.این فرایند در مراسم افتتاحیه سال پارلمانی ترکیه در اکتبر ۲۰۲۴ آغاز شد در این مراسم دولت باغچه‌لی، رهبر افراطی ناسیونالیست، با نمایندگان حزب طرفدار کردها (حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها) دست داد. این حرکت ناچیز باغچه‌لی، دست راست رجب طیب اردوغان، که عادت دارد احزاب کرد را متهم به تروریسم کند و خواهان ممنوع کردنشان است، این نمایندگان را شگفت زده کرد. بعد از دست دادن با نمایندگان کرد، باغچه‌لی پیامی به اوجالان، رهبر و بنیانگذار حزب کارگران کردستان داد که از سال ۱۹۹۹ در حال گذراندن حبس ابد در جزیره ی امرالی است: «اگر رهبر تروریستها از زندان انفرادی آزاد شد، بیاید و در مجلس صحبت کند. فریاد بزند که تروریسم به پایان رسیده و گروه سازمان‌دهنده آن منحل شده است».
این فراخوانی نشان آمادگی دولت است برای مذاکره و آزادی رهبر کرد و یا کاهش مجازات وی به حصر خانگی، در قبال انحلال گروه مسلح. پ.ک.ک جنگ چریکی علیه دولت ترکیه را از سال ۱۹۸۴ آغاز کرده است و خواهان خودمختاری بیشتر برای جمعیت کرد کشور است. در عرض چهار دهه این جنگ بیش از ۴۰ هزار کشته داده که اکثریت آنها غیر نظامی هستند. دولت ترک و اتحادیه اروپا و ایالات متحده این سازمان را تروریست می شمارند و رهبران و کادر‌های اجرایی پ.ک.ک. با حملات مداوم و کمپین‌های دستگیری تضعیف شده‌اند. با این حال این سازمان به مدت ۴۱ سال با حفظ تقریباً تمامی رهبرانش، پایداری کرده است.
دولت باغچه‌لی با روندهای صلح قبلی که دولت اردوغان آغاز کرده بود شدیداً مخالفت داشت، تا اینکه خود ابتکار عمل در مذاکرات اخیر را به دست گرفت. به این ترتیب او اشاره میکند به اینکه «این یک روند جدید حل و فصل مشکل کرد» نیست، نامی که به گفته او حدود ده سال پیش به این روند داده شده بود. او سناریو مذاکرات حاضر را یک «شروع جدید» توصیف میکند. این موضع‌گیری باغچه‌لی دنباله‌ی یک سری مجوزهایی است که به یک نمایندگی حزب طرفدار کردها - DEM - برای دیدار با اوجالان در سلول انفرادی او داده شد، همزمان با رواج بیش از پیش شایعات، درباره یک بیانیه مورد انتظار از اوجالان.
بنیانگذار پ.ک.ک. در یک نامه، که نمایندگی حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها در روز ۲۷ فوریه در استانبول قرائت میکند، میگوید : «من مسئولیت تاریخی این تماس را به عهده میگیرم». دقایقی قبل از خوانده متن و برای اولین بار در دوازده سال گذشته، تصویری از اوجالان در رسانه‌ها ظاهر میشود. رهبر زندانی، همراه نمایندگی حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها و سه نفر دیگر از بازداشت شدگان فرماندهی عالی پ.ک.ک. بر سر میز نشسته‌اند. هدف این صحنه سازی وانمود کردن به این است که اوجالان به تنهایی تصمیم نمی گیرد. « همه گروه‌ها باید اسلحه را به زمین بگذارند و پ.ک.ک. باید برچیده شود.»
واکنش های مشکوک در ورای مرزها
به نظر می‌رسد که با این ابتکار اردوغان تلاش در جلب حمایت سیاسی با هدف اصلاح کردن قانون اساسی و تمدید دوره‌ی حکومت خود دارد. افزون بر این زمینه منطقه‌ای نیز در خور نگرش است. به این ترتیب ترکیه تلاش میکرد مشکلات با پ.ک.ک را حل کند در حالی که کردها سعی دارند جایی برای خود در سوریه ی پس از سقوط بشر اسد به دست آورند. از سوی دیگر انحلال گروه مسلح به آنکارا امکان تقویت روابط خود (خصوصاً روابط اقتصادی) با کردستان عراق را میدهد، جایی که پ.ک.ک. در حال حاضر پایگاه‌ها یش را مستقر کرده است.
