ولادیمیر پوتین در 20 دسامبر 2018 در نشست بزرگ مطبوعاتی سالانه خود گفت: «این که ایالات متحده تصمیم گرفته نیروهای خود را از سوریه خارج کند، تصمیم خوبی است». در واقع، بیان این واژه ها توسط رئیس حکومت روسیه تاکیدی براین است که ارتش آمریکا هیچ مبنای قانونی، نه قطعنامه سازمان ملل متحد و نه دعوت مقامات قانونی سوری، برای حضور در سوریه نداشته است. اما، در ورای این استدلال «قضایی»، درحالی که حاکم کرملن خود نیز با مداخله در گرجستان (2008) و اوکراین (2014) دست به مداخله نظامی غیرمشروع زده، جمله بیان شده توسط پوتین بیانگر ابعاد دیگر این موضوع است: تردید درباره واقعیت عقب نشینی آمریکا – تائید شده توسط دونالد ترامپ، که چند روز بعد اعلام شد «تدریجی» خواهد بود -؛ واقعیت های میدانی که نشان می دهد این عقب نشینی الزاما خبر خوبی نیست؛ یا این که روسیه غفلتا دستاویزی برای مذاکره با ایالات متحده را از دست می دهد، درحالی که این خواست در کانون تصمیم گیری برای مداخله روسیه درسوریه درسال 2015 بود.
اجتناب از جنگ برای «میراث آمریکا»
بنابراین، از دید مسکو، اعلام خروج 2 هزار سرباز آمریکایی از سوریه در 19 دسامبر توسط دونالد ترامپ به صورت سیاه و سفید دیده نمی شود، بلکه ماکس سوچکوف مسئول صفحه «روسیه/خاورمیانه» ال مونیتور گوشزد می کند که: «مدت درازی است که مسکو خواستار عزیمت نیروهای آمریکایی است. روسیه غالبا از انتقادهای واشنگتن، به خاطر مذاکرات آستانه با ترک ها و ایرانی ها، قصد خرابکاری در اقداماتش یا به خاطر این که درک مشترکی درباره مفهوم مبارزه با تروریسم با آمریکا وجود ندارد، معذب بوده است». به علاوه، تصمیم ترامپ به صورت نظری درمسیر خواست کرملن است. ولادیمیر فرولوو، کارشناس سیاست خارجی روسیه می گوید: «ادعاهای روسیه درمورد کسب پیروزی باورپذیرتر می شود و ثبات رژیم بشار اسد در آینده احتمال بیشتری می یابد. مسکو اکنون به واقع خود را در کانون مذاکراتی برای یافتن راه حل سیاسی درگیری سوریه می یابد».
در کوتاه مدت، حتی پیش از پیگیری گفتگوی سیاسی ای که مسکو در مرکز آن تدوین یک قانون اساسی جدید برای جمهوری عربی سوریه را قرار می دهد، کیریل سمونوف مدیر «مرکز پژوهش درباره اسلام در انستیتو توسعه نوآوری» در مسکو پیش بینی می کند که: «مسکو ناگزیر است بین دمشق و آنکارا مانوور بدهد تا مانع از درگرفتن “جنگی برسر میراث آمریکا” شود. عقب نشینی آمریکا خطرات پرشمار جدیدی برای روسیه ایجاد می کند». خطراتی چنان بزرگ که به گفته فرولوو «روس ها دیگر نمی توانند برای کنترل رژیم های اسد و ایران برروی آمریکا حساب کنند . این امر، به عنوان نمونه، موجب می شود این الزام پیش آید که مدیریتی اِعمال شود که جلوی درگیری مستقیم بین ایران و اسرائیل درسوریه گرفته شود».
مدیریت مسئله کرد
انجام مانوور بین دمشق و آنکارا در درجه اول مستلزم مدیریت کردن مسئله کرد، به ویژه در شمال شرقی سوریه، در شرق رود فرات است که آمریکایی ها از «یگان های مدافع خلق» (YPG) کرد حمایت می کنند. سمنوف تصریح می کند که: «این برای مسکو مسئله ای حساس است زیرا باید در آن منافع غالبا متناقض دمشق و آنکارا درنظر گرفته شود. ترکیه مصّر است که حرف خود را به کرسی بنشاند: آنکارا می پذیرد که درمورد گذار سیاسی سوریه بنابر شرایط تعیین شده توسط روسیه مذاکره کند، مشروط بر آن که روسیه الزامات امنیتی ترکیه را درنظر بگیرد».
