انتقاد از طرح توافق چين و ايران، دو شخصيتي را هم صدا کرده است که در همه زمينه ها در تضاد کامل با يکديگرند. ٢٨ نوامبر ٢٠٢٠، محمود احمدي نژاد رئيس جمهور سابق ايران در ديدار با هوادارانش در گيلان دولت را به انعقاد « يک قرارداد جديد ٢٥ ساله به دور از چشم مردم ايران» و بدون نظر خواهي از آنها متهم کرد. ديري نپائيد که رضا پهلوي ، فرزند آخرين شاه اين قرارداد را محکوم کرد و آنرا « ننگين» خواند. از نظر وي اين قرارداد « در پي تاراج منابع طبيعي کشور و پذيرش ارتش بيگانه در خاک ميهن مان است» درحاليکه حکومت شاه ١٣ پايگاه نظامي و سه مرکز شنود در اختيار امريکا گذاشته بود.
موجي از اخبار جعلي در مورد فروش جزيره کيش به چيني ها اينترنت را فراگرفت . عباس موسوي، سخنگوي وزارت امور خارجه ، در واکنش به اين اخبار يادآوري کرد که اين موضوعي تازه نيست و فکر اين توافق در سفر آقاي شي جين پينگ ،رئيس جمهور چين به تهران در سال ٢٠١٦ مطرح شد و در سفر سال ٢٠١٩ آقاي ظريف به پکن ، پيش نويس سند پيشنهادي ايران به اطلاع مقامات چين رسيد.
زير ساختارهاي حمل و نقل و کمک هاي نظامي
نيويورک تايمز بخشي از متن توافق را در ١١ ژوئيه منتشر کرد. پکن تعهد مي کند که در مجموع ٤٠٠ ميليارد دلار در طي ٢٥ سال آينده در صنعت، زيرساخت هاي حمل ونقل، بويژه «ناآلاينده» بواسطه شبکه راه آهن برقي سرمايه گذاري کند. ايران بدين ترتيب به راهروي راهبردي جاده نوين ابريشم تبديل شده، سين کيانگ در آسياي مرکزي را به ترکيه و در نهايت به اروپا وصل مي کند، تا صادرات توليدات چين به بازار اروپا راحت تر انجام پذيرد. در عوض ايران يک سوم از صادرات نفتي خود به چين را با تخفيف مي فروشد.
در اين توافق همکاري نظامي نيز پيش بيني شده که در برگيرنده ساخت سلاح و مشارکت اطلاعاتي براي مبارزه با « تروريسم، قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان» است. اين سند هم چنين شامل مفاد يک اتحاد نظامي هوائي و دريائي بين ايران و چين است که روسيه نيز مي تواند به آن بپيوندد. در دسامبر ٢٠١٩، سه کشور مانور مشترک دريائي در درياي عمان و اقيانوس هند، نه چندان دور از تنگه هرمز انجام دادند.
بدين ترتيب پکن از خلائي که ايالات متحده ايجاد کرده براي حضور پايدار در منطقه استفاده مي کند. براي ايران اين انتخابي از روي احتياج و از عوارض خارج شدن ايالات متحده از برجام است.با فاش ساختن بخشي از توافقي که مي بايد حتما به تائيد مجلس برسد، ايران به امريکا و متحدينش نشان مي دهد که گزينه هاي ديگري در مقابل فشارها و تشديد تحريم ها در اختياردارد.
تلاش براي آرام کردن وضعيت در عراق
تحريم هاي اعمال شده از سوي امريکا که سخت ترين آنها از زمان انقلاب ١٩٧٩ هستند، بر فعاليت هاي منطقه اي ايران نه در عراق و نه در سوريه و يمن اثري نداشته اند. بديهي است که ايران در حال حاضر در عراق بدنبال آرامش است و سعي مي کند از ميزان تشنج با عربستان سعودي بکاهد.به قدرت رسيدن نخست وزير عراق، آقاي مصطفي الکاظمي بدون حمايت متحدين ايران ممکن نبود و اولين سفر خارجي وي به تهران در روز ٢١ ژوئيه انجام گرفت. برطبق نظر تارنماي Middle East Eyes (١)، ايران پذيرفته از نخست وزيري مسئول سازمان امنيت عراق به شرط آزاد شدن بخشي از دارائي هايش دفاع کند. ايالات متحده بنوبه خودپذيرفته از تشنج نظامي در خليج فارس بکاهد و چشمانش را بر آزاد سازي دارائي هاي مالي ايران توسط يک کشور اروپائي ببندد. ظاهرا بحث دارائي ايران نزد بانک کليراستريم لوکزامبورگ، شعبه دوچ بورس است که با راي يک دادگاه آزاد شد. دادگاهي در لوکزامبورگ پيش از اين به خواست امريکا براي توقيف و اختصاص اين دارائي به بازماندگان حادثه تروريستي ١١ سپتامبر جواب مثبت داده بود .
