پيامي که دور از ملاحظات زبان ديپلماتيک بود: سه شنبه ٢٥ اوت، وزير امور خارجه ايالات متحده، مايک پمپئو در توئيتي نوشت:« خوشحالم که اعلام کنم که ما در اولين پرواز مستقيم اسرائيل به سودان هستيم». يک نقشه هوائي مانند آنهائي که در حين سفر اجازه مي دهد مسير را دنبال کنيم به اين توئيت پيروزمندانه با تصوير هواپيمائي که مستقيما از تل آويو به خارطوم عازم است ، ضميمه شده بود. يک آبونه حساب توئيتري پمپئو که با اخبار اين منطقه از جهان ناآشناست مي توانست فکر کند اولا ارتباط هوائي بين دوکشور افتتاح ، و دوما روابط ديپلماتيک بين اسرائيل و سودان رسما برقرار شده است. هيچ کدام از ايندو اتفاق نيفتاده بود. اين توئيت بيشتر نشانه اراده دولت ترامپ براي وادار کردن طرف سوداني است تا واقعيت روابط دو کشور.
مدال افتخاري بر سينه دونالد ترامپ
عبدالرحمان علامين، روزنامه نگار سوداني که از چهل سال پيش در واشنگتن مستقر و به واسطه گزارش هايش در باره فساد رژيم سابق عمر البشير در سودان شناخته شده است ، در تحليل اين توئيت مي نويسد:« اين پيام در درجه اول مصرف داخلي دارد. سفر پمپئو به خاورميانه همزمان بود با کنوانسيون جمهوري خواه ها در شهر شارلوت و هدف آن يک «حرکت تبليغاتي» در سياست خارجي بود چرا که در مسائل داخلي رئيس جمهور ترامپ در موضع بدي قرار دارد و در نظر خواهي ها از جوبايدن عقب افتاده و در مقابل جنبش ضد خشونت پليسي مستاصل است. استيو بانون ، مشاور سابق او، دستگير و موجي از کتابها عليه او منتشر شده است.ترامپ در دوران خوبي بسر نمي برد».
تلاش براي دادن مدال افتخاري به او با اعلام ناگهاني توافق «آبراهام» بين اسرائيل و امارات متحده عربي آغاز شد. قرار بود که اين توافق در ماه سپتامبر امضا شود ولي رئيس جمهور امريکا از ١٣ اوت تبليغات درباره آنرا آغاز کرد و دو شريک اش را در مقابل کار انجام شده قرار داد. کاخ سفيد مي تواند بدين ترتيب به خود ببالد که سد کشورهاي عربي براي عادي سازي روابط با اسرائيل را درهم شکسته و وظيفه مايک پمپئو کشاندن ديگر کشورهاي اتحاديه عرب به همين مسير است.
امتناع سرسختانه خارطوم از زمان استقلال کشور در سال ١٩٥٦ به داشتن روابط با اسرائيل، سودان را در جايگاهي ويژه براي دستگاه دولتي امريکا و تل آويو قرار مي دهد. بخشي از راي دهندگان دونالد ترامپ مسيحيان انجيلي هستند که روابط نزديکي با راست افراطي اسرائيل دارند و از نزديک وضعيت سودان را دنبال مي کنند.
در خارطوم و در گردهم آئي کشورهاي اتحاديه عرب در سپتامبر ١٩٦٧ بود که در واکنش به شکست ماه ژوئن ٩ کشور قطعنامه « سه بار نه » را صادر کردند: «نه» به صلح با اسرائيل، «نه» به شناسائي اسرائيل، «نه» به مذاکره با اسرائيل. نکته مهم ديگر آنکه پايتحت سودان در دوران نفوذ حسن الترابي (١) در ده سال آغازين حکومت عمر البشير ، مرکز فعاليت تمام جنبش هاي ضد اسرائيلي جهان، اعم از احزاب و کشورهاي مسلمان، بود.
مدتها سودان متحد ايران و حامي حماس و متهم بود که اسلحه در اختيار جنبش فلسطين مي گذارد و چندين بار هدف حملات هوائي قرار گرفت. ديکتاتور سودان رسما در سال ٢٠١٦ به روابط با ايران پايان داد اما از اين پيش تر نرفت. عادي سازي روابط خارطوم با اسرائيل مي تواند اثرات بيشتري داشته باشد.
