اين روزها اگر بعد از ساعت هشت شب در کوچه هاي « محافظت شده »( المحروسه) ، لقبي که به شهر قاهره داده اند ، راه برويد ؛ تنها با گشت هاي پليسي برخورد مي کنيد که در اين معابر خلوت مراقب هستند تدابير ويژه اي که توسط دولت براي محدود کردن شيوع ويروس کرونا ، وضع شده رعايت مي شود مانند : بسته شدن مراکز تجاري، کافه ها و سالن هاي پذيرايي و گشايش محدود فروشگاه هاي کوچک محلي . در ٣٠ماه ژوئن، تعداد موارد ابتلا به ويروس کرونا، بالغ بر ٦٦٧٥٤ نفر بود که ٢٨٧٢ نفر از اين بيماري جان سپردند . روزانه صدها مورد جديد ، در کشور ثبت مي شود .
بدون شک کل جهان با وجود ويروس کرونا دوران ويژه و استثنايي را تجربه مي کند. اما مصر اين خصوصيت را دارد که نزديک ۷ سال است در وضعيتي خاص به سر مي برد، طبق اظهارات رئيس جمهور و نهادهاي دولتي همگي در جنگ با افراد شرور هستند، آنهايي که خير و صلاح کشور را نمي خواهند و با کارشکني قصد دارند مانع رشد و توسعه آن بشوند، وضعيت استثنايي لزوم وجود دشمن داخلي براي توجيه اين عقيده را اقتضا مي کند . در حالي که به نظر مي رسد رژيم آقاي عبدالفتاح السيسي ويروس کرونا را از زمره ي «مخالفين بيولوژيک» و «مخالف شکوفايي کشور» به شمار مي آورد.
گفتمان رسانه اي شناخته شده
در اوايل همه گيري جهاني کرونا، گفتار رسانه‌اي مصري به تمام کساني که جرأت مي کردند انتقاد يا پرسشي را در مورد تصميمات اتخاذ شده از جانب حکومت در مورد مقابله با ويروس کرونا مطرح کنند، حمله مي‌کرد . همچنين مجري تلويزيون نشأت الديهي، که حتي کتابي تحت عنوان «افراد شرور» نوشته در تيتراژ برنامه‌اش چهره اعضاي معروف و شناخته شده، جمعيت اخوان المسلمين را يکي پشت سر ديگري به نمايش گذاشت. او از گفته شبکه‌هاي تلويزيوني مخالفين که در ترکيه مستقر هستند - اين کشور از سال ۲۰۱۳ پناهگاهي براي اخوان المسلمين به شمار مي آيد- انتقاد کرد . اين شبکه ها صحت و درستي ارقام و مناسب بودن تصميمات وزير بهداشت مصر را زير سوال برده اند . مقام ذيصلاح در امور رسانه آقاي کرم جابر، در راستاي اين نظرات اظهار داشت که اين افراد شرور، از بحراني که مصر در رابطه با ويروس کرونا با آن رو به روست ، شاد شده‌اند . استاد دانشگاه آقاي سهير عثمان، نيز همسو با اين سخنان گفته: « شايعات منفي که اشخاص شرور يکصدا اشاعه مي دهند» تلاشي است در جهت لطمه زدن و خدشه دار کردن کارايي و تاثيرگذاري فعاليتهاي دولت .
بعد از اظهارات رئيس جمهور آقاي عبدالفتاح السيسي، در جريان جلسه اي که ٧ آوريل ٢٠٢٠ با حضور وزير بهداشت و مسئولين دولت و ارتش برگزار شده بود ، واکنش هاي متفاوتي به سرعت شکل گرفت و پخش شد. او مصريان راترغيب کرد که تحت تاثير «شايعات» در رابطه با غير موثق بودن و ناصحيح بودن ارقام قربانيان کوويد ۱۹ قرار نگيرند و اظهار داشت «چرا بايد بخواهيم چيزي را پنهان کنيم؟ اگر بخواهيم که ديگر افراد بدنهاد در مصر نباشند، بايد از شايعاتي که اين افراد انتشار مي دهند، پرهيز کنيم.»
