اجرای عدالت درباره جمال خاشقجی

مصاحبه با اگنس کالامارد · یک سال پیش، در ٢ اکتبر ٢٠١٨، جمال خاشقجی روزنامه نگار درمحل کنسولگری عربستان سعودی در استانبول به وضعی خیلی وحشیانه و فجیع به قتل رسید. اگنس کالامارد، گزارشگر ویژه سازمان ملل درمورد اعدام های فراقضایی، غیرقانونی و خودسرانه، در ژوئن گذشته گزارشی درباره این جنایت به شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد ارایه کرد. سه ماه پس از انتشار این گزارش، ما به گفتگو با او پرداخته ایم.

آلن گرش: آیا پس از انتشار گزارش خود به اطلاعاتی تازه دست یافته اید؟

اگنس کالامارد: من اطلاعاتی از منابع گوناگون به دست آورده ام، اما درحال حاضر هیچ کدام به نظرم باورپذیر نمی آید و نتوانسته ام اصالت و صحت آنها را تائید کنم. محمد بن سلمان (MBS)، ولیعهد عربستان سعودی، در گفتگویی اخیر با شبکه تلویزیونی PBS آمریکا پذیرفت که جنایت «زیرنظر» او (Kunder my watch»») انجام شده است. معنی این گفته این است که او، دستکم غیرمستقیم، قبول دارد که این یک جنایت «حکومتی» است و از آنجا که او یک حاکم است و چنین می فهماند که رئیس کشور است [می بایست مسئول به حساب آید]. اما او مسئولیت فردی خود برای جنایت را نمی پذیرد و به عکس، با گفتن این که میلیون ها کارمند برای حکومت کار می کنند و او نمی تواند همه اعمال آنها را کنترل کند، ازاین مسئولیت فاصله می گیرد. او مسئولیت جزایی خود را تنها دراین حد می پذیرد که اقدام های لازم برای جلوگیری از انجام این جنایت را انجام نداده است.

آلن گرش: آیا اطلاعاتی درمورد دادگاه هایی که در عربستان سعودی درحال برگزاری علیه برخی متهمان است دارید؟

اگنس کالامارد: چنان که می دانید، ١١ تن تحت تعقیب قرار گرفته اند که ٩ تن از آنها از جمله ١٥ تنی هستند که به عنوان نیروهای ویژه اعزامی به استانبول شناسایی شده اند. چرا این ٩ تن محاکمه می شوند و بقیه نه؟ نمی دانم. از زمان انتشار گزارش من، دستکم یک جلسه دادگاه برگزار شده که غیرعلنی بوده و افراد حاضر در آن، از جمله یک نماینده دولت فرانسه هیچ اطلاعی درمورد آنچه که در این جلسه گذشته نداده اند. به هرحال، این محاکمه، حتی اگر نتیجه آن محکومیت هایی باشد، را نمی توان منصفانه دانست. ازسوی دیگر، حتی با آن که درمیان متهمان ژنرال احمد العصیری قراردارد، متهم اصلی، سعود القحطانی به چشم نمی خورد. این فرد که نزدیک به محمد بن سلمان (MBS)است، به گفته شاهدان زیادی درجریان ربودن سعد حریری نخست وزیر لبنان بوده و درمورد شکنجه هواداران حقوق زنان نیز یک مظنون اصلی بوده است. نام او حتی توسط دادستان سعودی قید شده و ازاو به عنوان کسی یاد شده که انجام جنایت را ترغیب کرده و گروه را به دام گذاری برای خاشقجی واداشته زیرا او را تهدیدی برای امنیت ملی می دانسته است. شایعه هایی وجود دارد که او کشته شده، اما من نتوانستم آنها را تائید کنم.

آلن گرش: واکنش ها نسبت به گزارش شما چگونه بوده است؟

اگنس کالامارد: بیشتر واکنش ها در «شورای حقوق بشر ملل متحد» (ONCHR) و در مطبوعات مثبت بوده است. برخی از کشورها مانند کانادا و استرالیا حرف های تندی زدند اما فرانسه از جمله کشورهایی است که مایلند «کسب و کار معمول» ازسر گرفته شود.

شورای حقوق بشر هیچ اقدام مشخصی انجام نداده است. به عکس، در نشست کشورهای گروه ٢٠ در اوزاکا، که چند هفته پس از انتشار گزارش من برگزار شد، همه شاهد صحنه ناخوشایند درآغوش گرفتن محمد بن سلمان توسط رئیس جمهوری آمریکا بودند. درپایان نشست هم عکسی یادگاری گرفته شد که درمرکز آن رئیس جمهوری دونالد ترامپ و محمد بن سلمان دست یکدیگر را می فشردند و در اطرافشان رئیس های دیگر کشورها به دوربین خیره شده بودند. این بی احترامی نسبت به همه افرای است که مورد سرکوب عربستان سعودی قرار گرفته اند و خلاف اصولی است که خود کشورهای گروه ٢٠ مدعی دفاع از آنها هستند و کاری که من انجام دادم. هیچ رئیس دولتی کوشش نکرد ازاین ابزار قراردادن هماهنگ کشورهای گروه ٢٠ توسط رئیس جمهوری آمریکا و ولیعهد عربستان سعودی فاصله بگیرد.

