آینده ناروشن کودتای نظامی در سودان

با وجود سرکوب شدید، اپوزیسیون فراخوانی برای تظاهرات گسترده علیه کودتای ٣٠ اکتبر داد. زورآزمائی بین غیرنظامیان و نظامیان که حتی قبل از سقوط عمر البشیر آغاز شده بود همچنان ادامه دارد. چالش ؟ موفقیت یا شکست یک انتقال دموکراتیک.

صبح چهارشنبه ٢٧ اکتبر ٢٠٢١ عبدالله حمدوک به خانه بازگشت. نخست وزیر سودان که به دلیل عدم حمایت (کابینه وی) از کودتای ژنرال ها، روز دوشنبه قبل از سپیده دم به مقصدی نامعلوم منتقل و حبس شده بود ، دوباره ظاهر شد. او در حصر خانگی است و حق رفت و آمد آزاد ندارد.

از روز دوشنبه، شبکه‌های اجتماعی به شدت کودتاچیان را محکوم می‌کنند: «نخست وزیر من کجاست ؟ ». ژنرال عبدالفتاح البرهان، رئیس سابق ستاد ارتش، رئیس شورای حاکمیت ناظر بر انتقال دموکراتیک، اکنون رهبر کودتا شده است. او سه شنبه در یک کنفرانس مطبوعاتی با بی حوصلگی اعتراف کرد: «او در خانه من است». یک سودانی مشتاق انتقال دموکراتیک می‌گوید: «اگر وقایع تا این حد غم‌انگیز نبود، می توانست خنده‌آور باشد. البرهان به سادگی اعتراف می کند که نخست وزیر را ربوده است! ». یک زن سودانی منفجر شده از خشم در غروب روز سه شنبه در خارطوم می گوید:« این ژنرال کاملا احمق است! او فکر می کند که به خاطر دعوت حمدوک به شام باید به او تبریک بگوئیم؟».

بازگشت عبدالله حمدوک نه به معنی آزادی اوست و نه به هیچ وجه به معنی پایان بحران. حتی به دشواری می توان تعیین کرد که آیا این یک ژست آشتی است، به این معنی که کودتاچیان می خواهند مذاکرات را با غیرنظامیان آغاز کنند و یا با تظاهر کردن به اینکار تلاش دارند افکار عمومی و مردمی را آرام کنند که آماده انجام هر کاری برای مقابله با کودتا است و آنرا تدارک می بیند.

تلاش کودتاچیان برای آرام کردن مردم هیچ کس را غافلگیر نمی کند، زیرا در طی هفته های اخیر، تنش های داخلی تیم عجیب نظامی- غیر نظامی ای که قرار بود ضامن انتقال به انتخابات آزاد و دموکراتیک در سال ٢٠٢٤ باشد، زیاد بود. ژرارد پرونیه، محقق متخصص در شرق آفریقا می‌گوید: « فضا در ٢١ سپتامبر چنان بود که اسلامگرایان تصور می کردند که می توانند کودتا کنند، و ارتش از آنها پیروی خواهد کرد. این تلاش ناموفق بود، اما روزهای بعد ژنرال های شورای حاکمیت، دولت عبدالله حمدوک را مقصر دانستند و نه پادو های رژیم سابق عمر البشیر. بدین ترتیب، یک روز پس از کودتای نافرجام، در ٢٢ سپتامبر، طی یک مراسم اهدای مدرک فارغ التحصیلی، ژنرال محمد حمدان داقولو، معروف به حمیدتی، رئیس نیروی پشتیبانی سریع (RSF) و شماره ٢ شورای حاکمیت، به « حکومت‌داری بدی» اشاره کرد که منشأ تلاش‌ها برای سرنگونی مقامات انتقال دموکراتیک است. بعدها ژنرال البرهان تنها راه برون رفت از بحران بین دو مؤلفه قدرت را انحلال دولت دانست. درخواستی که توسط نخست وزیر حمدوک رد شد».

