حوثی‌های یمن در کانون توجه

در چند ماه اخیر جنبش حوثی ها صفحه اول رسانه های اروپایی را به خود اختصاص داده است، چیزی که ۹ سال جنگ داخلی با ابعادی منطقه ای در یمن موفق به انجام آن نشد. در واقع عملیات حمایتی از فلسطینیان در دریای سرخ باعث شد تا حتی موجودیت این جنبش به یک موضوع جهانی تبدیل شود. از سال ۲۰۱۵، انصارالله (نام رسمی جنبش) کنترل صنعا و همچنین اکثریت سواحل دریای سرخ را در اختیار دارد و با مشت آهنین بر دو سوم جمعیت حکومت می کند. برنامه جنبش در داخل تضمین تسلط سادا (از اولاد پیامبر که به نام اشرف یا هاشمی نیز شناخته می شود) است و تاکید بر دشمنی با ایالات متحده و اسرائیل عنصر اصلی سیاست خارجی آن می باشد. جنگ در غزه به این جنبش محبوبیت ملی و بین المللی تازه ای بخشیده است، آنهم در زمانی که اکثریت مردم یمن در آرزوی صلح هستند.

مانند میلیون ها نفر دیگر، مردم یمن از قتل عام وحشتناک غزه خشمگین هستند. فراخوان مقامات حوثی برای تظاهرات برای فلسطین به آنها فرصتی نادر برای بسیج وسیع و پر شوری را داد. با وجود عدم محبوبیت رژیم انصارالله، اکثر ساکنان به احتمال زیاد از رهبر آن عبدالملک الحوثی که اسرائیل را تهدید به اقداماتی در دریای سرخ کرد، حمایت می کنند. رقیب او راشاد العلیمی ، رئیس جمهوری شناخته شده بین المللی ، نیز حمایت خود را از فلسطینی ها اعلام کرده است، اگرچه دولت او هیچ کاری بیش از سخن گفتن انجام نداده و اعتراضات گسترده در شهرها و روستاها هیچ تاثیری بر او نداشته است. در شهرهای تحت سلطه مجلس انتقالی جنوبی (STC) ، وابسته به امارات متحده عربی (به ویژه عدن)، حمایتی از فلسطین شنیده نمی شود. هم دولت و هم استقلال طلبان جنوب مانند حامیان منطقه ای شان سکوت پیشه کرده اند.

ظرفیت چشمگیر برای آسیب رساندن

«جامعه بین‌المللی» به دلیل وتوی آمریکا نتوانست یک آتش‌بس را تحمیل کند . متحدان اصلی اسرائیل تا حد زیادی تلاش کردند تا از تشدید و اوج گیری جنگ در جبهه های دیگر جلوگیری کنند. آنها از حزب‌الله لبنان و ایران درخواست کردند که علی‌رغم تشدید کشتارها و ترور یکی از رهبران ارشد حماس در بیروت در ۲ ژانویه ۲۰۲۴ ، واکنش‌های معتدل تری نشان دهند.

جالب توجه آنکه حملات علیه نیروهای آمریکایی در سوریه و عراق با انتقام‌جویی فوری نظامی از سوی ایالات متحده پاسخ داده شد، در حالی که اقدامات حوثی‌ها در دریای سرخ، با آنکه مؤثرتر بود، تا پایان دسامبر سال گذشته، فقط موجب محکومیت های لفظی می شد . از اواسط اکتبر، حملات موشکی مکرر آنها به جنوب اسرائیل عمدتا توسط نیروهای دریایی آمریکا، فرانسه و سایر کشورها رهگیری شده است. با توجه به فاصله بین دو منطقه و برد زرادخانه آنها، این حملات تهدید نظامی جدی برای اسرائیل به حساب نمی آید. در عوض، توانایی آنها برای حمله به کشتیرانی در دریای سرخ موثرترین و هویدا ترین حمایت بین المللی از فلسطینیان بوده است. امری که نشانگر ظرفیت چشمگیر آنها برای آسیب رسانی است.