ملاقاتي در کامپالا که وسيعا مورد اعتراض قرار گرفت
ميوه به نظر رسيده مي آمد. در فوريه ٢٠٢٠، ژنرال عبدالفتاح برهان رئيس شوراي موقت، نهادي بدون قدرت واقعي ، با ملاقات بنيامين نتانياهو در کامپالا، پايتخت اوگاندا،درعين حال موجب شگفتي ، سردرگمي و عصبانيت شد. رهبران اسرائيل اعلام کردند که اين اولين گام براي عادي سازي روابط بين دو کشور است.
در خارطوم تاکيد شد که اين ملاقات ابتکار شخصي ژنرال عبدالفتاح برهان بوده است و هيچکدام از اعضاي غير نظامي شوراي موقت و البته نخست وزير عبداله حمدوک در جريان قرار نگرفته اند. موجي از اعلاميه هاي محکوميت اين ملاقات از همه سو روانه شد، از حنبش هاي عضو ائتلاف نيروها براي آزادي و تغييرات (FFC) که ستون فقرات دولت غيرنظامي انتقالي است تا طرفداران کنگره ملي سودان و حزب اسلامي که تکيه گاه رژيم سابق است. دولت با صادر کردن اطلاعيه ای که در آن تاکيد شده بود «ژنرال برهان وراي اختياراتش عمل کرده» ، به همه اطمينان داد که موضع کشور در قبال اسرائيل تغيير نکرده است و سعي کرد لااقل رسما به ماجرا خاتمه دهد.
اما دستگاه دولتي ترامپ از تکاپو نمي افتد. بازديد ٢٥ اوت مايک پومپئو که براي اولين بار از سوي يک مقام بلند پايه امريکا به صورت رسمي مي گيرد و براين جنبه آن در نشريات امريکا و اسرائيل تاکيد مي شود، نشان دهند آنست که کاخ سفيد از هر وسيله اي براي رسيدن به اهدافش استفاده مي کند. و يکي از مهم ترين ابزارها پول است. عبدالرحمان علامين يادآوري مي کند که :« سودان امروز در وضعيت بسيار شکننده اي قرار دارد. اقتصادآن بي رمق است و نياز مبرم به سرمايه گذاري دارد. در اين شرائط مي تواند تحت تاثير فشارهاي امارات متحده عربي و ايالات متحده قرار گيرد». ابوظبي يکي از مهم ترين شرکاي خارطو م از زمان رژيم سابق تا کنون است.
پس از حمايت از عمر البشير و سپس رها کردن وي، امارات و عربستان سعودي برروي ژنرال هاي شوراي نظامي موقت (TMC) حساب مي کردند که سرکوب انقلاب سودان را سازماندهي کرده بودند. پس از کنار گذاشتن نظاميان، اين دو کشور کمک هاي پرسر وصدا اما متزلزلي را به نهادهاي به قدرت رسیده بدنبال اعلام قانون اساسي اوت ٢٠١٩ اهدا کردند. نيمي از سه ميليارد دلار وعده داده شده پرداخت شد. قابل فهم است که خارطوم که درگير يک بحران اقتصادي جدي است نمي تواند از چنين «متحدين» با ارزشي چشم پوشي کند.
يکبار ديگر، مسئله تروريسم
ايالات متحده کارت برنده با اهميتي در دست دارد. نام سودان از سال ١٩٩٣ در ليست کشورهاي حامي تروريسم قرار گرفته و اين مسئله موجب مي شود که خارطوم نتواند به بخش بزرگي از صندوق هاي سرمايه گذاري، کمک و وام دسترسي يابد. از زمان به قدرت رسيدن در سپتامبر ٢٠١٩، دولت جديد درخواست برداشته شدن از اين ليست را کرده است اما روند انجام اينکار هرچه طولاني تر مي شود. عثمان اسماعيل، اقتصاد دان و مشاور اطمينان مي دهد:«براي سودان اين مسئله اي حياتي است و خواستار اينست که آنرا جزو دلمشغولي هاي اداري عمو سام قرار دهد.نه اسرائيل و نه ايالات متحده در استفاده از اين اهرم درنگ نمي کنند». عبدالرحمان علامين تاکيد مي کند:« در اينکه اين مسئله يک شانتاژ است حرفي نيست. ايالات متحده به روشني مي گويد: اگر مي خواهيد از ليست برداشته شويد روابطتان را با اسرائيل عادي کنيد».
