صنعت نظامی ترکیه ، عظیم اما شکننده

استقلال استراتژیکی ضروری

«چشم انداز ٢٠٢٣» که نخست وزیر ترکیه آنرا در سال ٢٠١٠ رونمایی کرد ، صد سال پس از تاسیس جمهوری، مجموعه ای از اهداف را برای تبدیل کشور به یک قدرت مستقل و اجتناب ناپذیر تعیین می کند. در این زمینه، به نظر می رسد بخش تسلیحات یکی از پیکان های این پروژه بلندپروازانه است: نیروهای مسلح ترکیه که نماد حاکمیت هستند، باید کاملاً مجهز به تسلیحات ساخت ترکیه باشند.

فراتر از این نماد سیاسی، مقامات به دلایل بسیار عمل گرایانه تر به دنبال خودمختاری استراتژیک هستند: از سال ١٩٧٥ تا ١٩٧٨، ایالات متحده تحریمی را بر فروش تسلیحات به ترکیه در چارچوب بحران قبرس اعمال کرد. با توجه به فشار ناشی از این تحریم به نیروهای نظامی ترکیه، آنکارا تصمیم می گیرد توسعه یک صنعت دفاعی خودمختار را آغاز کند.

این ذهنیت وسواسی با حوادث مشابهی تشدید شده است. در سال های ٢٠١٠ و ٢٠١٢، کنگره آمریکا به دلیل تنش بین تل آویو و آنکارا ، با صادرات پهپاد به ترکیه مخالفت کرد. در ژانویه ٢٠١٨، برلین به دلیل عملیات «شاخه زیتون» علیه عفرین، منطقه کردنشین سوریه، از برنامه نوسازی تانک های آلمانی Leopard II ارتش ترکیه خارج شد. اخیراً ، با افزایش نظامی گری ترکیه ، چندین کشور مانند کانادا ، آلمان و انگلستان در سالهای ٢٠١٩ و ٢٠٢٠ تصمیم گرفتند که دیگر قطعات ضروری برای ساخت هواپیماهای بدون سرنشین را به ترکیه تحویل ندهند. تجهیزاتی که اصلی ترین ابزار نظامی مداخله جوئی آنکارا در منطقه است(١).

بی اعتمادی فزاینده کشورهای اروپای غربی و آمریکای شمالی به آنکارا، همراه با توسعه برنامه ریزی شده صنایع دفاعی در این کشور، منجر به سقوط ٨١ درصدی صادرات نظامی آمریکا به ترکیه طی سال های ٢٠١٠ تا ٢٠٢٠ شد. ترکیه که سومین خریدار تسلیحات آمریکایی در جهان در بازه زمانی ٢٠١١-٢٠١٥ بود ، بین سال های ٢٠١٦ تا ٢٠٢٠ تنها در مکان نوزدهم قرار گرفت(٢). و در ژوئیه ٢٠١٩ ، ایالات متحده از فروش هلیکوپترهای T129 ATAK ترکیه به پاکستان ، مجهز به موتورهای CTS800 امریکائی ، جلوگیری کرد. بدون این موتورهای که قابل جایگزینی نیستند، این قرارداد فسخ می شود و در نتیجه ترکیه ١.٥ میلیارد دلار ضرر می کند.

از اینرو مقامات ترکیه تصمیم گرفتند که ایجاد صنایع نظامی را یکی از اولویت های خود قرار دهند. در ژوئیه ٢٠١٨، ریاست جمهوری حتی آن را تحت کنترل مستقیم خود قرار داد و معاونت صنایع دفاعی (SSB) را لغو و به جای آن ریاست صنایع دفاعی ایجاد کرد.

چهاردهمین رتبه در جهان

طی ده سال، صنایع دفاعی جهشی بزرگ به جلو داشته است. در حالی که در سال ٢٠٠٠ فقط یک شرکت ترک در رتبه ١٠٠ شرکت های بزرگ تسلیحاتی قرار داشت، اکنون هفت شرکت دفاعی ترکیه ، این کشور را به رتبه چهاردهمین صادرکننده بزرگ تجهیزات نظامی ارتقا داده اند. در طی سالهای ٢٠١٠ تا ٢٠١٩، این کشور تسلیحات جنگی را به ٢٨ کشور فروخته است، به غیر از جریان های خاص مورد حمایت آنکارا مانند گروه‌های شورشی در سوریه، ترکمنستان، عربستان سعودی و پاکستان در مجموع نیمی از صادرات ترکیه را در این دوره به خود اختصاص داده اند.

به نظر می رسد چالش استقلال استراتژیک در آستانه پیروزی است: بین سالهای ٢٠١٥ تا ٢٠١٩، واردات تجهیزات نظامی و فناوری ترکیه نسبت به دوره ٢٠١١-٢٠١٥ ، ٤٨ درصد کمتر شده است. این کشور موفقیت چشمگیری در توسعه همه جنبه های صنعت دفاعی داشته است: دو شرکت ترک در سال ٢٠٢٠ در رده بندی ١٠٠ شرکت بزرگ صنعت نظامی جهان قرار گرفتند، یکی متخصص در «سخت افزار» ( FNSS Defence Systems) و دیگری در «نرم افزار» ( Havelsan ) است.