آنچه طرف کرد در این بازی میتواند برنده شود، غیر از آزادی احتمالی اوجالان، هنوز خیلی روشن نیست. یوکسل گنچ، هماهنگ کننده مرکز تحقیقات انتخاباتی میگوید: «تعریف وضعیت فعلی دشوار است، زیرا این فرایند از طرف کسانی که ابتکار آن را به دست گرفته‌اند، تعریف نشده است. به نظر میاد که ما در یک روند گفتگو هستیم که بعضی میخواهند دیگران را به پیوستن به آن قانع کنند.» او می‌افزاید: « تا زمانی که ما نمی توانیم یک فرآیند را توصیف کنیم، متاسفانه نمی توانیم آن را به عمل بگذاریم.»
رهبران پ.ک.ک. در کوه های قندیل کردستان عراق به درخواست اوجالان پاسخ داده و به نوبه خود آتش بس با ترکیه را اعلام کردند و در بیانیه‌ای گفتند: «ما به نام پ.ک.ک.، محتوای این درخواست را کاملاً می‌پذیریم. ما خود را با خواسته‌های آن منطبق کرده و آنها را اجرا خواهیم کرد.» بیانیه تاکید میکند: «هیچ یک از نیروهای ما دست به اقدام مسلحانه نمی زنند مگر اینکه مورد حمله قرار گیرند.» با این حال گروه شبه نظامی یک شرط برای خلع سلاح می گذارد : گفتگو با اوجالان، که به نام مستعار «آپو» معروف است. بیانیه ادامه میدهد: «عملیاتی چون زمین گذاشتن اسلحه تنها تحت هدایت عملی رئیس آپو میتواند انجام شود.» چریک ها همچنین خواستار برگزاری یک کنگره داخلی برای تعیین مراحل بعدی در خلع سلاح هستند که شامل آزادی و مشارکت رهبرشان است و هشدار می‌دهند:
«ما باید یک محیط امن ایجاد کنیم تا این کنگره با موفقیت انجام شود. رئیس اپو باید شخصاً آن را رهبری کند. تا اینجا ما جنگ را با تمام خطاها و نارسایی‌ها اداره کردیم، اما فقط رهبر آپو میتواند دوره صلح و گرایش به یک جامعه دموکراتیک را راهبری کند.»
در شمال سوریه اخبار خلع سلاح با احتیاط بیشتری مواجه شد. در آنجا شبه نظامیان کرد عضو نیروهای دموکراتیک سوریه خودمختاری را در طی سالهای جنگ سوریه کسب کردند. مظلوم عبدی، رهبر آنها، قبلاً تذکر داد که فراخوان اوجالان شامل او نمیشود، حتی اگر ترکیه نیروهای دموکراتیک سوریه را شعبه ای از پ.ک.ک. محسوب میکند.
روز ۱۰ مارس در میانه این بلاتکلیفی، عبدی خبر توافق با حاکم سوریه احمد الشرع را داد. طبق آن، گروه شبه نظامی او و نهادهای اداره خودمختار کردستان در دولت مرکزی ادغام خواهند شد، در برابر ضمانت شرکت در روند گذار، بازگشت آوارگان کرد، و تعهد دمشق در «به رسمیت شناختن جامعه کرد به عنوان جزء بومی دولت سوریه و تضمین کردن حق شهروندی و تمام حقوق اساسی آنها». یکی از مهمترین رهبران کرد سوریه، صالح مسلم بعد از امضای پیمان با دمشق اعلام کرد که نیروهای دموکراتیک سوریه از خواسته‌های اوجالان منحرف نشدند. کماکان او جزئیات بیشتری از خواسته‌های رهبر زندانی نداد.
