مصاحبه کريس دن هوند با احمد اينسل، اقتصاد دان

دست و پا زدن ترکيه در ميان بحران ها

کاهش ارزش ليره ترک، پايين آمدن ذخاير پولي و ترس از رکود اقتصادي شديد در سال ٢٠٢٠: دراين موارد با احمد اينسل، اقتصاد دان، سياست شناس و استاد ممتاز دانشگاه گالاتاسراي استانبول به گفتگو پرداخته ايم و او درباره اثر اقتصادي ويروس کورونا در ترکيه توضيح داده و درمورد دخالت دادن ارتش ترکيه توسط رجب طيب اردوغان در سوريه و لبنان نيز سخن گفته است.

کريس دن هوند. — ترکيه بحران ويروس کورونا را چگونه مديريت مي کند؟

احمد اينسل. — همه گيري کوويد-١٩ در ترکيه تحولي متعادل دارد. رقم رسمي مرگ و مير هاي اعلام شده در ١٤ ماه مه ٤ هزار تن بوده، اما مانند تقريبا همه کشورها (به استثناي بلژيک)، اين رقم رسمي به دلايل مختلف کمتر از ميزان واقعي است. در استانبول، مقايسه مرگ وميرهاي ماه هاي مارس-آوريل ٢٠٢٠ با ٥ سال گذشته تخميني درمورد افزايش مرگ و مير مستقيم يا غيرمستقيم مربوط به همه گيري ويروس به دست مي دهد. اگر اين برآورد به همه کشور تعميم داده شود، افزايش ميزان مرگ و مير ناشي از ويروس بين ٥٠ تا ٦٠ درصد بيش از رقم اعلام شده توسط وزارت سلامت و بهداشت است که حدودا ٦ هزار مرگ مي شود. براي کشوري با ٨٣ ميليون جمعيت، درحال حاضر اين نتيجه چندان فاجعه بار نيست زيرا قابل مقايسه با آلمان است و مزيتي که ترکيه دارد اين است که جمعيتش جوان تر از کشورهاي اروپايي است.

ازسوي ديگر، پس از ساده انگاري درباره همه گيري ويروس، دولت دست به اقداماتي سختگيرانه درمورد قرنطينه کردن افراد سالخورده، ممنوعيت رفت و آمد بين شهرها، تعطيل مدارس، فروشگاه ها و رستوران ها زد. ظرفيت پذيرش بيمار در بيمارستان ها به حد اشباع نرسيد. دولت از نظر مديريت شيوع ويروس، با کمي تأخير اقدام کرد. البته شيوع ويروس هم با يک تأخير يک ماهه به ترکيه رسيد و اين امر به نظام بيمارستاني امکان داد خود را براي دريافت شوک آماده کند.

اقدامي بسيار تبعيض آميز نشانگر ماهيت انتقامجوي اقتدارگرايي اردوغاني است. مجلس قانوني را تصويب کرد که يک سوم افراد زنداني مشمول بخشودگي شوند. يکباره، ٩٠ هزار زنداني آزاد شدند، اما محکومان سياسي، نمايندگان منتخب، روزنامه نگاران، وکلا و فعالان تشکل ها آزاد نشدند. با آزاد کردن محکومان جزايي، به ويژه يکي از سرکردگان گروه هاي تبهکار، که در محافل راست افراطي محبوبيت دارد و کارهاي خلاف دستگاه هاي امنيتي را انجام مي دهد، تبهکاران آزاد شده اند اما زندانياني که جرمشان مخالفت بدون هرگونه خشونت با اقتدارگرايي اردوغان است، در زندان مانده اند و اين به روشني ماهيت نظام حاکم را نشان مي دهد. اما اقدام درمورد کمک به خانواده هاي دچار مشکل، موفقيت نسبي مديريت شيوع جهاني ويروس توسط دولت به نظر مي آيد که تا حدودي ميزان حمايت از اردوغان در نظرسنجي ها را افزايش داده باشد، درحالي که پيش از شيوع ويروس اين حمايت به مقدار زياد کاهش يافته بود.

