سردرگمی عمان از چرخش سبز

اینک دوران اقتصاد سبز فرا رسیده است: افزایش فروش اتومبیل های برقی ، دموکراتیزه کردن راه حل های جابجائی بدون آلودگی در خیابان های پایتخت های غربی و تعهد غول خودرو سازی جنرال موتورز برای توقف فروش خودروهای بنزینی و دیزلی در سال ٢٠٣٥. همه اینها اولین علائم الکتریکی سازی حمل و نقل است که مسئول یک چهارم انتشار CO2 در جهان می باشد.

برای عمان که ٦٠٪ بودجه سال ٢٠٢١ آن بر درآمد حاصل از بهره برداری از میدان های نفت و گاز تکیه دارد ، انتقال انرژی بیش از هر چیز به معنی فرسایش آهسته منبع اصلی درآمد و بازنگری در مدل توسعه است. در حالی که بر اساس گزارش برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) ، شاخص توسعه انسانی این کشور خلیج فارس بین سالهای ١٩٧٠ و ٢٠١٠ بیشترین افزایش را در جهان داشته است(١).

الكساندر بریاند ،با ملیت فرانسوی و عمانی که ریاست باشگاه فرانسه عمان را بر عهده دارد ، می گوید: « یک اقتصاد سالم نمی تواند وابسته به نوسانات قیمت بشكه نفت باشد.» . اقتصاد عمان ، که از سال ٢٠١٤ به دلیل آشفتگی در بازارهای نفت تضعیف شده است ، به دلیل بحران اقتصادی ناشی از بیماری همه گیر Covid-19 ضربه سختی خورده. نسبت بدهی این کشور از ٥ درصد تولید ناخالص داخلی در سال ٢٠١٤ به بیش از ٨٠ درصد در سال ٢٠٢٠ افزایش یافته است. اسماعیل المقبلی ، یک فعال « بهار عمانی» سال ٢٠١١، اضافه می کند:« در مواجهه با چالش های ناشی از همه گیری و سقوط قیمت نفت ، بسیاری از عمانی ها متوجه شده اند که سیستم قدیمی دارای نقص است».

اصلاحات وعده داده شده توسط سلطان قبلی، قابوس بن سعید آل سعید (١٩٧٠-٢٠٢٠) ، که امروز فعالان سیاسی آنرا «راه حل های موقت» توصیف می کنند ، نتوانست اعتیاد به رانت نفتی را بشکند و کشور را برای جهش اساسی کنونی در سیستم های انرژی جهانی آماده کند. . تحت حکومت مستبدانه هیثم بن طارق آل سعید ، سلطان جدید از زمان مرگ سلف وی در ١٠ ژانویه ٢٠٢٠ ، کشور از خود سوال می کند: آیا ما باید یکی از آخرین سنگرهای دوران نفتی باشیم ؟ یا پیرو انرژی های به اصطلاح «پاک» ؟ و یا هر دو همزمان؟

بر روی نقشه جهانی پتروشیمی

به صورت محلی ، عمان انرژی خورشیدی و بادی را جایگزینی مناسب برای نیروگاههای تولید برق آلاینده خود می داند که در عین حال کشور را همچون بازیگری فعال در انتقال انرژی معرفی می کند و در همان حال نفت و گازی را به سمت صادرات هدایت می کند که فعلا انرژی لازمه محلی به آنها تکیه دارد. اگر مسقط امروز دانش آموز تنبل انتقال انرژی محسوب می شود - با کمتر از ٣ درصد در سال ٢٠١٨(٢)- سلطنت قصد دارد تا سال ٢٠٣٠ آنرا به ٣٠٪ برساند.

از میان پروژه های متعدد در دست اجرا می توان از یک مزرعه بزرگ بادی در ظفار ، استان جنوبی در مرز با یمن ، نصب صفحات خورشیدی در خانه ها و ساختمانهای اداری و راه اندازی Oman Energy Efficiency Center برای افزایش بهره وری انرژی نام برد. کشور امیدوار است در آینده الکتریسیته از هیدروژن «سبز» تولید شود ، گازی که اغلب یکی از ابزارهای لازم برای کربن زدایی حمل و نقل و صنایع سنگین است. اما در این مرحله ، هیدروژن هنوز خیلی گران است و نمی تواند نقش مهمی در ترکیب انرژی جهانی داشته باشد.