در واقع، ۱۵ درصد تجارت جهانی از این دریا می گذرد و حملات حوثی ها موجب کاهش قابل توجه جریان کشتیرانی می شود که به طور جدی بر اقتصاد جهانی تأثیر می گذارد. این امر به وضعیت مالی مصر که بسیار وخیم است نیز آسیب می رساند، هزینه های بهره برداری و بیمه کشتی ها را افزایش می دهد و زمان سفر را برای کشتی هائی که می خواهند به اروپا بروند ده روز افزایش می دهد. اجبار به طی مسیر طولانی تر با دورزدن آفریقا باعث تاخیر در رسیدن مایحتاج اساسی و سایر کالاها می شود. در ۳ ژانویه، بیش از ۲۰ درصد از کشتی‌هایی که معمولاً از این گذرگاه استفاده می‌کنند، مسیر خود را تغییر دادند، از جمله ناوگان شرکت های حمل و نقل اصلی جهان.

اوج گیری ای مهار شده

حوثی‌ها ادعا می‌کنند که فقط کشتی‌هائی را هدف قرار می‌دهند که به نوعی در اتباط با اسرائیل (مالکیت، مقصد و حتی ترانزیت) هستند، اما اطلاعات دقیقی در این مورد در دسترس نیست. تخمین زده می شود که این بحران در حال حاضر در حدود ۳ میلیارد دلار (۲.۷۴ میلیارد یورو) برای اقتصاد اسرائیل هزینه های اضافی ایجاد کرده است(۱).

گرفتن کشتی گلکسی لیدر(Galaxy Leader) در ۱۹ نوامبر ۲۰۲۳ ، هنوز تا اوایل ژانویه نمایشی ترین اقدام حوٍثی ها بود. ویدیوی فیلمبرداری شده توسط تیمی که در عرشه کشتی پیاده شد، در اخبار رسانه های غربی ، مکررا و بصورت شبانه روزی پخش شد و تبلیغات زیادی را به همراه داشت. توقیف این کشتی همچنین به حوثی‌ها این امکان را داد تا با سازماندهی رویدادهای فرهنگی در کشتی که به طور گسترده در یوتیوب توسط تأثیرگذاران یمنی پخش می‌شود، آن را به یک جاذبه گردشگری تبدیل کنند. به دنبال این واقعه جنبش حوثی ها حملات را افزایش و ۲۵ کشتی را در دو ماه هدف قرار داد: حمله به کشتی نروژی استریندا(Strinda) در ۱۱ دسامبر، مرسک جبل الطارق(Maersk Gibraltar) در ۱۴ دسامبر، و تلاش برای پیاده شدن بر عرشه مرسک هانگژو (Maersk Hangzhou) در ۳۱ دسامبر.

پس از هفته ها تردید، ایالات متحده سرانجام در ۱۹ دسامبر ایجاد ائتلاف دریایی بین المللی «نگهبان شکوفایی » متشکل از ۲۰ کشور را اعلام کرد که همکاری اکثر آنها نمادین بود. این ائتلاف در اولین هفته‌های حضور خود، نیروئی چشمگیر به کشتی‌های جنگی متعددی که در دریای سرخ حضور داشتند، اضافه نکرد: کاروان‌ کشتی ها اسکورت نشدند و حتی کشورهای ساحلی که مستقیماً از این وقایع تاثیر پذیرفته بود، ترغیت به شرکت در این ائتلاف نگردیدند. از سوی دیگر، تسلط آمریکا باعث شد که کشورهای بزرگ اروپایی (فرانسه، ایتالیا، اسپانیا) به طور مستقل عمل کنند و خواستار رهبری بین المللی شوند. علاوه بر این، توزیع نقش‌ها بین این نیرو و گروه ضربتی ۱۵۳ (Combined Task Force 153) که قبلاً توسط ایالات متحده در آوریل ۲۰۲۲ ایجاد شده بود، نامشخص است.

با این حال، در ۳۱ دسامبر، آمریکا سه قایق تهاجمی حوثی ها را منهدم کرد که منجر به کشته شدن ۱۰ خدمه آن شد.جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد در ۳ ژانویه ، هیچ تصمیم یا اعلامیه مشترکی صادر نکرد و فقط رهبران انصارالله را به دلیل ممانعت از آزادی دریانوردی سرزنش کرد، بدون اینکه به دلایل اقدامات آنها اشاره نماید. در نتیجه، ایالات متحده به همراه دوازده کشور از نزدیکترین متحدانش(۲) بیانیه ای صادر و تهدید کرد که در صورت ادامه این حملات، پاسخ نظامی خواهد داد(۳).

