کردها در قلب تنش‌ها در سوریه

مارس ۲۰۲۵، احمد الشرع، رئیس جمهور سوریه، و مظلوم عبدی، رهبر نظامی نیروهای دموکراتیک سوریه، توافق‌نامه‌ای را امضا کردند که پیشرفت‌های ملموسی را در مورد وضعیت و جایگاه کردها در نظر گرفته بود. شش ماه بعد، اجرای آن هنوز در مرحله انتظار است. ترکیه و اسرائیل به طور فعال در تلاشند تا این روند را مسدود کنند: آنکارا برای یک دولت متمرکز سوریه تلاش می‌کند، در حالی که تل آویو تجزیه این کشور را ترجیح می‌دهد. به نظر می‌رسد ایالات متحده، به نوبه خود، با وقوع هر رویدادی، تغییر مسیر می دهند. کردها و متحدان آنها از خودمختاری در یک سوریه متحد، یا یک تعادل پیچیده، حمایت می‌کنند.

در ۱۲ ژوئیه ۲۰۲۵، تام باراک، سفیر ایالات متحده در ترکیه و فرستاده ویژه سوریه و لبنان، از نیروهای دموکراتیک سوریه به دلیل ادغام کندشان در ارتش انتقاد کرد. او بار دیگر تأکید کرد که سوریه «یک کشور، یک ملت با یک ارتش» است. رهبران کرد بلافاصله پاسخ دادند: «بازگشت به وضعیت قبل از سال ۲۰۱۱ قابل مذاکره نیست، این موضوع منتفی است». هیچ شکی در مورد بازگشت به تمرکزگرایی قبل از جنگ وجود ندارد. نیروهای دموکراتیک سوریه موافقت کردند که به ارتش بپیوندند، اما به عنوان یک نیروی خودمختار و با هماهنگی دمشق.

چرخش ۱۸۰ درجه‌ای آمریکا

یک ماه بعد، لحن تغییر کرد : در جلسه‌ای در عمان در ۱۲ اوت، باراک از سوریه‌ای غیرمتمرکز حمایت و تأیید کرد که واحدهای حفاظت از خلق (YPG) با حزب کارگران کردستان (PKK) مرتبط نیستند، بلکه با ایالات متحده متحد هستند. از نظر پاتریس فرانچسکی، نویسنده کتاب «Avec les Kurdes» (Gallimard ، ۲۰۲۰)، دلیل این امر روشن است: «ایالات متحده چیز زیادی در مورد وضعیت سوریه نمی‌فهمد؛ درست مانند افغانستان. سیاست آنها مانند بادنما در نوسان است. قتل عام دروزی‌ها باعث شد که آنها نظر خود را تغییر دهند.»

او ادامه می‌دهد: «در مورد ترکیه، این کشور می‌خواهد تمام خودمختاری کردها در سوریه را از بین ببرد و سوریه جدید را به یک کشور متمرکز به سبک ترکیه تبدیل کند. اگر این تلاش‌ها شکست بخورد، مداخله نظامی خود را از سر خواهد گرفت، شاید از طریق ارتش ملی سوریه که آن را تجهیز و آموزش می‌دهد.» به گفته او، کردها این را به خوبی می‌دانند و در حال آماده شدن هستند. «از زمان سقوط بشار اسد، آنکارا کارفرمای اعمال بوده است. این پروژه ترکیه است که در حال حاضر در حال اجرا است. احمد الشرع بدون توافق ترکیه نمی‌تواند کاری انجام دهد. او حداکثر ۲۰ هزار جنگجو دارد.»

سیلوین مرکادیه اضافه می‌کند:

ایالات متحده پس از خشونت بین دروزی‌ها از یک طرف و نیروهای قبیله‌ای تحت حمایت شبه‌نظامیان دولت دمشق از طرف دیگر، لحن خود را تغییر داده است. دومین گروه مسئول قتل عام‌ها در سویدا هستند. این امر قطعاً بر سیاست ایالات متحده تأثیر گذاشته و نشان می‌دهد که تام باراک و واشنگتن در تلاش‌های خود برای حل بحران، بر اساس دیدگاه خود عمل می‌کنند. این آماتوریسم و کوتاه‌مدت‌گرایی ویژگی سیاست خارجی ترامپ است.