آلن گرش:نشست آتی گروه ٢٠ قراراست درسال ٢٠٢٠ در ریاض برگزار شود؟

اگنس کالامارد: نشست اوزاکا مشکلاتی دربر داشت ولی نشست آتی برای ارزش هایی که ما از آنها دفاع می کنیم یک فاجعه خواهد بود. دو گزینه ممکن است. نخست این که کشوری داوطلب برگزاری نشست به جای عربستان سعودی شود. دومین گزینه این است که مشارکت کشورها مشروط به خواست هایی بسیار روشن، از جمله آزادی زنان زندانی فعال، و درسطح وسیع تر همه کسانی شود که به خاطر جرم های آزادی وجدان زندانی شده اند و این مشارکت همراه با این درخواست باشد که کسانی که دستور قتل جمال خاشقجی را داده اند، حساب پس بدهند. بسیار ضروری است که رئیس های کشورها خواستار آن شوند که آزادی مطبوعات بخشی از دستورکار نشست باشد و گردهمایی هایی مطبوعاتی سازماندهی کنند که به این موضوع بپردازد و اجازه ندهد از کشورهای گروه ٢٠ برای هدف هایی منافی ارزش هایی که بسیاری از کشورهای این گروه برپایه آنها بناشده اند، استفاده ابزاری شود.

آلن گرش: برای تداوم واکنش ها نسبت به گزارش، شما توانستید با بسیاری از عضوهای کنگره آمریکا دیدار کنید؟

اگنس کالامارد: آری، من شخصا با حدود ١٠ نماینده دیدار داشتم و متوجه شدم که بسیجی واقعی در این مورد وجود دارد. در نیمه ماه ژوئیه، مجلس نمایندگان با اکثریت قاطع (٤٠٥ رای موافق دربرابر ٧ رای مخالف) متنی که توسط تام مالینووسکی نماینده مجلس تهیه شده بود را تصویب کرد. او از مدیر «جامعه اطلاعاتی آمریکا» (١) درخواست کرده بود که درمورد شناسایی مسئولان قتل جمال خاشقجی و اِعمال مجازات نسبت به آنها اقدام کند. اگر این متن توسط سنا به تصویب می رسید، می توانست اثرهای مهمی داشته باشد زیرا، به عنوان نمونه، به تحریم محمد بن سلمان (MBS) منجر و مانع از آن می شد که او بتواند برای سفر به ایالات متحده روادید بگیرد. من امیدوارم که این اقدام قاطع مشوق مجلس های دیگر کشورهای جهان برای درک این باشد که، جدا از این که قوه مجریه کشورشان در دست چه کسی است، نقشی برای ایفا کردن دراین مورد دارند.

آلن گرش: آیا سازمان ملل متحد می تواند گزارش شما را پیگیری کند؟

اگنس کالامارد: می تواند، اما آیا این کار را می کند؟ من از آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل خواستم که یک کمیته مستقل را مامور این کند که مسئولیت های فردی در این قتل را تعیین نماید، اما او انجام این کار را رد کرد. او مدعی شد که اختیار انجام این کار را ندارد و ترکیه باید دراین مورد درخواستی رسمی بدهد، کاری که تاکنون نکرده است. او اخیرا اعلام کرد که این کار نیاز به برگزاری نشستی در شورای امنیت سازمان ملل دارد، درحالی که کارشناس های این سازمان خلاف این فکر می کنند. ازاین رو، پیشنهاد کردم که نقصی که موضوع خاشقجی آن را عیان کرده جبران گردد و یک مرجع تحقیق کننده بین المللی که بتواند خود برای خویش ماموریت تعیین و اجرا کند و وابسته به تصمیم گیری سیاسی نباشد، تعیین شود و کار دبیرکل را تسهیل نماید. درواقع، برای دبیرکل مخالفت با ایالات متحده یا عربستان سعودی آسان نیست. آنچه او می تواند انجام دهد، این است که بگوید در آینده چگونه می توان پیش رفت که از سیاسی کاری در گرفتن تصمیم اجتناب شود؛ تنها شیوه انجام این کار این است که یک مرجع جدید تحقیق مستقل ایجاد شود. او می تواند از شورای حقوق بشر یا حتی مجمع عمومی سازمان بخواهد که چنین کمیسیونی را تشکیل دهند.

اجرای عدالت درباره جمال خاشقجی زمان می برد. درانتظار این زمان، باید با هرگونه کوشش برای تجدید مشروعیت عربستان سعودی و بخصوص سرکوبگری کنونی آن مخالفت کرد و به اقدام هایی در جهت اصولی که سازمان ملل متحد از آنها دفاع می کند پرداخت.

١- این آژانس مجموعه ١٧ آژانس اطلاعاتی امریکا را سرپرستی می کند.