با این حال ، عمان بازار هیدروکربن را رها نمی کند. تقاضای جهانی برای نفت که مطمئناً در حمل و نقل کم شده ، هنوز حدود ١٠٠ میلیون بشکه نفت خام در روز است. عمان مانند سایر کشورهای حوزه خلیج فارس کمترین هزینه استخراج در جهان را دارد و قصد دارد با خارج کردن کشورهای کم رقابت تر از بازار ، تولید کننده تا آخرین قطرات نفت مصرفی در جهان باقی بماند. در برابر افکار عمومی بین المللی که خواستار محدود کردن استیلای نفت است ، امیرنشین کارت صنعت پتروشیمی را بازی می کند - به ویژه پلاستیک ، الیاف مصنوعی و سموم دفع آفات – تا بدین ترتیب بازارهای بی سر و صدا تری را برای خود حفظ کند.

عمان همانند همسایه سعودی خود که قصد دارد غول سعودی آرامکو را به یکی از اصلی ترین بازیگران جهانی در صنایع پتروشیمی تبدیل کند ، آرزو دارد خود را در نقشه جهانی پتروشیمی قرار دهد. پیش بینی می شود Liwa Plastics Industries Complex سالانه ١.٥ میلیون تن پلی اتیلن تولید کند که اصلی ترین ماده پلاستیکی مصرفی در جهان است. بر طبق بررسی انجمن صنایع پتروشیمی و شیمیایی خلیج فارس(Gulf Petrochemicals and Chemicals Association) ، سازمانی که صنایع شیمیایی منطقه را نمایندگی می کند ، انتظار می رود که تقاضا برای مواد اولیه مشتق شده از نفت « چهار برابر سریعتر از تقاضای جهانی نفت» بین سالهای ٢٠١٩ و ٢٠٣٠ رشد کند. در عین حال ، این کشور به ذخایر گاز مایع خود متکی است ، که می تواند نقشی اساسی در انتقال انرژی بازی کند.

پایان دولت رفاه

این تغییر مجدد موقعیت در بازارهای انرژی اصلاحاتی را همراهی می کند که در تلاش است کشور را از طرز تفکر رانتی ای که در آن گرفتار شده ، خارج کند. نشانه تغییر دوران ، تسریع موضع گیری های اقتصادی از سوی سلطان است که تحت حکومت سلف وی غیرقابل تصور بود: مالیات بر ارزش افزوده ، ترک نسبی آب و برق یارانه ای ، بازنشستگی اجباری کارمندان سالمند دولت و مالیات بر درآمد ثروتمندان ، که اولین مورد در منطقه ای است که معروف به دادن دستمزد بدون مالیات می باشد . مونیرا ، جوان فارغ التحصیل علوم سیاسی در برابر مشکلات ، با روشن بینی می گوید: « صادقانه بگویم ، ما انتظار اینکار ها را داشتیم ... همه می دانند که اقتصاد ما در وضعیت بدی است.» اولویت سلطان در بخشهای جهانگردی ، حمل و نقل و تدارکات ، کشاورزی ، ماهیگیری و صنایع تولیدی و معدنی است.

اما اراده حاکمیت در مقابل سد ذهنیت جمعیتی قرار می گیرد که عادت کرده به بخش دولتی ای روی آورد که حقوق های سخاوتمندانه و حجم کار اندک مشخصه آنند. اگرچه هنوز در سال ٢٠١٩ از هر چهار نفر عمانی یک نفر در استخدام دولت است ، اما از سال ٢٠٠٩ این روند رو به کاهش گذاشته. به نظر می رسد کارزار های ارتباطی برای ارتقا کارآفرینی در بین جوانان با ثمر بوده است. تعداد شرکتهای کوچک و متوسط ثبت شده در این کشور بین سال ٢٠١٩ و پایان سال ٢٠٢٠، ١٤ درصد رشد کرده است. در زمینه انرژی سبز ، عمان در مقایسه با همسایه اش ، امارات متحده عربی ، تبدیل به قطب منطقه ای برای شرکت های نوآوری در انرژی شده است.