در عمل، نیروهای مسلح در حال حاضر از طیف گسترده ای از تجهیزات طراحی و تولید شده در ترکیه بهره می برند یا در شرف بهره مندی هستند. هلیکوپترهای جنگی آمریکایی بل Bell AH-1 با T129 ATAK ، محصول شرکت ترکیه ای TAI جایگزین شدند ، در حالی که تفنگ تهاجمی آلمانی HK-G3 که از دهه ١٩٧٠ استفاده می شد، جای خود را به MPT-76 ، تولیدی شرکت MKEK داد. تانک‌های سنگین Leopard II در اوایل سال ٢٠٢٣ تحت الشعاع تانک Altay که محصول کنسرسیومی از شرکت‌های ترکیه‌ای است، قرار خواهند گرفت. غول صنعتی Aselsan در ژوئن ٢٠٢١ موفق شد تانک های Leopard II را مدرن سازی کند و بدین ترتیب دماغ شرکت های آلمانی را سوزاند که در سال ٢٠١٨ از اینکار خودداری کرده بودند.

نماد موفقیت صنعت نظامی ترکیه بدون شک پیشرفت عظیم این کشور در زمینه هواپیماهای بدون سرنشین با استفاده نظامی است. از پهپاد نظامی Bayraktar TB2 گرفته تا پهپاد تجسسی و جاسوسی Akıncı (آکینجی)، ترکیه به لطف مهندس سلجوق بیرق دار ، قهرمان ملی و داماد رئیس جمهور اردوغان، متخصص هواپیماهای بدون سرنشین شده است. پهبادها از سواحل لیبی تا دشت سوریه ، از کوه های عراق تا قره باغ ، ترکیه و متحدانش را قادر ساخته است تا با کارآیی ، سرعت و تعداد کم تلفات در میدان جنگ عمل کنند.

پهبادهای ترکیه در سراسر جهان از جمله به لهستان فروخته می شود: ترکیه برای اولین بار در تاریخ خود توانسته است به کشورهای ناتو سلاح بفروشد و در رقابت با پهبادهای Predator امریکائی که بیش از پنج برابر گرانتر از TB2 ترکی است ، موفق شود: قیمت پهبادآمریکایی ٢٦ میلیون دلار در مقابل ٥ میلیون دلار برای پهباد ترکیه ای است. با تکیه بر این موفقیت ، ترکیه در حال سرمایه گذاری بیشتر در زمینه هواپیماهای بدون سرنشین است و در حال توسعه یک پهباد دریایی متخصص در جنگ های زیر دریایی ، چهار نوع مختلف هواپیماهای بدون سرنشین مسلح برای نبرد های زمینی ، پهپادهای مین روبی و یا حتی هواپیماهای بدون سرنشینی است که قادر به عملیات از یک پایگاه زمینی و یا یک کشتی هستند.

وابستگی به خارجی ها

ترکیه با وجود پیشرفت قابل توجهی که در دهه گذشته داشته است، هنوز نمی تواند از تخصص قدرت های خارجی صرف نظر کند. علاوه بر تحویل سیستم های تسلیحاتی پدافند هوایی S-400 توسط روسیه در ماه های اخیر ، ترکیه در آینده نزدیک ٦ زیردریایی با طراحی آلمانی ، پنج هواپیمای جنگی ویژه نبرد های زیر دریایی تولید شده در ایتالیا و یک کشتی تهاجمی با قابلیت نبرد دریائی-زمینی ساخته شده در اسپانیا، که امکان برخاستن هلیکوپتر، پهپاد و ADAC / ADAV (هواپیماهائی با فرود- برخاست کوتاه یا عمودی) را می دهد، دریافت می کند. این کشتی که TCG Anadolu نام گذاری شده ، مجهز به رادار ایتالیایی SPN-720 است که برخاست و فرود هواپیما در شرایط سخت آب و هوایی را ممکن می سازد. تعداد زیادی از کشتی‌های دیگر نیروی دریایی ترکیه مانند ناوچه‌های کلاس بارباروس(Barbaross) و یاووز(Yavuz) یا کشتی‌های حمله سریع کلاس Kılıç، در آلمان طراحی شدند.

