کوويد-١٩ چگونه برروابط ديپلوماتيک اثرمي گذارد

شما بترسيد، بقيه کارها را من مي کنم · کوويد-١٩ تنها مردم را دچار خطر نمي کند، دوره اي از عدم اطمينان در نظم بين المللي نيز به وجود مي آورد، و درعين حال، نشانگر تغييراتي است که از آغاز قرن براين نظم اثر مي گذارد.

هنوز زماني که روابط ملي و بين المللي به حالت عادي بازگردد دور به نظر مي آيد. تا آن زمان، شيوع کوويد-١٩ موقعيت هايي براي قدرت ها يا نيروهاي سياسي پديد مي آورد که مي دانند چگونه از آنها استفاده کنند. اين کار از آن رو براي آنها آسان خواهد بود که در دوره هاي عدم اطمينان ملي و بين المللي، مردم بيشتر از زمان هاي عادي گرايش به ايستادن پشت سر رهبران خود و پذيرفتن تصميم هاي سياسي آنها دارند. تصميم هايي که در وضعيت عادي با اکراه پذيرفته شده يا رد مي شود، يا از آنها براي برهم زدن نظم کارها استفاده مي گردد.

ترامپ يا خودشيفته محبوب

لاف زني درمورد خود و دستکم گرفتن ديگران يکي از عوارضي است که دونالد ترامپ رئيس جمهوري آمريکا از آنها رنج مي برد. ظرف مدت دوماه، او خطر ويروس و شيوع آن در ايالات متحده را دستکم گرفت و به وزيرامور خارجه خود، مايک پمپئو گفت که ويروس کورونا بايد به عنوان «ويروس ووهان» ناميده شود و تاکيد کرد که همه چيز تحت کنترل است. او پيامبروار پيش بيني کرد: «از بين مي رود، روزي مانند يک معجزه ازبين مي رود». به هرصورت او نتيجه مي گرفت که: «به نظر من بورس در وضعيت خيلي خوبي است» (١)

او از دموکرات ها ايراد مي گرفت که از ويروس کورونا استفاده سياسي مي کنند و تلويحا مي گفت مخالفانش از آن براي «باج خواهي»استفاده مي کنند (٢). او مطبوعات را نيز به رفتار عصبي متهم مي کرد. اخيرا، او با بازنويسي بيشرمانه رويدادهاي هفته هاي اخير، لحن خود را عوض کرد و به خلاف آنچه پيشتر توصيه مي کرد گفت: «اين يک شيوع جهاني است. من مدت ها پيش از اين که ديگران دريابند مي گفتم که اين يک شيوع جهاني است» (٣). وقتي رويدادي ما را غافلگير کرد، وانمود کنيم که خود اطلاع دهنده آن بوده ايم.

اما، بايد پذيرفت که بنابرآخرين نظرسنجي ها در ايالات متحده، محبوبيت رئيس جمهوري آمريکا، از جمله در ميان دموکرات ها، افزايش يافته است (٤). نظر نزديک به يک سوم آمريکايي ها اين است که ترامپ به شکلي رضايت بخش و مناسب با وضعيت زمان عمل کرده است. به طور کلي، گرايش آمريکايي ها بيشتر به انتقاد از ويروس و نه رئيس جمهوري است. دراين دوران انتخابات رياست جمهوري، اين براي او وضعيت خوبي است.

شيوع جهاني کورونا دستکم اين خاصيت را داشته که دونالد ترامپ به تنظيم مجدد ديپلوماسي خود بپردازد. او هنوز نسبت به موشک هاي پرتاب شده در ٨ ژانويه ٢٠٢٠ توسط ايران به پايگاه هاي نظامي آمريکا در عراق واکنش نشان نداده است. در عرصه روابط بازرگاني، ايالات متحده و چين، اينجا و آنجا با هم مناقشه هايي مي کنند، اما ديگر سخني از جنگ بازرگاني درميان نيست.