شبه نظامیان حاضر در همه جا

در ١٦ اکتبر، در مرحله جدیدی از بحران، تظاهرکنندگان در مقابل کاخ ریاست جمهوری، مقر نهادهای انتقالی ، مستقر شدند. تحصن کردن اکنون بخشی از حافظه انقلابی سودان شده است، اما این تحصن خواستار خروج غیرنظامیان و دادن قدرت کامل به ارتش بود، یعنی تنها کسانی که به گفته آنها قادر به حل یک بحران اقتصادی و سیاسی بی سابقه هستند. نظامیان غیر مستقیم از این تظاهرات حمایت می کردند. ناظر ما در سودان می گوید: «همتی کسانی را از قبایل عرب که در دو سال گذشته حمایت آنها را جلب کرده بود، به محل آورد و ارتش به سازمان دهندگان تحصن پول پرداخت کرد. اینها مخالفان نیروهای ائتلاف انقلابی آزادی و تغییر (FFC) ، و اعضای دو گروه مسلح در دارفور هستند که با اینهمه توافقنامه صلح جوبا در اکتبر ٢٠٢٠ را امضا کرده اند و در نهادهای انتقال حضور دارند : جناح مینی میناوی ارتش آزادیبخش سودان (SLA) و جنبش عدالت و برابری (JEM) جبرئیل ابراهیم. اولی اکنون فرماندار دارفور و دومین وزیر اقتصاد است. یک مقام بلندپایه بین المللی سودان می گوید: «آنها به مردم سودان خیانت کردند و با جلب نظر ارتش، منافع خود را برگزیدند. اما مینی میناوی یک فرصت طلب و جبرئیل ابراهیم یک اسلام گرا است. علاوه بر این، آنها اصلاحات برنامه ریزی شده نیروهای مسلح را نمی خواستند».

این اصلاحات یکی از دلایل کودتای ٢٥ اکتبر ٢٠٢١ است: ادغام برنامه ریزی شده در یک ارتش ملی گروه های مختلف شورشی، شبه نظامیان نیابتی، نیروی های مسلح سرویس های اطلاعاتی. هیچ یک از بازیکنان فوق این اصلاحات را نمی خواهند. زیرا به معنای از دست دادن نفوذ، موقعیت و یارانه است. در ماه های اخیر، مردان مینی میناوی، طبق گزارش های مکرر، به استخدام افراد در برخی از اردوگاه های آوارگان داخلی در دارفور ادامه دادند. آنها همچنین سلاح در دست، در محلاتی در خارطوم که در آن مستقر بودند، ناآرامی ایجاد کردند. در مورد همتی، قدرت او از شبه نظامیان جنجاوید سابق ناشی می شود که نیروهای کمکی ارتش در طول جنگ در دارفور بودند و نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) نامیده می شدند. این دو نیرو اکنون سرکوب کسانی را به عهده گرفته اندکه در برابر کودتا مقاومت می کنند. ارتش ملی مشتاق حفظ خزانه جنگی اش است: یک امپراتوری عظیم اقتصادی. آنها از زمان آغاز انتقال، هر کاری انجام داده اند تا روند بازگرداندن شرکت هایشان به دولت را تا حد امکان کُند سازند.

تا زمانی که ارتش ریاست شورای حاکمیت را برعهده داشت، آنها می توانستند از اقدامات دولت جلوگیری کنند. اما قرار بود این مسند در نوامبر ٢٠٢٢ به یک غیرنظامی بازگردد، امری که وضعیت را از جمله در یک مسئله حیاتی برای ژنرال ها ، تغییر خواهد کرد: پرونده های حقوقی مربوط به تسلیم عمر البشیر به دادگاه بین المللی کیفری (ICC)، که چندین بار توسط غیرنظامیان درخواست شده و هرگز توسط غیرنظامیان انجام نشده است. این پرونده ها مربوط به سرکوب انقلاب است، به ویژه قتل عام تحصن ٣ ژوئن ٢٠١٩ در خارطوم ، جنایات جنگی رژیم عمر البشیر، و آنهایی که در طول جنگ در دارفور و کوه های نوبه انجام گرفته. یک مقام بلندپایه سودانی در خارج از کشور گفت: «برهان، همتی و سایر ژنرال ها تا خرخره در این جنایات درگیر هستند. آنها می ترسند که دادستان کل این تحقیقات را پیش ببرد. ناظر سودانی ما که در روند انتقال درگیر بود اذعان می کند که ما اشتباه کردیم. بر اساس اعلامیه قانون اساسی، شورای حاکمیت نماینده کشور در خارج از کشور بود، اما نقش آن اساسا افتخاری بود. با این حال، ارتش از فرصت استفاده کرد و با در دست گرفتن قدرت جلوی اقدامات دولت را گرفت. ما باید به روح بیانیه بازگردیم. این تنها راه برون رفت از این بحران است»

به نظر می رسد نه ژنرال البرهان و نه همتی، حداقل در حال حاضر، قصد کناره گیری ندارند. در چارچوب منطقه ای، آنها می توانند به حمایت کشورهای مهم ببالند : امارات متحده عربی ، عربستان سعودی و هم چنین مصر عبدالفتاح السیسی ، متحد دیرینه شان.

