بحران اوکراین

کوشش مصر برای حفظ بی طرفی

عوارض جنگی که روسیه در اوکراین آغاز کرده بسیار فراتر از مرزهای اروپا است. مصر که مدتی است می کوشد از نو نقش رهبری منطقه ای خود را به دست آورد نیز از این عوارض برکنار نمانده است. با درخواست برگزاری نشست فوری « اتحادیه کشورهای عرب»، مصر درصدد است که بدون پیوستن به یکی از طرف ها، منافع خود را حفظ کند.

برای مصر، عوارض جنگ روسیه در اوکراین می تواند محدود به تأمین غله مورد نیاز یا کاهش میزان گردشگری باشد. اما عوارض راهبردی مستقیم یا غیرمستقیم دیگری نیز می تواند به طور کلی برای خاورنزدیک و به طور اخص برای مصر، از نظر نقشی که این کشور در منطقه دارد، وجود داشته باشد. به علاوه، قاهره درطول سال های اخیر سیاست خارجی متعادلی نسبت به روسیه و قدرت های غربی درپیش گرفته و درعین حال نیز روابط خوبی با هردو کشور روسیه و اوکراین دارد. با درنظر گرفتن سناریوهای ممکن، دشوار می توان فکر کرد که در آینده اوکراین کشور با ثباتی باشد. این امر ناگزیر منجر به تغییر روابط با آن می شود.

انبار غلّه

در شرایط کنونی، اولویت ستاد بحران دولت مصر، تحت نظر نخست وزیر، بررسی جنبه اقتصادی آن است. بنابر نظر کارشناسان اقتصادی، سیاست های اِعمال شده در دوره اخیر توسط قاهره می تواند مانع از این شود که بحران اوکراین، به ویژه درمورد مسئله غله، اثری فوری داشته باشد. مصر ۵۰ درصد از نیاز خود به گندم را از روسیه و ۳۰ درصد را از اوکراین وارد می کند. درعین حال، برنامه ذخیره سازی دارد و برداشت محصول داخلی در آغاز بهار هم به این ذخیره افزوده می شود. این ذخیره ها در مجموع می تواند نیاز کشور در ۹ ماه آینده را تأمین کند.

اگر بحران ادامه یابد، مصر می باید به کشورهای دیگر مانند ایالات متحده، برزیل یا استرالیا روآورد. این امر موجب بالارفتن هزینه می شود زیرا دولت باید تفاوت قیمت را علاوه بر یارانه ای که برای نان بخش عمده ای از مردم می پردازد تحمل کند. در چنین حالتی باید در برنامه پرداخت یارانه بازنگری شود. درواقع، برآورد کارشناسان این است که درحال حاضر همه کسانی که از این برنامه استفاده می کنند از طبقات اجتماعی واقعا نیازمند نیستند و با پرداخت یارانه فقط به طبقات نیازمند می توان در هزینه ها صرفه جویی کرد. به هر صورت درحال حاضر، از آنجا که گندم یک محصول راهبردی است، دولت می باید تفاوت ناشی از بالا رفتن هزینه ها را بپردازد و گریزی از این امر ندارد.

می توان چنین درنظر گرفت که مسئله تأمین گندم برای مصر همانند تأمین گاز برای اروپا است، اما برای مصر چالشی اضافی است زیرا تولید گاز روسیه که با خط لوله ها انتقال می یابد، می تواند در زمان جنگ هم ادامه داشته باشد، درحالی که تولید و صادرات محصولات کشاورزی – در این مورد خاص گندم- وابسته به وسایل ترابری متعددی است که جنگ ناگزیر بر آنها اثر می گذارد.

ضربه سخت برای گردشگری

از سویی دیگر، از هم اکنون اثرات جنگ در اوکراین بر روی گردشگری مصر دیده می شود و این درحالی است که که این بخش تازه داشت از اثر منفی همه گیری کووید-19 و بحران بین قاهره و مسکو درپی سقوط یک هواپیمای روسی در پایان اکتبر ۲۰۱۵ نفس تازه می کرد. به این ترتیب، درآمد ناشی از گردشگری که در سال ۲۰۲۰ حدود ۴ میلیارد دلار (۳.58 میلیارد یورو) بود، در سال ۲۰۲۱ به ۱۳.03 میلیارد دلار (۱۱.67 میلیارد یورو) رسید. به علاوه، گردشگری روس ها و اوکرایینی ها، به ویژه در شهرهای ساحلی دریای سرخ فقط نشان دهنده بازار گردشگری نیست، بلکه تضمین امنیتی برای جلب اطمینان گردشگران اروپایی، به ویژه آلمانی و انگلیسی نیز هست. می توان گفت که جنگ بر سراسر این بازار اثر می گذارد و مشکلی دیگر برای اقتصاد مصر به وجود می آورد.