درمورد افغانستان، رئيس جمهوري آمريکا درحال تسليم شدن است. واشنگتن دربرابر ناتواني هاي جناح هاي افغان در رعايت توافق انجام شده بين ايالات متحده و طالبان(در دوحه، ٢٩ فوريه ٢٠٢٠) تهديد کرده که کمک خود به دولت افغانستان را قطع خواهد کرد. کمک ٤ ميليارد دلاري پرداختي به نيروهاي امنيتي افغانستان در سال هاي ٢٠٢٠ و ٢٠٢١ به ٢ ميليارد دلار (١.٨٢ ميليارد يورو) کاهش خواهد يافت. درمورد عراق، از شتاب مذاکرات درباره خروج نيروهاي آمريکايي کاسته شده است.

اسرائيل يا دموکراسي محصور

درحالي که ترامپ بدون ندامت و تاسف با تناقض هايش ديگران را به اشتباه مي اندازد، بنيامين نتانياهو، نخست وزير اسرائيل، به نوبه خود استاد مسلم هنر دروغ گفتن دايمي و به همه است. او بخصوص متخصص بي نظير تاکتيک هايي است که بدون هيچ گونه عذاب وجدان يا قيد اخلاقي، با آنها سياست هايش را اجرا مي کند. ويروس کورونا، که همه را به وحشت انداخته، براي او يک «متحد» شد برعليه قانون. او با کمک ويروس مي کوشد از چنگ قانون گريخته، همچنان درقدرت بماند و روند قضايي پيگرد خود به اتهام فساد که از ماه ها پيش درجريان است را بي اثر کند. محاکمه او که قرار بود روز ١٧ مارس برگزار شود، به دليل بسته بودن دادگاه ها به خاطر ويروس کورونا، به تعويق افتاده است. ترديدي نيست که در روزهاي آينده او از سياست ترس بهره خواهد برد. او مي داند که ترس، بخصوص در قدرت اقتدارگرا، مبناي قدرت است. او در حسابگري بي همتا است.

بايد به ياد داشت که از ١٥ ماه پيش، نتانياهو تنها کفيل نخست وزيري و در راس دولتي کفالتي بوده است. پس از برگزاري سه انتخابات نافرجام و مذاکرات پشت پرده مختلف، رئيس جمهوري، رووين ريولين تشکيل دولت جديد را به عهده رقيب سياسي او بني گانتز گذاشت. نتانياهو با سوار شدن بر موج احساس عدم امنيتي که به خاطر شيوع ويروس کورونا سراسر جامعه اسرائيل را فراگرفته، با مهارت بني گانتز را متقاعد به پذيرش يک دولت اتحاد ملي يا حتي فوريت ملي به مديريت رقيب سياسي خود – يعني خودش- نمود.

چند روز پيش از آن، عده زيادي از نمايندگان مجلس خواهان انتخاب رئيس جديد براي مجلس و تشکيل کميسيون هاي آن بودند. يولي الدسشتين، رئيس مجلس پيشين، که نزديک به نتانياهو است، ازاين امر سرباززد و سپس به جاي اجراي حکمي که دادگاه عالي اسرائيل صادر کرده بود، استعفا داد. استر حايوت، رئيس دادگاه عالي هم ضمن انتقاد از او براي تحقيرش از ويروس کورونا استفاده کرد: «اگر بناباشدکه يک مقام چنين رفتاري داشته باشد، چرا شهروندان نبايد از او سرمشق بگيرند؟... به ويژه در اين دوران دشوار که همه ما بايد ازبين بردن کورونا را مدنظر داشته باشيم...».

پس از برگزاري سه انتخابات در يک سال که به تشکيل اکثريتي روشن نينجاميد، درحال حاضر دولتي حداقلي به رياست نخست وزيري کفالتي وجود دارد که، يک بار ديگر از محاکمه اي که تهديدش مي کند مي گريزد. ريشخند قضيه اين است که بني گانتز درحال تشکيل يک دولت است، اما اين دولت به رياست نتانياهو خواهد بود! در حالي که اسرئيلي ها به خاطر ويروس کورونا درخانه هاي خود محصور هستند، دموکراسي اسرائيل هم به همين وضعيت دچار شده است.