فلج شدن آمریکا و عربستان

اگر واکنش واشنگتن طولانی و تا کنون محدود بوده ، به این دلیل است که آمریکا و عربستان سعودی از یک سال پیش مصمم به پایان دادن جنگ یمن هستند. دولت بایدن در این سال انتخاباتی به موفقیت دیپلماتیک نیاز دارد: یکی از اولین هدف های اعلام شده آن پایان دادن به این درگیری بود. با این حال، قبل از ۷ اکتبر، این هدف در دسترس به نظر می رسید، به عنوان مثال، بسیار بیشتر از اوکراین و فلسطین، جایی که حمایت وی از اسرائیل به طور فزاینده ای در بین رای دهندگان آمریکایی منفور است.

به نوبه خود، مقامات سعودی سال هاست که تلاش می کنند تا خود را از باتلاق دخالت نظامی در یمن رها کنند. آنها از اواخر سال ۲۰۲۲ با کمک عمانی ها به طور مستقیم با انصارالله مذاکره می کنند. در آوریل ۲۰۲۳، یک هیئت عالی رتبه سعودی رسما از صنعا بازدید کرد. توافق نزدیک به نظر می رسید، اما از آن زمان هیچ چیز محقق نشده است. در سپتامبر ۲۰۲۳، یک هیئت بلندپایه از انصارالله به ریاض سفر کرد و رسماً مورد استقبال شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع قرار گرفت. اما باز هم برخلاف انتظار چیزی اعلام نشد.

سعودی ها می خواستند توافق آنها با حوثی ها با سرعت به انجام برسد، اما تشدید جنگ غزه ادامه این روند را از نظر سیاسی غیرممکن کرد. آنها خود را فلج شده می یابند و نمی توانند به طور علنی با حملات به اسرائیل مخالفت کنند، زیرا بی عملی آنها را در شرائطی به چشم می کشد که هزاران فلسطینی کشته می شوند و گرسنه در چنگ محاصره ای گرفتارند که به نسل کشی می ماند. به همین دلیل آنها ایالات متحده را تشویق کردند که در پاسخ به حملات حوثی ها خویشتن داری پیشه کند(۴). .

صلحی که مانند همیشه یک توهم است

در ۲۳ دسامبر ۲۰۲۳، فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد، هانس گراندبرگ، توافقی را اعلام کرد که طبق شایعات قرار بود در ابتدای ژانویه امضا شود. آگاهی از محدودیت های عربستان و آمریکا به وضوح حوثی ها را جسورتر کرده است. آنها به خوبی آگاهند که حمله به ایشان هرگونه امکان توافق را به طور جدی به خطر می اندازد. مذاکرات برای مبادله بیشتر زندانیان بین طرف های یمنی که برای اوایل ماه جاری برنامه ریزی شده بود، برای مدت نامعلومی به تعویق افتاده است. سفر محمد عبدالسلام، مذاکره‌کننده ارشد حوثی‌ها به ایران در اول ژانویه، موجب قطع حملات در دریای سرخ نشد. حملاتی که می‌توانست توسط کشتی نظامی ایران که اخیراً به منطقه آمده است، پشتیبانی شود. هرچند چنین امری قطعی نیست.

بر اساس متن منتشر شده این توافق، تصریح شده که عربستان سعودی به عنوان یک «واسطه» و نه به عنوان «شرکت کننده» در جنگ آنرا امضا خواهد کرد، امری که امتیازی بزرگ برای ریاض است و هر گونه احتمال اینکه از نظر قانونی مسئول جنایات جنگی شناخته شود را از بین می برد. این توافق به طور رسمی بین حوثی‌ها و دولت منعقد می‌شود، هرچند دولت اخیر تقریباً هیچ کمکی به این مذاکرات نکرده است. سعودی‌ها علاوه بر آتش‌بس و توقف حملات فرامرزی ، حقوق تمام کارکنان دولت یمن از جمله نیروهای نظامی و امنیتی حوثی‌ها را به مدت یک سال پرداخت می‌کنند. بندر حدیده به‌طور کامل باز می‌شود و فرودگاه صنعا ساعت های بیشتری برای پروازها خواهد داشت. حوثی‌ها در عوض به دولت اجازه می‌دهند نفت صادر کند ، فعالیتی که از نوامبر ۲۰۲۲ پس از حمله به کشتی‌ها در بنادر صادراتی در دریای عرب متوقف شد. در نهایت، تیم فرستاده ویژه سازمان ملل متحد مسئول آماده سازی مذاکرات «صلح» بین طرف های یمنی، به ویژه در مورد توزیع قدرت خواهد بود. بدین ترتیب خروج عربستان از یمن قطعی خواهد شد.