پیامدهای قتل عام دروزی‌ها

گزارشی از عفو بین‌الملل سوریه(۱) مسئولیت نیروهای دولتی و متحدان آنها را در اعدام ده‌ها دروزی در ۱۵ و ۱۶ ژوئیه ۲۰۲۵ تأیید می‌کند:

۱۵ ژوئیه، نیروهای دولتی اعلام کردند که وارد شهر سویدا شده‌اند. (...) تشدید خشونت تنها با عقب‌نشینی نیروهای دولتی در اواخر شب ۱۶ ژوئیه و برجای گذاشتن ده‌ها جسد کشته شده پایان یافت. در برخی از ویدیوهای تأیید شده، مردان مسلح با لباس فرم و بدون نشان، در حال رانندگی کامیون‌هایی با آرم وزارت کشور دیده می‌شوند.

دروزی‌ها، مردمی که از شاخه‌ای از تشیع نشأت گرفته‌اند، از زمان این قتل عام‌ها در خط مقدم بوده‌اند. رهبر معنوی آنها در سوریه، حکمت الهجری، خواستار جدایی اداری از دمشق شده است. اما ولید جنبلاط، رهبر حزب سوسیالیست مترقی و جامعه دروزی‌ها در لبنان، به ما گفت که به شدت با این موضوع مخالف است:

من مخالف جدایی دروزی‌ها از دولت سوریه هستم، زیرا این به معنای تجزیه کشور خواهد بود. طرح اولیه اسرائیل و صهیونیست‌ها تجزیه کل منطقه، با شروع از سوریه است. (...) دروزی‌ها قرن‌هاست که در کنار بادیه ‌نشینان در یک منطقه زندگی می‌کنند؛ آنها را نمی‌توان از هم جدا کرد.

در ماه مه ۲۰۲۵، جنبلاط برای مذاکره با رهبران الشراع و دروزی‌ها به دمشق سفر کرد:

ما باید برای آشتی بین دروزی‌ها و دولت دمشق تلاش کنیم، کاری که در طول تاریخ انجام شده است. (...) من طرفدار متمرکز کردن همه چیز در دمشق نیستم، بلکه طرفدار این هستم که ساکنان سویدا، چه دروزی و چه بادیه ‌نشین، در یک سوریه متحد با شکل جدیدی از حکومت باقی بمانند، نه مانند گذشته متمرکز، بلکه با مدیریت مشترک پلیس، ارتش و همچنین اقتصاد.

چه خودمختاری؟

مشارکت شبه‌نظامیان طرفدار رژیم در قتل عام علویان در ژانویه ۲۰۲۵ و سپس دروزی‌ها در ژوئیه ۲۰۲۵، بی‌اعتمادی را عمیق‌تر کرده است. و اظهارات اخیر الشرع نیز کمکی به اوضاع نکرده است. ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۵، او اعلام کرد که «نیروهای دموکراتیک سوریه نماینده همه کردها نیستند، منطقه‌ای که آنها کنترل می‌کنند عمدتاً عرب است.» پاسخ آلدار خلیل، یکی از رهبران نیروهای دموکراتیک سوریه، که در ۱۷ سپتامبر در میدانی در قامشلی ایراد شد، کوبنده بود:

شما نماینده چه کسی هستید؟ چه کسی شما را به دمشق آورده است؟ سواحل سوریه، شمال شرقی سوریه و سویدا شما را نمی‌پذیرند، و علویان، دروزی‌ها، ایزدی‌ها، ارمنی‌ها و سنی‌ها نیز شما را نمی‌پذیرند. هیچ انتخاباتی برگزار نشده است، شما نماینده چه کسی هستید؟

به نظر می‌رسد الشرع تنها مایل به اعطای خودمختاری محدود به مناطق خاص کردنشین مانند کوبانی یا قامشلی، همراه با چند موضع نمادین است. کردها، به نوبه خود، منطق قومی یا فرقه‌ای به سبک لبنان را رد می‌کنند و از تمرکززدایی منطقه‌ای با الهام از اسپانیا، سوئیس یا بلژیک حمایت می‌کنند.

شهرزاد الحسین الجاسم از دیرالزور، عضو زنوبیا، یک انجمن زنان عرب مستقر در رقه، توضیح می‌دهد که او جزو اعرابی نیست که می‌خواهد از کردها جدا شود.