با اين حال، عبارت « افراد شرور» عبارت جديدي نيست و با ويروس کرونا متولد نشده. حتي براي مصري ها به عبارتي خودماني و آشنا در سخنراني‌هاي السيسي بدل شده است. در آغاز اين عبارت ،« تروريست ها » را نشانه مي گرفت با تعريفي که رژيم از اين لغت دارد- که دربرگيرنده اخوان المسلمين مي شد - سپس رئيس جمهور در سال ٢٠١٦ ، تعريف گسترده و جامع تري را در مصاحبه‌اي، عنوان کرد :« افراد بد نهاد همه افرادي هستند که سعي مي کنند، هم به مصر ، هم به مردم و هم به حکومت آن بدي کنند و مي کوشند مانع عملکرد و حرکت مصر چه از سوي حکومت و چه از سوي ملت بشوند». او با لبخندي افزود، « مصري ها به خوبي اين افراد را چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور مي شناسند .»
وضع حالت فوق العاده فراگير
بعد از گرد همايي روز هفتم آوريل، چندين نماينده مجلس و مسئولين وزارتخانه هاي مختلف، مصرانه عليه تمايل به بدگماني و ترديد در مورد ارقام وزارت بهداشت يا در مورد توان و قابليت رژيم در مقابله با همه گيري جهاني کرونا، به افکار عمومي هشدار دادند. دولت، منطق وضعيت فوق العاده را از طريق اعمال تحريم هاي خاص براي دوراني که کشور با آن روبرو است، به اجرا گذاشته است . به اين ترتيب « مروجين شايعات غلط در مورد ويروس کرونا » مي توانند با مجازات دو سال حبس و پرداخت جريمه اي تا ۳۰۰ هزار پوند مصري معادل( ۱۶ هزار و ۴۸۵ يورو) مواجه شوند .
از آن موقع ، نشانه هاي ديگري هم ظاهر شده : دستگيري فعالان سياسي روزنامه نگاران يا شهروندان عادي که به نوبت متهم به وابستگي به اردوگاه « افراد شرور » شده اند. در ميان آن ها ، مصطفي سکر، مدير روزنامه هاي البورصه و ديلي نيوز مصر ، که به انتشار شايعاتي عليه امنيت ملي و تعلق به يک گروه تروريستي متهم شده است . در ماه مارس، دفتر روزنامه انگليسي زبان گاردين به دنبال انتشار مقاله اي که به ۱۹هزار مورد ابتلا به ويروس کرونا و عدم اتخاذ تدابير لازم از طرف دولت اشاره کرده بود، بسته شد. انتشار مطالبي در شبکه‌هاي اجتماعي نيز از صدور اين احکام در امان نيست : آقاي عابد فايد، پژوهشگر هم در روز بيست و ششم ماه مه، به اتهام پخش شايعاتي که امنيت ملي را به مخاطره مي انداخت، بازداشت شد.
بدتر از اين اين بازداشت هايي بود که در صفوف « ارتش سفيد» هم صورت گرفت . در اوايل شيوع ويروس کرونا، پزشکان در واقع فضايي را در شبکه هاي اجتماعي پيدا کرده بودند، که به آنها اجازه مي داد خشم و عصبانيت خود را از نبود لوازم و تجهيزات ضروري براي محافظت از خود و بيماران در برابر ويروس کرونا ، ابراز کنند. اما خيلي زود، برخي از آن ها توسط کميسيون هاي تحقيق وزارت بهداشت ، به دليل زير پا گذاشتن و تخطي از قواعد و مقررات حرفه اي متهم شناخته شدند. حتي تعدادي از محل کارشان ربوده شدند، که سنديکاي پزشکان ، در اطلاعيه اي خواستار آزاديشان شد . پزشک متخصصي بدون اظهار نامش، به ما گفت که پرسنل بيمارستاني دستورات امنيتي اکيدي دريافت کرده که آنها را از صحبت کردن و اظهار نظر در شبکه هاي اجتماعي درباره کمبود لوازم در بيمارستان ها منع کرده است و تهديدشان کرده که در غير اين صورت، مطابق قانون جاري، در مورد انتشار شايعات، با آنها برخورد خواهد شد.
دشمن ميهن
خيلي از مصري ها به ويروس کرونا، به چشم سرنوشت و امري اجتناب ناپذير مي‌نگرند و مسلمانان مانند مسيحيان قبطي ، صبح و شب دعا مي کنند که پروردگار آنها را از اين همه گيري جهاني نجات دهد ، در اسکندريه، تظاهرات شبانه اي برپا شده و ساکنين شهر، در بالکن منازلشان يا پايين ساختمان محل اقامتشان جمع شده و خداوند را به کمک مي طلبند. به موازات اين ابراز و تجلي ايمان، تجمعات ديگري صبح و شب ، در شهر برپا شده که ضرب آهنگشان سرودهاي ميهني است، گويي ويروس کرونا يک دشمن خارجي است که به ويژه ملت مصر، و نه کل جهان را مورد هدف قرار داده است .