کريس دن هوند. — بانک مرکزي تا چه زمان مي تواند ارزش ليره ترک دربرابر ارزهاي خارجي را حفظ کند ؟

احمد اينسل. —در پايان ماه آوريل، ذخاير ناخالص بانک مرکزي به ٥١ ميليارد دلار (٤٦.٧٣ ميليارد يورو) کاهش يافت. اين رقم کمي کمتر از ٣ ماه واردات است. ذخاير ناخالص ارزي در پايان سال ٢٠١٩ حدود ٧٥ ميليارد دلار (٦٨.٧٢ ميليارد يورو) و در پايان سال ٢٠١٦ حدود ١٠٦ ميليارد دلار (٩٧.١٢ ميليارد يورو) بوده است. اين ارقام مربوط به ذخاير ناخالص، بدون درنظر گرفتن ذخاير طلا است. به صورت خالص، ذخاير ارزي در پايان ماه آوريل ٢٨ ميليارد دلار (٢٥.٦٥ ميليارد يورو) بوده است. از فوريه ٢٠٢٠، بانک مرکزي در حدي گسترده از ذخاير ارزي براي جلوگيري از کاهش ارزش ليره ترک استفاده کرده است. بانک هاي دولتي نيز مقادير زيادي ارز فروخته اند. به رغم انجام اين کارها، ليره ترک از آغاز سال ٢٠٢٠ حدود ١٥ درصد از ارزش خود دربرابر دلار را از دست داده است.

فشار زيادي دربرابر کاهش ارزش ليره ترک وجود دارد. سرمايه گذاران خارجي از سرمايه گذاري خودداري نموده و سرمايه هاي خود را از ترکيه خارج مي کنند. خانواده ها و موسسات نيز از نگهداشتن ليره ترک اکراه نشان مي دهند. سياستي که اردوغان درمورد کاهش نرخ بهره درپيش گرفته، به تضعيف بازهم بيشتر ليره ترک دامن مي زند. ذخيره هاي ارزي خانواده ها افزايش مي يابد و بخصوص مردم ترجيح مي دهند که پس انداز خود را به صورت ارز در خارج از نظام بانکي نگهدارند و اين امر به نوبه خود موجب تضعيف بيشتر نظام بانکي مي شود. بانک مرکزي و بانک هاي دولتي تقريبا همه اندوخته هاي خود را صرف مداخلات در بازار ارز کرده اند و دولت، با موضعي ملي گرايانه، از استفاده از امکانات صندوق بين المللي پول سرباز مي زند. تعليق قابليت تبديل ليره ترک و محدود ساختن تحرک سرمايه ها و غيره، درحال حاضر در برنامه دولت نيست، اما همه ترس از اين دارند که ناگهان در يک شامگاه جمعه، پس از بسته شدن بازارها، اين کارها اعلام شود. در آغاز ماه مه، مقامات مالي ترکيه نوميدانه مي کوشيدند به توافق هايي براي تهاتر پولي با بانک هاي مرکزي ژاپن و انگليس دست يابند. اما در حال حاضر بانک مرکزي آمريکا (FED) از ثبت نام ترکيه در فهرست کشورهاي واجد شرايط استفاده از اين توافق خودداري مي کند.

کريس دن هوند. — صادرات خودرو و لوازم برقي خانگي به اتحاديه اروپا (UE)، که دو نقطه قوت ترکيه است، به شدت سقوط کرده است. چرا و چگونه بازرگاني با اتحاديه اروپا اين چنين کاهش يافته است ؟

احمد اينسل. — حدود ٦٠ درصد از صادرات ترکيه به اتحاديه اروپا است که با آن توافق اتحاد گمرکي دارد که شامل محصولات کشاورزي اوليه و برخي از خدمات نمي شود. درواقع، خودرو و لوازم برقي خانگي جزء اقلام خيلي مهم صادرات به اتحاديه اروپا است و در طول دوره پسا قرنطينه اي در بازارهاي اروپايي، ابتدا بايد جنس هاي موجود انباشته شده به فروش برسد [تا روند صادرات ازسر گرفته شود]. ما درمورد اثر اين امر بر اشتغال و قدرت خريد پسا قرنطينه اي چيزي نمي دانيم. بايد اين را نيز افزود که کاهش هاي احتمالي شديد درآمد گردشگري غيرقابل پيش بيني است. انتظار مي رود که رکود اقتصادي سال ٢٠٢٠ بيش از ٥ درصد «توليد ناخالص داخلي» (PIB) ترکيه باشد که دليل عمده آن فروريزي صادرات و خدمات (هتل و رستوران داري، حمل و نقل) است.

کريس دن هوند. — آيا موسسات ارز کافي براي خريد محصولات مورد نياز خود خواهند داشت؟

احمد اينسل. — دو عامل وجود دارد که از ميزان نياز به ارز مي کاهد. عامل اول سقوط قابل ملاحظه جاري بهاي نفت (سوخت، ٣٠ درصد از واردات ترکيه است) و دومي رکود اقتصادي است زيرا صنايع کالاهاي واسطه اي را براي صادرات وارد مي کنند. کسري حساب هاي خارجي بيشتر درشرايط رونق اقتصادي افزايش مي يابد. مسئله اصلي در يک يا دوماه آينده بيشتر گستره شوک تقاضا، به ويژه سنگين شدن صورت حساب واردات خواهد بود.