ما نمی‌خواهیم دمشق به منطقه ما بازگردد زیرا دولت دمشق یک دولت تک‌رنگ است؛ یک دولت فراگیر نیست. مردم دیرالزور از نیروهای دموکراتیک سوریه حمایت می‌کنند. ما می‌خواهیم با آنها بمانیم. ما خواهان حکومتی غیرمتمرکز هستیم.

ژرژت بارسوم، نماینده اتحادیه زنان سریانی، تأیید می‌کند:

«پس از نبرد علیه داعش، ما سازمان‌های خودمان را ایجاد کردیم و نه تنها برای زنان، بلکه از نظر عملکرد دموکراتیک جامعه نیز به دستاوردهایی دست یافتیم. ما بسیار می‌ترسیم که این دولت خودخوانده در دمشق بخواهد دستاوردهای ما را از بین ببرد. آنها پروژه حکومت خودگردان ما را نمی‌خواهند»(۲).

فراخوان عبدالله اوجالان

علیرغم همه چیز، بحث‌ها در مورد مسائل خاص ادامه دارد. در دمشق، الهام احمد، وزیر امور خارجه اداره خودمختار شمال و شرق سوریه (AANES)، با اسعد الشیبانی، وزیر امور خارجه سوریه، دیدار کرد. آنها در مورد کنترل مرزها، بررسی مدیریت مشترک و بازگشایی فرودگاه قامشلی بحث کردند. مدارک دانشگاه‌های کوبانی، قامشلی و رقه اکنون توسط دمشق نیز به رسمیت شناخته شده و زبان کردی عملاً پذیرفته شده است.

بازگشت آوارگان همچنان معلق است: تقریباً ۳۵۰ هزار نفر که در جریان حملات ترکیه به عفرین در سال ۲۰۱۸ و سپس به تل ابیض و راس العین در سال ۲۰۱۹ رانده شدند، هنوز در اردوگاه‌ها زندگی می کنند. توافق ۱۰ مارس ۲۰۲۵، بازگشت آنها را فراهم می‌کند، اما شبه ‌نظامیان طرفدار ترکیه از ترک این مناطق خودداری می‌کنند. هوزان احمد، دبیر دفتر روژاوا اروپا، توضیح می‌دهد: «بازگشت آوارگان از عفرین به توافق کامل در مورد ارتش مرتبط است. ترکیه ابتدا می‌خواهد نیروهای دموکراتیک سوریه (FDS ) خلع سلاح شوند تا به نیروهای نیابتی خود دستور دهد منطقه را ترک کنند (...)». با این حال، مسئله انرژی ساده‌تر به نظر می‌رسد: کردها میادین نفت و گاز در شمال شرقی و دیرالزور را کنترل می‌کنند، اما ادعا می‌کنند که این منابع متعلق به همه سوری‌ها است.

عبدالله اوجالان، بنیانگذار پ.ک.ک(PKK)، از زندان خود بی‌صبرانه تحولات را زیر نظر دارد. در ۲۷ فوریه ۲۰۲۵، او انحلال حزب را به استثنای روژاوا اعلام کرد، اما هنوز منتظر حرکتی از آنکارا است. در سپتامبر ۲۰۲۵، او هشدار داد:

«اگر اکنون نیروهای دموکراتیک سوریه را خلع سلاح کنیم، کردها به سرنوشتی مشابه دروزی‌ها و علوی‌ها دچار خواهند شد. اگر دمشق یا آنکارا خواستار خلع سلاح نیروهای دموکراتیک سوریه شوند، کل روند صلح در ترکیه را متوقف خواهیم کرد.» (...) به نفع آنکارا و دمشق است که پیشنهاد صلح کردها را بپذیرند، زیرا هدف ما زندگی مشترک و همزیستی است. اگر این پیشنهاد شکست بخورد، ایالات متحده و اسرائیل خواهند بود که منطقه را شکل خواهند داد. و هدف آنها تفرقه انداختن بین مردم است

۱- تحقیقات جدید نشان می‌دهد که دولت و نیروهای وابسته به آن ده‌ها نفر از دروزی‌ها را در سویدا به صورت فراقانونی اعدام کرده‌اند، عفو بین‌الملل، ۲ سپتامبر ۲۰۲۵.

۲- این سخنان در جریان جشنواره اومانیته در ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۵ ضبط شده است.