تولیداتی که «بومی» معرفی می‌شوند اغلب دارای تجهیزات یا فناوری‌های خارجی هستند: تانک اصلی جنگی Altay مجهز به توپ آلمانی Rheinmetall است و بالگردهای جنگی T129 ATAK از موتورهای LHTEC آمریکایی و زیردریایی‌های کلاس Reis از موتورهای زیمنس آلمان نیرو می‌گیرند. TF-X که قرار است هواپیمای جنگی اصلی آینده باشد ، به نظر می رسد یک فاجعه صنعتی است که تاریخ شروع به کار آن به طور خاص به دلیل مشکلات یافتن موتور مناسب به طور مداوم به تعویق می افتد. بریتانیا که قرار بود به ترکیه در ساختن موتور هواپیما از طریق مشارکت با رولز رویس کمک کند، در مارس ٢٠١٩ از این پروژه خارج شد.

در حقیقت ، ترکیه برای ساختن موتور دچار کمبودهای بومی است. یکی از روسای سابق صنایع نظامی می گوید: «پانزده سال پیش این کار مشکل بود، ده سال پیش نیز به همچنین و امروز هنوز هم مشکل است». خواه برای هلیکوپتر، تانک، پهپاد یا هواپیمای جنگنده باشد، موتورهای ساخت ترکیه وجود ندارند و برای سازندگان چاره ای نمی ماند جز رجوع به شرکت های خارجی.

ترکیه مواظب است شرکایی را انتخاب کند که به نظر می رسد خطر بحران دیپلماتیک با آنها کمتر است. به عنوان مثال، شرکت‌های کره جنوبی Doosan و S&T Dynamics تانک Altay را به موتوری مجهز می‌کنند که قرار بود توسط آلمانی‌ها تامین شود، آنها در سال ٢٠١٨ پس از تحریم ترکیه توسط برلین از این پروژه خارج شدند. هلیکوپترهای T129 ATAK موتور آمریکایی خود را با یک مدل اوکراینی شرکت Motor Sich جایگزین کردند و پهپاد Akıncı که بسیار سنگین‌تر از TB2 است ، به موتور توربوپراپ اوکراینی AI-450 مجهز خواهد شد.

فرار مغز ها

علیرغم در اختیار داشتن یارانه های فراوان، بخش تسلیحات در ترکیه با کمبود نیروی کار ماهر مواجه است. در پی تلاش برای کودتا در ژوئیه ٢٠١٦ ، پاکسازی های صورت گرفته توسط مقامات ترکیه منجر به دستگیری یا اخراج ده ها هزار نفر شد و فضای ترس را در ترکیه مسلط کرد: در سال ٢٠٢٠ ، بیش از ٣٣٠ هزار نفر از این کشور خارج شده اند. که بخشی از آنها فارغ التحصیلان جوان هستند.

در سال ٢٠١٨ ، گزارشی که توسط ریاست صنایع دفاعی منتشر شد نشان داد که ٢٧٢ کارمند صنایع تسلیحاتی ، عمدتا مهندسان و محققان جوان ، کشور را ترک کرده اند و به ویژه به ایالات متحده ، هلند و آلمان رفته اند. ارقام خود به روشنی گویا هستند: ٤١ درصد از آنها بین ٢٦ تا ٣٠ سال سن داشتند، ٥٤ درصد دارای مدرک دکترا و ٥٩ درصد بیش از چهار سال سابقه کار در صنایع دفاعی داشتند. برای بخش تسلیحات در ترکیه، این یک فرار مغزهای واقعی است که تا حدودی مشکلات ساختاری آن را در توفق بر ناتوانی ها خاص مانند موتورسازی توضیح می‌دهد.

انتظار می‌رود این پدیده در سال‌های آینده نیز ادامه یابد: کارکنان صنعت تسلیحات از جمله انگیزه‌های خود برای ترک ترکیه را فضای ترس حاکم بر کشور و وضعیت سیاسی «غیر طبیعی» آن اعلام می کنند.

اگرچه صنعت تسلیحات در ترکیه تنها در ده سال گذشته رشد کرده است، این منحنی رو به اوج می تواند به دلیل فرار مغزها به سرعت متوقف شود ، کمبودهای تکنولوژیکی بر جای باقی بماند و مهمتر از همه فرصت های تجاری محدود شود. اگرچه صادرات نظامی به شدت رشد کرده اما بخش اعظم تولیدات صنایع نظامی همچنان توسط نیروهای مسلح ترکیه جذب می شود. بازار داخلی می تواند به سرعت محدودیت های خود را بنمایاند و رشد در بخش تسلیحات را کند کند. با این حال، غول صنعتی ایجاد شده توسط رجب طیب اردوغان یک موفقیت سیاسی غیرقابل انکار است که او قصد دارد از آن سود ببرد، به ویژه در آستانه انتخابات و صدمین سالگرد جمهوری ترکیه، که هر دو در سال ٢٠٢٣ برگزار می شوند.

يادداشت

١- سلجوق بیرق دار، خالق TB2 و رئیس فناوری شرکت Baykar، اعلام کرد که این تحریم تنها تأثیر محدودی بر تولید و استفاده از پهپادها خواهد داشت.

٢- https: //sipri.org/sites/default/files/2021-03/fs_2103_at_2020.pdf.