سيلون سيپل: هدف کوتاه مدت ترامپ در قتل سردار قاسم سليماني چه بود ؟ آيا هدف دراز مدت هم داشت ؟
نيسان رفعتي: اين قتل درپي بالاگرفتن تنش هايي که درماه مه ٢٠١٩، هنگام اِعمال تحريم هاي آمريکا عليه [حکومت] ايران، به اوجي تازه رسيد آغاز شد. جمهوري اسلامي در دو زمينه واکنش نشان داد: نخست اعلام کرد که به تدريج از تعهدات خود در چهارچوب «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام)، که حاوي محدود سازي شديد توسعه برنامه هسته اي نظامي ايران و در سال ٢٠١٥ امضاء شده بود سرباز مي زند (١)، و در سطح منطقه هم دست به يک رشته تهاجم زد که مهم ترين آنها بمباران دو پالايشگاه عربستان سعودي در ١٤ سپتامبر بود و اخيرا، حمله عليه هدف هاي نظامي آمريکايي در عراق را چند برابر کرد که آمريکايي ها آنها را به عامل اين حمله ها بودن متهم مي کنند.
اين چهارچوب کلي است. در نهايت به يک پايگاه آمريکايي در کرکوک با موشک حمله شد که موجب کشته شدن يک پيمانکار آمريکائي گرديد و پيامد آن حمله هاي آمريکا در عراق و سپس حمله به سفارت آمريکا در بغداد توسط گروهي از تظاهرکنندگان بود. پس از حمله به پالايشگاه هاي سعودي، ترامپ به طور ضمني اعلام کرد که تا زماني که تهديد مستقيمي متوجه هدف هاي آمريکايي نباشد، دست به اقدامات تلافي جويانه نخواهد زد. اين «خط قرمز» او بود. پس از آنچه که در کرکوک و بغداد گذشت، او به اين نتيجه گيري رسيد که از اين خط قرمز عبور شده است.
ناکافي بودن فشارهاي اقتصادي
سيلون سيپل: با اين حال، او قبلا اين احساس را به وجود آورده بود که «گزينه مسلحانه» را کنار نهاده است ؟
نيسان رفعتي: آري، اگرچه پس از بمباران پالايشگاه هاي سعودي، آمريکا دست به حملات سايبري عليه منافع ايران زد، اما زماني رسيد که دولت ترامپ متوجه شد که به رغم افزايش شديد، و از ديد خودش کارآمد، فشارهاي اقتصادي بر تهران، نتوانسته به دو هدف دونالد ترامپ درمورد ايران دست يابد: نخست محدود کردن توانايي عملي تهران در منطقه و سپس وادار کردن آن به آمدن سر ميز مذاکره برمبناي خواست هايي که واشنگتن درنظر داشت بر آن تحميل کند. هدف آمريکا از قتل قاسم سليماني بالابردن شديد سطح بازدارندگي بود. برتري نظامي هم بر فشارهاي اقتصادي، که ترامپ اعلام کرده شديدتر خواهد شد، افزوده شد.
سيلون سيپل: عواقب کوتاه مدت اين عمل در رابطه ايران- آمريکا يا خاور نزديک چه خواهد بود ؟
نيسان رفعتي: نخست به اين توجه کنيم که قتل سليماني موجب بالاگرفتن احساسات ملي در ايران شد. کمي پيش از آن، در بسياري از شهرهاي کشور تظاهراتي عليه وخامت وضعيت زندگي برگزار شده بود. من شخصا فکر مي کنم که اين تظاهرات عمومي مي تواند درايران ازسر گرفته شود، زيرا مشکلات اجتماعي- اقتصادي واقعا وخيم است. اما در مرحله اول، ترامپ نوعي از وحدت ملي ناگزير به وجودآورد و تشديد تحريم اقتصادي آمريکا بر ايران، موجب مقاومت سرسختانه ايراني ها خواهد شد.
نتيجه دوم اين است که واکنش ايران به کشته شدن سليماني، تاکنون بسيار حساب شده ومعتدل بوده است. درحال حاضر، هيچ يک از دوطرف خواهان بالاگرفتن تنش ها نيست، اما اين به معناي آن نيست که تشديد درگيري غيرممکن است. اين امر مي تواند حتي به رغم اراده بازيگران انجام شود. تا زماني که کاهش تنش آغاز نشود، همواره خطر ازسرگيري آن وجود دارد. کانون هاي رودررويي، مانند عراق، يمن، عرصه سايبري و غيره کم نيست.
شبکه هاي همچنان فعال
سيلون سيپل: عواقب درازمدت تر چه مي تواند باشد ؟
نيسان رفعتي: جنبه نمادين قتل سليماني در ايران از بين نخواهد رفت. تا زماني که زندگي تحت تاثير محاصره آمريکا باشد، ايران خواهد کوشيد که از خود دفاع کند. اين کار را يا از طريق شبکه هايي که سليماني ايجاد کرده، و از بين نرفته اند، مي کند و يا با فعال کردن نيروهاي نيابتي خود در منطقه و يا با اقدام هاي مخفيانه اي که مسئوليتش قابل اثبات نباشد. تصور کنيد که، حتي در حالت ضعف، اين که ايران دست روي دست بگذارد احتمال کمي دارد.