کمتر از یک هفته پس از اعلام خروج نیروهای آمریکایی، یک هیئت بلندپایه ترکیه به مسکو رفت تا به ویژه موافقت مقامات روسی را برای استفاده از فضای هوایی سوریه (جهت محدود نگهداشتن نیروهای کرد در مرز ترکیه) جلب کند. بدون آن که هنوز کسی بداند آیا در آنجا درباره چیزی تصمیم گرفته شده، درباره این امر ماکس سوچکوف می گوید مسلم است که «هنگام گردهمایی 29 دسامبر، روس ها و ترک ها نسبت به یکدیگر حسن نیت نشان دادند، روسیه درمورد مسئله کردها از دید ترک ها، و ترک ها درمورد تمامیت ارضی سوریه و حفظ بشار اسد، دستکم در زمان حاضر در راس کشور».
آمور گادجیف، کارشناس امور ترکیه در «انستیتو مطالعات شرقی مسکو» توضیح می دهد که: «ترکیه می کوشد برمبنای طرحی مبتنی بر تجربه عملیاتی نظامی اش در سوریه؛ “سپر فرات” و “شاخه زیتون”، عمل کند. اما این بار وضعیت متفاوت است به این معنا که “نیروهای دموکراتیک سوریه” که “یگان های مدافع خلق” (YPG) در آنها نقش اصلی را ایفا می کند، هرگز خواستار سرنگونی بشار اسد نبوده اند. این امر به مسکو فضا برای مذاکره می دهد. روسیه همچنان مصّر است که کردها در روند سیاسی سهم داشته باشند. مرحله ای جدید در روابط بین دمشق و کردها که پس از اعلام عقب نشینی نیروهای آمریکایی آغاز شده راه را برای یافتن راه حل جهت حل مسئله کردها و دمشق می گشاید، بدون آن که این امر به زیان ترک ها باشد» . درعین حال، هنوز تا یافتن راه حلی که مورد پذیرش همه طرف ها باشد، راه درازی در پیش است.
ارزیابی ماکس سوچکوف این است که: «دراین مورد نظریه های زیادی در مسکو وجود دارد. یکی از این نظریه ها این است که طرفین می توانند وضعیتی مشابه ادلب را بپذیرند. یعنی ترکیه توافق کند که دمشق کنترل شمال شرقی سوریه را به دست گیرد و درعوض، ترکیه نظرخود درمورد “یگان های مدافع خلق” را به آن تحمیل کند. چنین امری بسیار پیچیده است، اما می توان به زمینه ای برای توافق دست یافت». آمور گادجیف خوشبین است: «مسکو دراین درگیری همواره در مخالفت با برنامه های تجزیه طلبانه بازیگران داخلی و خارجی قاطع بوده است. این امر اعتماد ترکیه را جلب می کند و این کشور، بنابر آنچه که من در مسکو شنیده ام این را می پذیرد که نمی توان واقعیت جمعیتی و قومی شمال شرقی سوریه را نادیده گرفت. آنچه آنکارا را نگران می کند نه مسئله خود کردها ، بلکه نبود عدم کنترلی بر نسبت به دفاع نظامی مردمی است . با بازگشت محدود دمشق به این منطقه، این نگرانی ها کاهش می یابد».
غیاب- حضور واشنگتن
عقب نشینی آمریکایی ها از سوریه، مسایلی درباره دیگر بازیگران درگیری مطرح می کند. فرولوو می گوید: «این عقب نشینی باعث می شود که ازبین بردن آخرین دسته های گروه “حکومت اسلامی” (داعش)، به خاطر عدم توانایی دمشق، به دست ایرانی ها و روسیه بیفتد» . کیریل سمنوف نیز می گوید: «غیبت ایالات متحده شاید کمتر از آنچه که گفته می شود باشد. آمریکایی ها می کوشند از طریق عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر در بازی باقی بمانند. این کشورها هنگامی که قلمروهایی که کنترل می کنند تحت کنترل دمشق درآید، می توانند ضامن حفظ نوعی از خودمختاری برای “نیروهای دموکراتیک سوریه” باشند. می توان پنداشت که این امر برای دولت ترامپ وسیله ای برای مقابله با نیروهای شیعه ایرانی است».
بنابراین، عقب نشینی نیروهای آمریکایی از سوریه، درعین حال برای مسکو در عین حال هم یک فرصت و هم یک خطر است . شاید این تنها راه حل ممکن برای معمار ساختمان صلح در سوریه باشد . اما راه هنوز برای حل و فصل سیاسی شایسته دراز است و به نظر می رسد که داو نگهداشتن بشار اسد در قدرت مانعی برای انجام این کار باشد. این امری است که مورد توافق بسیاری از تحلیل گران آگاه در مسکو است.