روابط نظامی دو کشور به دوران طولانی در گذشته برمی گردد و همسایه بزرگ سودان در شمال با دیدی مثبت به روند دموکراسی در این کشور نمی نگرد. علاوه بر این، السیسی روی ژنرال های سودانی برای بی ثبات کردن بیشتر ابی احمد، نخست وزیر اتیوپی، حساب می کند که در جنگ منطقه تیگرای در باتلاق قرو رفته است. السیسی امیدوار است که یک رژیم نظامی در خارطوم به درخواست‌های کمک شورشیان تیگرای پاسخ مثبت دهد، امری که دولت غیرنظامی در انجام آن بسیار اکراه داشت. هدف قاهره نه آینده این استان اتیوپی، بلکه سرنوشت سد بزرگ رنسانس بر روی نیل آبی رنگ است. مذاکرات در مورد موضوع حیاتی آبهای نیل تا کنون در مواجهه با ناسازگاری ملی گرایانه ابی احمد با شکست مواجه شده است.

نزدیک شدن به اسرائیل

یکی دیگر از کشورهای منطقه که به تصرف قدرت توسط ژنرال ها نظری مساعد دارد، اسرائیل است. دونالد ترامپ در دوران زمامداری اش یک انتخاب را به مقامات سودان تحمیل کرد: امضای «توافق ابراهیم» برای عادی سازی روابط با دولت اسرائیل در ازای لغو تحریم های آمریکا و خروج سودان از فهرست کشورهای حامی تروریسم. اما از آن زمان، تقریبا هیچ چیز اتفاق نیفتاده است. در چندین مورد، نزدیکان نخست وزیر حمدوک توضیح داده اند که غیرنظامیان طرفدار این نزدیکی نیستند و انجام آنرا هرچه طولانی تر می کنند. نظامیان سودانی در این زمینه موضع طرفدارانه تری دارند: یادآوری این نکته کافی است که این ژنرال البرهان بود که در فوریه با ملاقات مخفیانه با نخست وزیر وقت اسرائیل ، بنیامین نتانیاهو، در اوگاندا ، این تغییر در سیاست خارجی را آغاز کرد.

آیا کودتا اقبالی خواهد داشت ؟ ژنرال ها شاید به آن باور داشتتند و ممکن است در محاسبه هایشان به قدرت خود و متحدانشان زیادی بها داده باشند. آنها اکنون می بینند که وعده های کمک های مالی و وام هائی که از زمان بازگشت کشور به جامعه بین المللی دریافت شده ، از بین می رود. بانک جهانی، ایالات متحده، آلمان، اتحادیه اروپا، همگی پرداخت صدها میلیون دلار وعده داده شده را یا به حالت تعلیق درآورند و یا می گویند در صورت عدم بازگرداندن دولت غیرنظامی، مصمم به انجام این کار هستند. اطمینانی نیست که حمایت روسیه به نفع یک قدرت نظامی که به آن اجازه دسترسی به بندر سودان را می دهد و کمک های مالی امارات متحده عربی و عربستان سعودی این زیان ها را جبران کند. ناگفته نماند که خطر انزوا وجود دارد: اتحادیه آفریقا (AU) حضور سودان در تمام نهادهایش را به حالت تعلیق درآورده است.

و سپس و از همه مهمتر خود سودانی ها هستند. آنها از روز دوشنبه با وجود سرکوب، با وجود گلوله های جنگی و تحقیرها، مقاومت را سازماندهی می کنند. تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی، مجروحان و جوانانی با موهای تراشیده شده توسط نیروهای نظامی - موهای بلند در اینجا هم مثل جاهای دیگر نشانه‌ای انقلابی است-، زنانی که در خیابان‌ها مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند و مردان کتک خورده را نشان می دهند، تقویت کننده عزم آنها هستند. با گذشت ساعت ها، حرفه های بیشتری به فراخوان نافرمانی مدنی می پیوندند که هدفش قفل و مسدود کردن کشور است. بسیاری در اینجا بازسازی ژوئن ٢٠١٩، پس از سرکوب تحصن ها را می بینند. در آن زمان، یک «راهپیمایی میلیونی» با اعتراضات گسترده در سراسر کشور، ارتش را مجبور کرد تا برای سازش با غیرنظامیان مذاکره کند. راهپیمائی در ٣٠ ژوئن انجام شد. امسال فراخوان «راهپیمایی میلیونی» برای ٣٠ اکتبر داده شده است. با همان شعار: قدرت به غیرنظامیان.