يک سلسله حوادث مرموز
نشانه هائي از کاهش تشنج بين ايران و ايالات متحده به چشم مي خورد. در ژوئن ٢٠٢٠ دولت ايران مايکل وايت ، يک نظامي نيروي دريائي امريکا را در فرداي آزادي سيروس عسگري، دانشمند ايراني زنداني در ايالات متحده، آزاد کرد. مايکل وايت در ژوئيه ٢٠١٨ بازداشت شده بود. اما همزمان ، يک سلسله حوادث مرموز از جمله در تاسيسات هسته اي نطنز به شايعاتي در مورد دخالت ايالات متحده و متحدينش در آنها دامن زد. ايران اعلام کرد که علت حادثه به صورت « دقيق» مشخص شده است و در «زمان مناسب» اعلام خواهد شد.
بي بي سي فارسي اعلام کرد که ايميلي از گروهي که خود را « يوزپلنگان ميهن» دريافت کرده که مسئوليت حادثه را به عهده گرفته اند. آنها خود را افراد مخالف رژيمي معرفي کرده اند که در دستگاه هاي امنيتي حضور دارند. ايران به نظر نمي آيد که به اين مسئله اهميتي داده باشد اما حوادث ادامه يافته است و آخرين آنها آتش سوزي در نيروگاه برق اصفهان در روز يکشنبه ١٩ ژوئيه بوده است.
سيزده استان در وضعيت قرمز
مسئولين دولتي ايران بنظر بيشتر نگران مسائل داخلي هستند. موج جديدي از شيوع کوويد-١٩ کشور را در نورديده است. رئيس جمهور روحاني تائيد کرد که ٢٥ ميليون نفر به اين بيماري مبتلا شده اند. بعد از يک آرامش نسبي تعداد بيماران مجددا افزايش پيدا کرد و اين ويروس تا حدود ٢٠٠ نفر در روزقرباني گرفت. قرنطينه محدود يک هفته اي در تهران برقرار شد اما مسئولين مخالف اجراي قرنطينه کامل هستندکه اثرات آن مي تواند براي اقشار شکننده فاجعه آور باشد. سيزده استان در وضعيت قرمز و شانزده استان ديگر در وضعيت هشدار قرار گرفته اند. دکتر زالي، رئيس کميته مبارزه با کرونا در تهران اعلام کرد که ٧٠ درصد بيماران جديد در روزهاي قبل از بستري به سفر رفته بودند. او خواستار تمديد قرنطينه تهران شد.
ترس از بيماري تنها منبع نگراني و وحشت مردم نيست. قيمت دلار افزايش نجومي داشت و تا نرخ برابري ٢٤ هزارتومان براي هر دلار رسيد. اين افزايش قيمت دلار الزاما يک موج تورمي را به دنبال خواهد داشت. بصورتي متناقص اين افزايش قيمت دلار با رشد شديد حباب در بورس همراه بوده است. دولت ايران که درآمد نفتي اش تقريبا به صفر رسيده ، تصميم به فروش دارائي هاي دولتي از طريق بورس گرفته است. شرکت هائي مانند ايميدرو که هولدينگي دربرگيرنده ٨ شرکت اصلي و ٥٥ شرکت عملياتي در حوزه متالورژي است . يک بازار بورسي در حباب اجازه مي دهد که سهام بعضي از شرکت ها بالاتر از قيمت واقعي شان به فروش برسند.
فرشاد مومني ، اقتصاد دان و استاد دانشگاه علامه طباطبائي در توضيح اين سازوکار مي گويد:« مشاهده مي شود که حباب سهام برخي شرکت هاي ورشکسته تا ٤ برابر افزايش يافته است.....از منظر اقتصاد سياسي اين دميدن افراطي بر تب سوداگري به اين بر مي گردد که با دولتي روبرو هستيم که با بحران مالي مواجه است ...و مي تواند براي گذران امور جاري و نه توسعه اي خود در شرائط بي پولي، شرکت هاي خود را گرانتر بفروشد....با اين حباب غير متعارف ايجاد شده در سهم شرکت هائي که در سوداگري هاي پيشين به ورطه سقوط کشانده شده بودند، بدهي هايشان تطهير شده که مي تواند بار تحميلي هزينه هاي آن بر اقتصاد ملي و معيشت مردم فاجعه آميز باشد....»(٢). احمد توکلي، نماينده سابق مجلس و عضو مجمع تشخيص مصلحت نظام در مخالفت با اين روش گفت:« پس از چپاول اموال ملت به اسم خصوصي سازي حالا مي خواهند به اسم مشارکت عمومي-خصوصي تمام دارائي ملت اعم از مدارس، بيمارستان ها، ورزشگاه ها، دانشگاه ها همه و همه را به تاراج بدهند»(٣).