در میدان، این توافق باعث تضعیف بیشتر جبهه ضد حوثی می شود که در حال حاضر از نزاع ها و رقابت ها در شورای هشت نفره ریاست جمهوری رنج می برد. در سال گذشته، برخی از جناح ها مواضع خود را تقویت کردند، به ویژه طارق صالح (برادرزاده رئیس جمهور سابق) که طرفدار اتحاد است و مجلس انتقالی جنوبی (STC) که جدایی طلب می باشد. حاکمیت منطقه حضرموت به موضوعی مهم تبدیل شده است که تا حدی منعکس کننده رقابت بین سعودی ها و اماراتی ها است. ایالات متحده تلاش دارد طارق صالح که کنترل باب المندب را در دست دارد، اغوا کرده و به خود نزدیک کند.

در سرتاسر سال ۲۰۲۳، علیرغم تشدید برخی تنش ها در سه ماهه آخر، از شدت نبرد در یمن کاسته شد. پس از نشست ریاض در ماه سپتامبر، فشار حوثی‌ها به عربستان سعودی با حمله هواپیماهای بدون سرنشین برون مرزی که منجر به کشته شدن چهار سرباز بحرینی شد، ادامه یافت.این که هشداری به رهبران سعودی بود، همچنین منعکس کننده اختلافات درون رهبری حوثی ها است که در آن حامیان حفظ توازن قدرت منطقه ای، قدرتمند هستند. در ۲۱ سپتامبر، نهمین سالگرد تصرف صنعا، حوثی ها یک رژه نظامی چشمگیر سه ساعته برگزار کردند که در طی آن سلاح‌های پیشرفته از جمله پهپادها و موشک‌هایی را به نمایش گذاشتند که همه بر سر ویژگی‌های مشترک شان با سلاح‌های ایرانی، توافق دارند.

در حال حاضر، هیچ چیز حاکی از امضای توافقنامه بین طرفین متخاصم نیست. با این حال، حتی اگر این توافق به طور کامل مناقشه را پایان نمی دهد، بسیاری از یمنی ها امیدوار بودند که این اولین گام به سوی صلحی باشد که به شدت به آن نیاز دارند. شرایط زندگی آنها همچنان رو به وخامت دارد. در حالی که در سال ۲۰۲۲ ، ۵۵ درصد از طرح مداخله بشردوستانه سازمان ملل متحد تامین مالی شده بود، در سال ۲۰۲۳ ، این رقم تنها ۳۸ درصد بود. امری که موجب کاهش کمک های ارائه شده به میلیون ها نفر شد.

در چشم انداز جنگی پر آشوب آغاز سال جاری، وضعیت یمن همچنان قابل اشتعال است. اقدامات حوثی ها به نفع فلسطین نشان دهنده ظرفیت واقعی آسیب رسانی ای است که می تواند منجر به حملات نظامی ای شود که به گسترش درگیری می انجامد.

۱- « Yemeni threats disrupt about 85 % of port’s profit : ”Eilat” Port Dir. », Al Mayadeen, 11 décembre 2023.

۲- امضا کنندگان این بیانیه: استرالیا، آلمان، بحرین، بلژیک، کانادا، دانمارک، ایالات متحده، ایتالیا، ژاپن، نیوزلند، هلند، بریتانیا.

۳-

« US warns Houthis to cease attacks on Red Sea vessels or face potential military action », Associated Press, 4 janvier 2024.

۴- « Saudi Arabia urges US restraint as Houthis attack ships in Red Sea », Reuters, 7 décembre 2023.