انجام اينکار از سوي دولت موقت سخت است بخصوص بدليل آنکه مايک پمپئو اعلام کرده که براي برداشته شدن از اين ليست، سودان بايد ٣٣٠ ميليون دلار به قربانيان آمريکائي تروريسم بپردازد. سودان به دليل حمايت جدي از اوساما بن لادن بين سالهاي ١٩٩١ و ١٩٩٦ محکوم شده است. حمايتي که بدون آن، القاعده نمي توانست نه دو حمله تروريستي به سفارت امريکا در کنيا و تانزانيا در سال ١٩٩٨ را انجام دهد و نه حمله به ناو يو اس اس کول در بندر عدن در سال ٢٠٠٠. در سودان البته اين مشقتي اضافي است : نه تنها کشور به زانو درآمده بلکه بايد جريمه کاري که رژيم ساقط شده انجام داده را بپردازد.
براي ايالات متحده اين داوي دوگانه است . عادي شدن روابط سودان با اسرائيل هم يک پيروزي درخشان ديپلماتيک است و هم ضربه ديگري به ابتکار صلح عربي که در سال ٢٠٠٢ در بيروت توسط پرنس عبدالله مطرح شد و پيشنهاد صلح کشورهاي عربي با اسرائيل را در مقابل ايجاد يک دولت فلسطيني در سرزمين هاي اشغالي از سال ١٩٦٧ با پايتختي بيت المقدس شرقي مي داد. اما اين همه مسئله نيست.عثمان اسماعيل معتقد است که:« اسرائيل بدنبال بدست آوردن جايگاهي در سودان است. چرا که چين خارطوم را در راس يک پل افريقائي براي جاده ابريشم اش قرار داده است. بازار افريقا بزرگ و قابل توجه است و هيچ دليلي وجود ندارد که امريکا بتواند آنرا تسخيرکند، اسرائيل مي خواهد در هردو چشم انداز بازي کند و در سودان حضور داشته باشد».
طرفداران رژيم سابق در کمين
امري که به این راحتی کاملا امکان پذير نیست. روز ١٩ اوت، حيدر بدوي الصديق ، سخنگوي وزارت امور خارجه در مصاحبه اي با Sky News Arabia که در ابوظبي مستقر است، اعلام کرد که « دليلي براي ادامه دشمني بين اسرائيل و سودان وجود ندارد» و در مقابل خبرگزاري فرانسه پذيرفت که ارتباطاتي بين دو کشور وجود دارد. او بلافاصله از اين سمت برکنار شد. وزير امور خارجه امريکا بنوبه خود موفق نشد ، دنباله توئيت پيروزمندانه اش در پرواز تل آويو به خارطوم را ارسال کند. بدنبال ملاقات و مذاکرات او با نخست وزير، آقاي عبداله حمدوک اعلام کرد که « دوران گذار در سودان برپايه توافق وسيع نيروها و تقويمي دقيق تنظيم شده که شامل به پايان رساندن روندهاي گذار براي دستيابي به صلح و ثبات است که می باید کشور را به سوي انتخاباتي آزاد رهنمون سازد. دولت موقت اختياري فراتر از اين وظايف ندارد و نمي تواند درباره عادي سازي روابط با اسرائيل تصميم گيري کند. اين مسئله پس از اتمام وظايف دولت موفق تصميم گيري خواهد شد».
او در واقع آنچه در اعلاميه ائتلاف نيروها براي آزادي و تغييرات (FFC) در شب قبل از رسيدن پمپئو به خارطوم آمده بود را تکرار مي کرد. اعلاميه ای مه همانند اعلامیه فوريه ٢٠٢٠ هرنوع عادي سازي روابط با اسرائيل را رد مي کرد.
عبدالرحمان علامين تائيد مي کند که « در اين ماجرا عبداله حمدوک در موقعيت راحتي قرار ندارد. در درون ائتلافي که او در راس آن است، جريان هاي چپ، کمونيست ها و بعثي ها از اين خط دفاع مي کنند و همچنين حزب الامه صادق المهدي که طرفدارانش که داراي پايگاهي مذهبي و محافظه کار هستند. در بيرون ائتلاف، اسلام گراهاي طرفدار رژيم سابق در کمين نشسته اند و آماده اند که فرياد خيانت به اعتقادات را برآورند و به هرکاري براي به شکست کشاندن دوران گذار دست يازند. از سوي ديگري عبداله حمدوک جبهه ديگري را با انتقاد از چنگ انداختن نظاميان بر بخشي از اقتصاد گشوده است.آنها نيز از بي ثبات شدن او خوشحال خواهند شد». در يک کلام مي توان گفت که يک وزير امور خارجه نبود که از پرواز تل آويو به خارطوم پياده شد بلکه يک فيل بود که به يک مغازه چيني فروشي پا مي گذاشت.
١- رهبر اخوان المسلمين سودان که ايدئولوگ اصلي رژيم پس از ١٩٨٩ بود و سپس به دنبال اختلاف با عمر البشير بازداشت شد.