این روند از سوی حزب دمکرات کردستان در اربیل که پشتیبانی خود از این ابتکار را اعلام کرد نیز حمایت میشود. به گفته مورخ و تحلیلگر سیاسی حامیت بذرسلان:
«ممکن است در قندیل اختلاف نظرهایی وجود داشته باشد، ما نمی دانیم. اما نمی توان فراموش کرد که اوجالان چهار سال است که در شرایط بسیار سخت انزوا به سر می برد، که نتوانسته با وکلایش و حتی کمتر با مردم قندیل ملاقات کند. من نمی دانم آنها در حال حاضر چه نوع ارتباطی دارند. اوجالان می تواند درخواست خلع سلاح کند و امکان دارد که قندیل با خلع سلاح خود موافقت کند، زیرا او به احتمال زیاد دیگر ساختار محکمی نیست. من فکر می‌کنم که به رسمیت شناختن مسئله کردستان و ادغام مشکل کردها در ترکیه، دشوارترین بخش کار خواهد بود.»
شرایط هنوز ناشناخته است
ابتکار عمل کنونی بسیار متفاوت از روند صلح ده سال پیش است که از بین رفت، که در آن کمیته هایی برای تحقیق درباره نگرانی های اجتماعی و توضیح راهی که باید دنبال کرد، تشکیل شدند. در طی آن سال ها گشایش اجتماعی خاصی رخ داد که امکان وجود رسانه ها و نشریات به زبان کردی را فراهم کرد.
اوجالان سپس در نوروز (سال نو کردی) در سال ۲۰۱۳ سخنرانی کرد و در آن اطمینان داد که پ.ک.ک. فعالیت های خود را در داخل ترکیه متوقف خواهد کرد. در آن زمان، اشاره به نیاز به دموکراتیزه کردن کشور دائمی بود.در نامه اوجالان آمده است: « دوره مبارزه مسلحانه در حال پایان است، درها به روی دموکراسی باز می شود. ما در حال راه اندازی یک فرآیند متمرکز بر جنبه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هستیم، تفاهم مبتنی بر حقوق، آزادی ها و برابری دموکراتیک در حال توسعه است.»
اما در همان زمان حزب عدالت و توسعه ی رئیس‌جمهور اردوغان مجبور شد با چندین بحران روبرو شود : تظاهرات ضد دولتی در گزی، افزایش محبوبیت حزب طرفدار کرد DEM یا تظاهرات در کوبانی علیه تهاجم دولت اسلامی در شمال شرق سوریه. این روند در سال ۲۰۱۵ با کشته شدن دو افسر پلیس ترکیه در حمله ای که عامل آن پ.ک.ک بود، شکست خورد و منجر شد به حمله ای در جنوب شرقی این کشور با درگیری هایی که بیش از ۷۰۰۰ کشته از جمله نزدیک به هزار غیرنظامی برجای گذاشت. موسسات کردی تعطیل شدند و برای ماه ها حالت فوق العاده اعلام شد.
تونسر باکرهان، یکی از رهبران حزب DEM توضیح میدهد که: «امروز روند متفاوتی است، اکثر مذاکرات اکنون با امرالی انجام میشود».
«در جریان قبلی به مردم قول داده شد که همه چیز دموکراتیک شود، فرزندانشان شغل و حقوق داشته باشند، اما اینطور نبود. توقعات زیادی ایجاد شد و زمانی که برآورده نشد، منجر به خشونت، دستگیری و عملیات بزرگ شد. به همین دلیل است که ما امروز محتاط هستیم، زیرا نمی توانیم پیش بینی کنیم که چه اتفاقی خواهد افتاد.»
همزمان با ادامه گفتگوها با اوجالان، دولت به سرکوب حزب DEM، روزنامه نگاران و بخش فرهنگی کرد در چارچوب عملیات علیه بخش های مخالف ادامه می دهد. آقای گنچ(Genç) میگوید: «از زمان شروع این روند در اکتبر ۲۰۲۴، فشار به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. همه اقشار جامعه مرعوب شده اند و به آنها این باور را می دهد که آنها نیز می توانند قربانی عملیات پلیس شوند.» از زمان انتخابات محلی مارس ۲۰۲۴ ، هشت شهرداری DEM مورد مداخله پلیس بوده و شهرداران آنها با مدیران دولتی جایگزین شده اند. در همین حال، بیش از ده‌ها روزنامه‌نگار طرفدار کردها در ماه فوریه دستگیر شدند و نوازندگانی مانند قاسم تاشدوغان به دلیل خواندن آهنگ‌های سیاسی به زبان کردی محاکمه شدند.