مشکل در اين است که نه ترامپ و نه ايراني ها خواستار يک جنگ کامل نيستند، اما مشکلات زيادي بر سرراه تنش زدايي وجود دارد. وضعيت به نوعي است که، معمولا، نقش ميانجي ها اهميت مي يابد. اما آمريکايي ها اين را نمي خواهند و ايراني ها نيز از نقشي که اروپايي ها مي خواهند به عنوان ميانجي بازي کنند ابدا راضي نيستند. درحال حاضر، فقدان تماس و ارتباط بين دو طرف آمريکايي و ايراني، بزرگ ترين خطر براي آينده درگيري هاي انباشته آنها است. تا زماني که دو طرف به گفتگو نپردازند، وضعيت همچنان گروگان اشتباه محاسبه طرفين خواهد بود و يک رويداد ناگهاني مي تواند آغازگر وضعيتي بدتر شود.
هشدار تهران به نيروهاي نيابتي
سيلون سيپل: آيت اللله خامنه اي، رهبر انقلاب اسلامي، از هواداران خود در منطقه خواسته که دست به اقدامات تلافي جويانه عليه ايالات متحده نزنند. او مي گويد که پاسخ قتل سليماني را تنها حکومت ايران خواهد داد. معني اين حرف ها چيست ؟
نيسان رفعتي: اين حرف ها را به دو صورت مي توان تفسير کرد. نخست، به عنوان تاکيد بر سرسختي. به [حکومت] ايران حمله شده، تنها حکومت است که نوع پاسخ را تعيين مي کند. همچنين مي توان آن را هشدار تهران به طرفدارانش در منطقه تعبير کرد. به عنوان نمونه، درميان قربانيان موشکي که سليماني را کشت، ابومهدي المهندس، رئيس شبه نظاميان وابسته به ايران [حشد الشعبي]، که با «سازمان حکومت اسلامي» (داعش) جنگيده بودند نيز قرار داشت. آنچه خامنه اي مي گويد مي تواند بيانگر نگراني حکومت از اين باشد که ببيند نيروهاي نيابتي اش دست به حمله اي ناگهاني عليه منافع آمريکا بزنند و ايالات متحده از آن براي متهم کردن [حکومت] ايران به عامليت آن استفاده کند و دست به تهاجمي سنگين بزند. خامنه اي مي خواهد اطمينان يابد که مهار وضعيت را در دست دارد و کسي کشور را به وضعيتي ناخواسته نمي کشاند.
موضوع عراق
سيلون سيپل: درحال حاضر، عراق مي تواند ميدان اصلي رودررويي ايالات متحده و ايران باشد. آيا هدف راهبردي تهران اين است که نيروهاي آمريکايي هنوز حاضر در عراق را به ترک اين کشور وادارد ؟
نيسان رفعتي: براي تهران فقط مسئله خروج نيروهاي آمريکايي از عراق مطرح نيست، بلکه مي خواهد آنها را از سراسر منطقه بيرون براند. [حکومت] ايران اين را بدون ابهام مي گويد. در چنين وضعي، مي توان پرسيد که حاصل اين وضعيت چه خواهد شد و سياست واقعي ايران چيست. زيرا منافع ايران در اين که همسايه اش غرق در هرج و مرج شود نيست. اما اين روشن است که هنگامي که داعش ظهور کرد، حضور آمريکا در عراق به غلبه بر بي ثباتي ناشي از آن کمک کرد. عزيمت کامل نيروهاي آمريکايي از عراق، الزاما به نفع ايراني ها نيست.
سيلون سيپل: آيا آنها به اين امر واقفند ؟
نيسان رفعتي: فکر مي کنم که آري. وضعيت هايي وجود داشته که منافع ايالات متحده و ايران به هم نزديک شده است. چنين موقعيتي پس از سوء قصدهاي ١١ سپتامبر ٢٠٠١ در افغانستان به وجود آمد. مي تواند در عراق هم به وجود آيد. نفع ايران در اين است که ازنظر سياسي ايالات متحده را در خاورنزديک تضعيف کند، اما اين به معناي آن نيست که بخواهد نيروهاي آمريکايي به طور کامل از عراق خارج شوند، به ويژه از اين جهت که دغدغه فرداي پر هرج و مرج آن را خواهد داشت.
سيلون سيپل: آيا ايران اين امکان را دارد که مانند سال ١٩٨٠ – گروگان گيري کارکنان سفارت آمريکا در تهران-، بتواند از راه اقدام هاي سياسي بر نتايج انتخابات آمريکا در نوامبر ٢٠٢٠ اثر بگذارد ؟
نيسان رفعتي: اين پرسشي خيلي فرضي است. البته مي تواند به اين فکر کند و احتمال زياد دارد که بخواهد ترامپ در انتخابات رياست جمهوري شکست بخورد. اما فکر نمي کنم در اين مسير حرکت کند بلکه خود را براي همه گزينه ها از جمله تجديد انتخاب ترامپ آماده مي کند. به علاوه، آيا بالا گرفتن تنش با نزديک شدن موعد انتخابات به نفع حريفان ترامپ خواهد بود يا خود رئيس جمهوري ؟ اکنون زمان براي پيش بيني اين امر خيلي زود است.
سيلون سيپل: آيا اکنون بيش از قبل از قتل سليماني به جنگ نزديک شده ايم؟
نيسان رفعتي: اگر اين پرسش را فردا از من بکنيد، پاسخي متفاوت از امروز مي دهم... اين که جنگ درپي قتل سليماني درنگرفته، به معناي آن نيست که از آن اجتناب شده است. در زمان حاضر به نظر مي رسد که شبح جنگ دور شده است، اما همه چيز براي آن که باز در دستور روز قرار گيرد وجود دارد.
١- و دونالد ترامپ از آن خارج شد
٢- ٢٥ قرباني در ميان شبه نظاميان طرفدار ايران .