گردهمايي هايي که خاطره دوران انتخابات رياست جمهوري ماه مه ۲۰۱۴ و مارس ۲۰۱۸ و همچنين دوران برگزاري رفراندوم اصلاح قانون اساسي در ماه آوريل ۲۰۱۹ را زنده مي کند. در آن زمان ، طرفداران السيسي گرد هم آمده و با رقص و آواز عليه « افراد شروري» که منتظر بروزکوچکترين کاستي و خللي از جانب « منجي مصر و مردمش» بودند ، شعار سر مي دادند. انگار شاهد برپايي جشن ملي سالانه‌اي باشيم و نه برگزاري انتخاباتي با حضور رقباي سياسي، همانطور که در جاهاي ديگردنيا اتفاق مي افتد .
اين واکنش هاي عجيب و غير عادي، در برابر شيوع همه گيري جهاني کرونا، ناشي از تاثير خطابه سياسي، رسانه‌اي و حتي آکادميکي است که براي شهروندان مصري تنظيم شده، مانند سخنان وزير سابق آثار باستاني، آقاي زاهي حواس، که گفته: « ما به راستي احساس مي کنيم حکومت و دولت ، پشتيبان هر مصري است و نگران ماست، فايده اين بحران در اين بوده که نشان داده تا چه اندازه ما با هم متحد هستيم » . به اين ترتيب واکنش‌هاي توام با شور ميهني با وضعيت فوق‌العاده‌اي که توسط رژيم از زمان سر کار آمدن السيسي وضع کرده ، بي ارتباط نيست. مبارزه با « افراد شرور » که خواهان لطمه زدن و آسيب رساندن به مصر هستند ، افزون بر اين که کشور، در اين شرايط همه گيري جهاني، در اوايل ماه مه ، با سوءقصد جديدي در شمال شبه جزيره سينا روبرو شد، که در جريان آن هشت سرباز کشته شدند . وانگهي مگر دارالافتا (١) در مورد انجام اقدامات و بهره برداري گروه هاي تروريستي از بحران کرونا هشدار نداده بود، به اين ترتيب ، وجود ارتباط ميان خطر امنيتي و معضل بهداشتي را در ذهن مردم ايجاد مي کرد ؟
افزون بر اين، ارتش در نقش ناجي ظاهر شده و اين چنين تصويرش را به عنوان حافظ ثبات کشور در طول بحران هاي که پشت سر گذاشته ، تقويت مي کند : تجهيز۶ بيمارستان نظامي براي مقابله با بحران کرونا به ۲۰۰ تخت اضافي وحضور ارتش در مناطق مختلف کشور براي توزيع مجموعا ده هزار تن لوازم از جمله محصولات بهداشتي و لوازم آزمايشگاهي .
در نتيجه مي توان اينجا شهروند مصري را « تابع » توصيف کرد، طبق گفته آنتونيو گرامشي: کسي که به هيچ نخبه سياسي فرهنگي يا اقتصادي تعلق نداشته باشد ولي تحت تاثير و نفوذ گفتمان احساسي حکومت زندگي کند. خيلي‌ها به اين باور رسيده اند که ويروس کرونا بحران بيولوژيکي که کل دنيا را درگير کرده، نيست؛ بلکه بخشي از دسيسه اي جهاني است که هدف آن کند کردن توسعه و رشد مصر مي باشد. به اين ترتيب ، کوويد ۱۹ مانند دشمن خارجي به نظر مي آيد که کشور را با استفاده از عواملش در داخل کشور که همان « افراد شرور » هستند زير نظر گرفته و تهديد مي کند، ميهن پرستان، در انتظار لحظه اعلام پيروزي بر دشمنان رونق و شکوفايي و تحقق پروژه هاي بزرگ هستند تا کشور بتواند در کمال امنيت و بدون ممانعت کسي به راهش در جهت توسعه ادامه دهد.
(١) دارالافتا – موسسه اسلامي مشورتي ، قضايي و حکومتي است که به ويژه عهده دار صدور فتوا مي باشد .