در حال حاضر، هنوز در مورد رهبران سابق حزب DEM، صلاح‌الدین دمیرتاش و فیگن یوکس‌کداغ که از نوامبر ۲۰۱۶ به عنوان بخشی از کمپین علیه این حزب زندانی بودند صحبت نمیشود که در آن هزاران نفر از اعضای متهم به ارتباط با چریک‌ها دستگیر شدند. دمیرتاش نامه ای در اندیشکده QAD منتشر کرد و از این روند حمایت کرد، اما خواستار همراهی آن با «راهبرد برای صلح اجتماعی» شد. ما می دانیم که خلع سلاح لزوماً به معنای انتقال مستقیم به دموکراسی نیست. وی در بیانیه خود گفت: برای رسیدن به این هدف، مبارزه طولانی و دشواری در انتظار ما است.
اوجالان، «کلید» صلح
بذرسلان توضیح میدهد: در فرآیند قبلی وجود مسئله کرد پذیرفته شد و در جریان روند مطالعه شد. امروز با این موضوع فقط به عنوان «تروریسم» برخورد میشود، گویی که مسئله کرد دیگر وجود ندارد. رسانه‌های ترکیه وانمود میکنند که دولت میتواند یک سری امتیازات را در ازای پایان دادن به جنگ‌های چریکی، به مذاکره بگذارد. مانند آزادی رهبران سیاسی، روزنامه‌نگاران و فعالانی که متهم به ارتباط با چریک‌ها هستند. با این حال، در حال حاضر تنها بیانیه اوجالان مطرح شده و گام بعدی با دولت است.
بر اساس یک نظرسنجی سامر که در استان های جنوب شرقی ترکیه و شهرهای اصلی ترکیه که جمعیت کرد در آن متمرکز است، انجام شد، تنها ۲۷ درصد از مردم امید دارند که درخواست اوجالان به یک روند صلح تبدیل شود. تاکنون، طرح توسعه ۱۴ میلیارد دلاری (۱۲,۸۲ میلیارد یورو) با هدف کاهش شکاف اقتصادی بین جنوب شرق و بقیه کشور، تنها اقدام دولت غیر از گفتگو با امرالی است. جودت یلماز معاون رئیس جمهور ترکیه می گوید این سرمایه گذاری فرصتی است برای « پایان دادن به تروریسم و تقویت محیط صلح و امنیت».
یوکسل گنچ به نوبه خود توضیح می دهد:
«ما باید خیلی فراتر برویم، ما باید اقداماتی انجام دهیم که در جامعه ایجاد اعتماد کنند تا فضای صلح ایجاد شود، و در سازوکارهای مصالحه و عدالت ترمیم کننده مشارکت شود. هیچ کدام از اینها در حال حاضر وجود ندارد.»
«ما باید خیلی فراتر برویم، ما باید اقداماتی انجام دهیم که در جامعه ایجاد اعتماد کنند تا فضای صلح ایجاد شود، و در سازوکارهای مصالحه و عدالت ترمیم کننده مشارکت شود. هیچ کدام از اینها در حال حاضر وجود ندارد.» با این وجود، بازیگران درگیر در این روند توافق دارند که اوجالان «کلید» صلح است، حتی اگر هر یک از طرفین آن را از منظر خود ببینند، چه از منظر تروریسم و چه از منظر حقوق بخشی از جامعه.
تونسر باکرهان(Tuncer Bakırhan) تأیید می کند:
«ما اوجالان را داریم، پ.ک.ک. را داریم، اما، ما جانشین آنها نیستیم. ما یک حزب سیاسی با نمایندگی پارلمانی هستیم و ماموریت ما یافتن راه حل سیاسی است. ما به عنوان یک حزب نمی توانیم به پ.ک.ک. بگوییم که سلاح های خود را تحویل دهد یا فعالیت های خود را متوقف کند، هیچ کس به حرف ما گوش نخواهد داد. اما این را می توانیم به اوجالان بگوییم زیرا، او به تنهایی یک ساختار جامع است و در راس آن قرار دارد.»