اسلامي» (داعش) با آن که درحال ازبين رفتن معرفي مي شود، به عضو گيري درميان کردها و عرب هاي ايران ادامه مي دهد.
برنامه هسته اي که در زمان شاه آغاز شد
اورينت ٢١: در پايان، نظر شما درمورد انتظارات آمريکايي ها درباره برنامه هاي نظامي ايران چيست؟
ک. پ: يک حمله نظامي به ايران، مانند آنچه که در سال ٢٠٠٣ در عراق رخ داد مطرح نيست. حتي دونالد ترامپ مي داند که عوارض چنين حمله نظامي اي، ازجمله براي منافع آمريکا فاجعه بار خواهد بود. به علاوه ايرانيان خيلي ميهن دوست هستند، ايران ابزارهاي بازدارنده کارآمدي دارد. متحداني در عراق، لبنان و سوريه دارد و شيعيان در امير نشين هاي خليج فارس، شامل عربستان سعودي نيرومند هستند. حتي با آن که ايران در چهارچوب «برجام» تعهد کرده که به فعاليت هاي هسته اي داراي کاربرد نظامي خود پايان دهد و پذيرفت که فعاليت هاي هسته اي خود را به حداقل برساند، برنامه موشکي قابل ملاحظه اي را حفظ کرده است. در ژوئن سال جاري ايران با دقت زياد به مقر يک حزب کرد ايراني مستقر درخاک عراق حمله کرد. اگر اروپايي ها از جمله انگلستان سعي مي کنند که توافق هسته اي «برجام» را حفظ کنند، به اين خاطر است که ازنظر جغرافيايي به اين منطقه پرتنش نزديک تر هستند. در صورت بروز بي ثباتي درايران، اروپا دغدغه هايي براي امنيت خود خواهد داشت.
برنامه هسته اي ايران در زمان سلطنت محمدرضا پهلوي، آخرين شاه ايران آغاز شد. اين برنامه پس از جنگ مصيبت بار ايران- عراق ادامه يافت و اين در زماني بود که ايران دربرابر همه دنيا تنها مانده بود. از آن زمان مسئله دفاع مستقل با موشک هاي قاره پيما در قلب دکترين نظامي به صورت اصلي غيرقابل مذاکره درآمد. ايران همواره رويکرد دفاعي داشته و غربي ها و اسرائيل سعي مي کنند آن را تهاجمي معرفي کنند. ازاين نظر، از سال ٢٠٠٦ يک رشته از قطعنامه هاي سازمان ملل متحد برنامه هسته اي ايران را هدف گرفت. ازنظر ايران، اين کار تجاوز به حاکميت ملي اش است و نمونه آن ممنوع کردن هميشگي غني سازي اورانيوم است. ايران تنها کشور در دنيا است که در چنين وضعيتي قرار دارد.
١- Signé le 14 juillet 2015 à Vienne par la Chine, la Russie, les États-Unis, le Royaume-Uni, la France et l’Allemagne.
٢- جنبش سبز که پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 ایجاد شد، در واکنش به تقلب انتخاباتی ای بود که نامزد محافظه کاران، محمود احمدی نياد را به عنوان برنده معرفی کرد.
٣«حساس شدیدی از بیعدالتی، به ویژه نسبت به موسسات شبه دولتی که کاملا از کنترل دولت خارج هستند و هیچ مالیاتی پرداخت نمی کنند وجود دارد. به طور کلی، باور غالب ایرانی ها این است که نظام اقتصادی و سیاسی تنها در خدمت برخی از گروه ها است و بقیه مردم از آن بی بهره اند» (تی یری کوروی، پژوهشگر ، فرانس انفو، 4 ژانویه 2018).IRISه
٤- اظهارات رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا دربرابر کمیسیون امور خارجه مجلس نمایندگان ایالات متحده : « سیاست ما در قبال ایران حمایت از عواملی در داخل کشور است که به تغییر مسالمت آمیز رژیم کمک کنند». (شبکه بین المللی، 16 ژوئن 2017)
٥- «نیروی مقاومت بسیج» که عموما بسیجی نامیده می شود، نیرویی شبه نظامی است که در سال 1979 توسط آیت الله خمینی پایه گذاری شد تا از جوانان داوطلب نیروهای مردمی گروه های نخبه برای جنگ ایران و عراق تربیت کند. (1980/1988)