کريس دن هوند. — آيا اردوغان براي بقا ناگزير از نزديک شدن به ايالات متحده خواهد بود ؟

احمد اينسل. — پيش بيني سياست خارجي اردوغان بسيار دشوار است زيرا در وضعيت کنوني او در حال دست و پا زدن است. درحال حاضر او مي کوشد گفتگو با ايالات متحده و اتحاديه اروپا را ازسر بگيرد. تماس هايي دوجانبه با محافل مالي برقرار شده، اما ترکيه ديگر مثل سابق تضميني براي قابل پيش بيني بودن و امنيت قضايي لازم براي کنشگران اقتصادي ندارد و مورد اطمينان متحدان سنتي اش نيست. اردوغان يک روز مطالبي تقريبا ناسزاآميز به برخي از رهبران اروپايي مي گويد و اتحاديه اروپا را به چالش مي کشد، و فرداي آن روز نامه تمجيدآميز به مناسبت روز اروپا در ٩ ماه مه مي فرستد! سقوط شديد بهاي نفت نيز از ميزان حمايت از اردوغان توسط کشورهايي چون جمهوري آذربايجان، قطر و حتي روسيه کاسته است. آنچه باقي مانده، تبديل اقتصاد به يک حوزه بين المللي پولشويي است. دراين عرصه نيز، غيرقابل پيش بيني بودن در زمينه ثبات، سرمايه چنداني را جذب نمي کند. درعوض، از چند سال پيش ترکيه در عمل، اما نه هنوز به طور رسمي، در فهرست سياه سازمان هاي بين المللي در عرصه پولشويي است.

کريس دن هوند. — جنگ در ليبي و سوريه چقدر هزينه دارد ؟

احمد اينسل. — ترکيه ٢٠ هزار سرباز در وضعيت جنگي در سوريه دارد. همه آنها حرفه اي هستند. حمله هاي منظمي به مواضع «حزب کارگران کرد ترکيه» (PKK) در عراق انجام مي شود. اين کار بايد پرهزينه باشد. در ليبي تعداد سربازان ترک زياد نيست، اما ترکيه – احتمالا با قطر- هزينه مالي ٥ هزار مزدور منتقل شده از سوريه به ليبي، براي حمايت از دولت فايض السراج، مورد حمايت جامعه بين المللي را مي پردازد و مواد و تجهيزات نظامي به آنها تحويل مي دهد. از آنجا که از ژانويه ٢٠٢٠ بخش بزرگي از توليد نفت در ليبي متوقف شده، دولت فايض السراج ديگر توان پرداخت بخشي از هزينه هايش را ندارد.

کريس دن هوند. — قدرت و ضعف اپوزيسيون سياسي اردوغان چگونه است ؟

احمد اينسل. — ضعف اصلي اپوزيسيون اردوغان در پراکندگي آن است. اين اپوزيسيون متشکل از ملي گرايان افراطي غيرمذهبي، طرفداران کمال آتاتورک، کردها، علوي ها، دموکرات ها، سوسياليست ها، محافظه کاران وفمينيست ها است. آنها در مجموع کمي بيش از نصف رأي دهندگان را تشکيل مي دهند. گاه پيش مي آيد که براي نه گفتن به اردوغان درکنار هم قرار مي گيرند، اما يک نيروي متحد جايگزين نيستند. چگونه مي توان ملي گرايان غيرمذهبي، رأي دهندگان «حزب خوب» (IYI Party) و حتي جناح ملي گراي «حزب جمهوري خواه خلق ها» (CHP) و کردهاي «حزب دموکراتيک خلق ها» (HDP)را در يک جبهه سياسي در کنار يکديگر گردآورد ؟

نقطه قوت اردوغان در برانگيختن تضادهاي فرهنگي، مذهبي و ملي گرايي در زماني که خود را مورد تهديد مي بيند و گرد خود جمع کردن تعداد کافي از افراد ملي گراي مذهبي است. او از فعاليت هاي بين المللي حکومت به عنوان يک ابزار بسيج، با استدلال امنيت ملي، به خطر افتادن حکومت متحد و دلتنگي براي عظمت از دست رفته گذشته استفاده مي کند. موضوع اخير غالبا به صورت «بازگشت به سرزمين هايي که صدسال پيش به ما تعلق داشت» (در امپراتوري عثماني) مطرح مي شود و مداخلات در ليبي و سوريه از اين مقوله است اما همواره يادآوري مي شود که ترکيه به استقلال و تماميت ارضي اين حکومت ها احترام مي گذارد. در بسياري از سخنراني هاي توجيه سياست خارجي کنوني ترکيه، نوعي روانپريشي به چشم مي خورد.