اسماعیل المقبلی می گوید: « اصلاحات اقتصادی در حال انجام ممکن است خوب و ضروری باشد ، اما من فکر می کنم یک بحث عمومی لازم است». علی رغم بلندپروازی های اقتصادی سلطان ، که فعالان از آن استقبال می کنند ، عمان همچنان یک سلطنت مطلقه است. در ژانویه ٢٠٢١ ، یک قانون جدید مقرر کرده که هرگونه سوال اعضای مجلس شورا - پارلمانی که با رأی گیری انتخاب شده و با اینهمه از قدرت قانونی برخوردار نیست - از وزیران مخفی باقی بماند. وی ادامه می دهد: « برخی به نقش مجلس اعتقاد ندارند و برای صرفه جویی در هزینه خواستار انحلال آن هستند. به نظر من ، ما باید در عوض قدرت بیشتری به آن بدهیم. این اولین قدم به سوی دموکراسی است. »

او از نبود «کانال بحث» بین مردم و دولت ابراز تأسف می کند. مانند سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس ، مدل حکمرانی عمان براساس توزیع رانت نفتی بین شهروندان در ازای وفاداری مطلق آنها به خانواده سلطنتی است. وی می افزاید: « ما سعی می کنیم صدای خود را از طریق توییتر به گوش دیگران برسانیم ، اما هیچ کس واقعاً صدای ما را نمی شنود.» سرویس های امنیتی عمان در حال سرکوب آرام صداهای مخالف ، بی اعتبار کردن فعالین در شبکه های اجتماعی و دستگیری های فعالان توئیتری ای هستند که بیش از حد از قدرت انتقاد می کنند.

آگاهی اندک از خطرات سلامتی

ورای الزامات اقتصادی ، کاهش وابستگی به تولید هیدروکربن ، مسئله بهداشت عمومی است. صنعت نفت و گاز بزرگترین منبع انتشار مواد آلی فرار ، از جمله سموم هوا ، آلاینده هایی است که مشکوک به ایجاد سرطان و بیماری های تنفسی هستند. برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) آلودگی هوا را که تا حدی ناشی از این بخش است ، بزرگترین خطر سلامتی در زمان ما می داند و از هر ٩ مرگ در سراسر جهان یک نفر بدلیل آن جان خود را از دست می دهد.

مردم خلیج فارس غالباً از این واقعیت اطلاع ندارند: شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) در بین ٢٠ کشور جهان قرار دارند که بیشترین CO2 سرانه بر حسب جمعیت را منتشر می کنند(٣). بر اساس مطالعه Boston Consulting Group ، علی رغم افزایش حساسیت نسبت به تغییرات آب و هوایی ، بخش قابل توجهی از مردم در مورد مسائل زیست محیطی ناآگاه - حتی با اطلاعات غلط - باقی مانده اند. بنابراین ، یک چهارم از افراد مورد سوال فکر می کنند که تغییرات آب و هوا تأثیر مثبتی بر روی کره زمین دارد. تأثير صنعت نفت و گاز بر سلامت شهروندان غالباً توسط ارگان های خبري تحت كنترل مقامات محلي و رسانه هاي اجتماعي تحت نظارت ناديده گرفته مي شود.

طلای سیاه به همان اندازه که سمی برای محیط زیست است ، عمان را قادر ساخته تا مجددا در مسیر رونق اقتصادی ای قرار گیرد ، که در زمان های دور با کنترل تجارت برده عرب در مسیرهای تجاری که شرق نزدیک ، آفریقای شرقی و آسیا را به هم وصل می کرد ، حاصل می شد. اکثر ٨٠٠ هزار برده آفریقایی که بین اواخر قرن ١٩ و سالهای ١٩٣٠ به کشورهای حوزه خلیج فارس منتقل شدند ، پس از دستگیری در شرق آفریقا ، از طریق بندرهای یمن و عمان عبور می کردند . اگر کشور دریایی سابق توانست با موفقیت از یک تاجر برده به صادرکننده هیدروکربن تبدیل شود ، چالشی که سلطان هیثام با آن روبرو است ، در ابعادی کوچک تر، یادآور همان چیزهائی است که پیشینیان یک قرن پیش وی با آن روبرو بوده اند: بازسازی تصویر عمان در افکار عمومی بین المللی که منبع درآمدی که این کشور را غنی کرده، نشانه رفته است.

١- Rapport sur le développement humain 2010. Analyse des tendances sur les 40 dernières années. https://www.undp.org/content/undp/fr/home/presscenter/pressreleases/2010/11/04/undp-launches-2010-human-development-report-analysing-long-term-development-trends.html

٢- Les énergies renouvelables en Oman, Direction générale du Trésor, ministère de l’économie et des finances, août 2018. https://www.tresor.economie.gouv.fr/PagesInternationales/Pages/60643909-bff3-4b54-80b5-f411b806dbea/files/0221dbfd-297b-4b6b-92a1-147a149a70f0

٣- به آمار بانک جهانی مراجعه کنید: https://data.worldbank.org/indicator/EN.ATM.CO2E.PC?most_recent_value_desc=true