در اِعمال سیاست خارجی مصر در مدیریت بحران دو رفتار را می توان تشخیص داد. رفتار نخست «تطبیق دادن» خود با بحران کنونی است. قاهره همیشه با اوکراین – با وجود اختلاف هایی که با دولت های پی درپی آن داشته- روابطی عالی داشته و این هم پیش از سال ۲۰۱۴ با دولت نزدیک به روسیه و هم پس از آن با دولت نزدیک به غرب بوده است.

درحال حاضر، قصدی برای تغییر این روند پیش بینی نمی شود، بخصوص اگر به این توجه شود که مصر راهبرد خود را تغییر نمی دهد و به پیشبرد سیاست خارجی متعادل در روابط با روسیه و ایالات متحده ادامه می دهد. درواقع، مصر در شرایطی نیست که بتواند از یکی از دو طرف گذشته و با دیگری به قطب بندی بپردازد.

نمی توان انکار کرد که این جنگ در سطح بین المللی عوارضی خواهد داشت، اما تغییرات ناشی از آن در طول چند سال خواهد بود و بازگشت به یک دوران دو قطبی، به ویژه با بالا گرفتن قدرت چین منتفی نیست. چینی که می کوشد در بحران روسیه- اوکراین از خود رفتاری خردمندانه نشان دهد. درواقع نقش آن ایجاد یک حاشیه مانوور در سطح بین المللی است که به مصر امکان می دهد گزینه های متعددی با این یا آن طرف داشته باشد. تحول در موضع گیری های بین المللی حتی می تواند این امکان را برای مصر پدیدآورد که راهبرد تطبیق در چهارچوب سیاست خارجی خود را تقویت کند.

مزیت های تنوع تسلیحاتی

از سوی دیگر، مسئله همکاری نظامی در چهارچوب تعادل بین المللی و مبارزه علیه تروریسم همچنان اهمیت دارد و نقش این نیز در سیاست خارجی مصر مفید خواهد بود. درواقع، مصر موضع روشنی دارد که شامل بی طرف ماندن در بحران هایی است که مستقیما به آن مربوط نمی شود. این برای هرکس که در سال های اخیر سیاست خارجی این کشور را دنبال کرده باشد امری بدیهی است. مصر اگر از جنبه نظامی در بحران های اخیر منطقه ای به جانبداری پرداخته، این کار تنها برای تضمین امنیت ملی خود و با تکیه بر امکانات راهبردی ای که در اختیار داشته بوده است. این امر درمورد لیبی صادق بود که مصر خط قرمزهای خود را با منطقی ژئوپولیتیک ترسیم کرد و درضمن توانست به رغم اختلاف ها، اعتماد طرف های مختلف را جلب کند. اما وضعیت درمورد روسیه متفاوت است، زیرا روابط با مسکو نه یک بار بردوش مصر است و نه انگیزه ای برای آن که در بحران کنونی جانب یکی از طرف ها را بگیرد دارد.

به همین ترتیب، در حال حاضر واردات تسلیحات از روسیه تا زمانی که بر زنجیره صادرات قطعات یدکی اثر نگذارد، با دشواری روبرو نیست. دراین مورد، مصر در رده دیگر قدرت های منطقه ای است که همین گونه منافع را با روسیه دارند و حتی نسبت به کشوری مانند الجزایر که اساسا وابسته به سلاح های روسی است و تحریم های اِعمال شده نسبت به مسکو بر آن اثر می گذارد، در وضعیت بهتری است. برای مصر که منابع تأمین اسلحه خود را تنوع بخشیده، مسئله از نظر راهبردی راحت تر است.

در سطح منطقه ای نمی توان انکار کرد که مصر می خواهد با درخواست برگزاری نشست فوری نمایندگان دائمی « اتحادیه کشورهای عرب»، در طول بحران خود را در جایگاه یک بازیگر مرکزی قراردهد. با انجام این کار، مصر می کوشد به موضع حکومت های مختلف عضو این اتحادیه پی ببرد، زیرا با این که اتحادیه دیگر یک اهرم سیاست عرب ها نیست، ولی همچنان ساز و کاری برای هماهنگ کردن گرایش های مختلف است. درپیش گرفتن سیاست بی طرفی، درخواست توقف همه عملیات نظامی و نیز دعوت به درپیش گرفتن راه های دیپلوماتیک، برای یافتن راه حل، احتمالا می تواند راهی مطلوب برای اتخاذ یک موضع عرب تقریبا یکپارچه باشد.

کوتاه سخن، مصر می خواهد اثر اقتصادی این بحران را به حداقل برساند و راه حل هایی بیابد که گذر از آن را میسر سازد. عملکرد مصر برمبنای این اصل است که در جنگ های دیگران مداخله نکند و درعین حال سیاستی متعادل داشته باشد که منافع و روابط همکاری اش با دیگران را حفظ کند. این واقعیت که مصر از روسیه و اوکراین دوراست، به آن امکان مانوور می دهد.