هرچند زندگي بسيار گران شده اما کمبود مانند ديگر کشورهاي تحت تحريم امريکا مانند ونزوئلا وجود ندارد. مغازه ها مملو از جنس هستند و اقشار مرفه در مصيبتي به سر نمي برند که گريبانگير کساني است که مجبورند کار کنند و در شرائط شيوع بيماري براي رفتن به محل کارشان سوار متروئي پر از جمعيت شوند. زندگي براي ساکنين برج هاي فوق مجلل شمال تهران همان معنائي را ندارد که براي ساکنين محلات حومه جنوب شهر . با اينهمه جنبش هاي اجتماعي جوشش پيش از شيوع همه گيري را ندارند. در ايران نيز مانند ديگر نقاط جهان، پيدايش کوويد-١٩ موقتا جنبش هاي اجتماعي را از نفس انداخته است.
بسيج ديجيتال عليه اعدام ها
از طرف ديگر، اوايل ماه ژوئيه ، هشتگ #اعدام_نکنيد توسط ميليون ها نفر در شبکه هاي اجتماعي پخش شد. هدف اين کارزار نجات جان سه جوان محکوم به اعدام توسط شعبه پانزدهم دادگاه انقلاب تهران ، مسئول امور امنيت ملي، بود. آنها به جرم «شرکت در آشوب» عليه افزايش قيمت بنزين در ماه نوامبر ٢٠١٩ به عنوان محارب متهم شده اند. وکلاي آنها محاکمه ، شکنجه و اعترافات اجباري را محکوم کرده اند ... اما ديوان عالي کشور حكم را در ١٤ ژوئيه ، روزي كه شمار هشتگ ها به بيش از ٨ ميليون رسيد ، تأييد كرد.
چندين شخصيت در داخل و خارج از کشور مانند فيلمساز اصغر فرهادي ، بازيگر شهاب حسيني و بازيگران گلشيفته فراهاني و ترانه عليدوستي از اين کارزارحمايت کردند. YoYo Ma نوازنده ويلونسل آمريکايي به همراه کيهان کلهر ، نوازنده ايراني ، «مرغ سحر» را در پشتيباني از آنها نواخت. حتي احمد خميني، نتيجه امام خميني در حساب اينستاگرام خود درخواست رحمت اسلامي براي سه جوان نمود. دونالد ترامپ و بنيامين نتانياهو ، به نوبه خود ، از درخواست متوقف کردن اعدام ها در توييتر حمايت کردند که موجي از واکنش ها را برانگيخت.
براي محمدعلي ابطحي ، عضو مجمع روحانيون مبارز ، «آقاي ترامپ، #اعدام_نکنيد يک امر داخلي ما است. به شما هيچ ربطي ندارد. دخالت شما در اين مورد، علاقه شما به اعدام اين ها را نشان مي دهد. صف مخالفان اعدام اين سه نفر که عمده آنها ايراني هستند و زير فشار تحريم هاي شما کمرشان خم شده از صف شما جداست. »
ايرانيان از جبهه هاي مختلف حرکت همگرايي را آغاز نمودند و به قدرت نيروي جمعي خود پي مي برند . بسياري نمي خواهند جنبش آنها توسط آمريکايي ها به گروگان گرفته شود ومورد استقاده ابزاري قرار گيرد. هشتگ هايي مانند NOexecution# NOTrump# گواه اين موضوع مي باشد. هنوز مشخص نيست که مقامات چگونه اين توازن قدرت را در نظر خواهند گرفت. اما پس از ترديد فراوان ، دستگاه قضايي تصميم گرفت که تجديد نظر در حکم را بررسي کند و اجرا آنرا متوقف سازد.
١- https ://www.middleeasteye.net/fr/actu-et-enquetes/irak-etats-unis-iran-kadhimi-accord-secret
٢- « هشدار فرشاد مومني درباره خطر رشد حبابي بورس براي اقتصاد کشور، عصر اقتصاد، ٨ ارديبهشت ١٣٩٩
٣- « احمد توکلي هشدار داد ...» ، همشهري آنلاين، ١٧ ارديبهشت ١٣٩٩.