اخلاق مداران خواهند گفت که تاکنون هرگز يک نخست وزير اسرائيل تا اين حد به دموکراسي آن لطمه نزده است. عمل گرايان پاسخ مي دهند اين بهايي است که براي کار سياسي بايد پرداخت و اکنون، در زماني که کشور بايد با شيوع مرگبار ويروس کورونا مقابله کند، زمان عقب نشيني نيست. آنها خواهند افزود که موفقيت هاي نتانياهو گواه درستي رفتار او در مورد شهرک سازي بي وقفه در قلمرو فلسطين، رد مطالبات فلسطيني ها توسط مردم، به فراموشي سپرده شدن توافق اسلو، اتحادهاي جديد با کشورهاي عربي و آفريقايي، شناسايي بيت المقدس به عنوان پايتخت اسرائيل توسط آمريکا، طرح صلح آمريکا که هديه اي است که به نتانياهو تقديم شده، است. اين طرح شرم وحيا را قورت داده و هدف را «بهبود زندگي مردم فلسطن و اسرائيل» عنوان مي کند، بدون آن که فلسطيني ها بتوانند حرف خود را بزنند. اين عمل گرايان خواهند گفت که در زمان شيوع جهاني ويروس مرگبار، اتحاد مقدس قوت مي يابد و در زمان جنگ يک گروه کارآمد را عوض نمي کنند.

عدم اطمينان در عربستان سعودي

اگر بتوان به گزارش هاي منتشر شده مقامات عربستان سعودي اعتماد کرد که مي گويد موارد کمي از آلودگي به ويروس (٢٧٤ مورد در ١٩ مارس) وجود دارد، شيوع آن درحالي در مرزهاي عربستان سعودي محدود است که همسايگانش به شدت به آن مبتلا شده اند. ايران يکي از کشورهايي است که بيشترين ميزان ابتلا به ويروس در دنيا را دارد. در بحرين وکويت هم موارد ابتلا وجود دارد. منابع غير رسمي در روزهاي اخير برآورد کرده اند که هزاران تن در قطيف، مکه و رياض به کورونا آلوده شده اند. به خاطر جلوگيري از شيوع ويروس، عربستان سعودي «بيمارستان تخصصي سلطان فيصل» را تعطيل کرده زيرا در آن موارد متعددي از ابتلا به ويروس ديده شده بوده است. حج عمره که درسراسر سال در شهرهاي مکه و مدينه جريان دارد نيز تعليق شده است.

در چنين فضايي از تغيير تدريجي مقررات است که محمد بن سلمان (MBS) وليعهد عربستان سعودي، منطقه نفتي و شيعه نشين واقع در شرق کشور که حدود ٥٠٠ هزار تن جمعيت دارد را قرنطينه کرده است. در اين منطقه غالبا تظاهراتي براي درخواست اصلاحات يا آزادي زندانيان شيعه برگزار مي شود. در ٦ مارس او شاهزاده احمد بن عبدالعزيز، جوان ترين برادر سلطان سلمان و محمد بن نايف، که تا سال ٢٠١٧ وليعهد بود و توسط محمد بن سلمان برکنار شد، را بازداشت کرد. هردو آنها متهم به خيانت نسبت به شاه و محمد بن سلمان هستند. اين بازداشت ها پيش درآمد بازداشت هاي متعدد ديگري است که بسياري از شاهزادگان، بازرگانان ومراجع مذهبي را دربرگرفت تا راه به تاج و تخت رسيدن محمد بن سلمان را هموار کند. شايعاتي مبني بر اين وجود دارد که وليعهد از مقررات منع رفت و آمد وضع شده در ٢٣ مارس براي استفاده از گارد ملي در خيابان ها، محصور و منزوي کردن شاه سلمان براي حفاظت دربرابر کوويد-١٩ و گرفتن امور عربستان در دست خود، به جاي آن که تا زمان انتقال قدرت به خود صبر کند، استفاده کرده است.

از افغانستان تا عراق

ويروس بين مذاکره و ترک مخاصمه انتخاب نمي کند و در هردو اختلال ايجاد مي کند. از زماني که توافق خروج نيروهاي آمريکايي در ٢٩ فوريه بين آمريکايي ها و طالبان در دوحه امضاء شده، اقدامات خشونت باري عليه نيروهاي افغان انجام شده است. به خاطر عدم رعايت شرايط توافق ٢٩ فوريه، انجام مذاکرات ديگري در ١٠ مارس پيشبيني شده بود. بديهي است که اين مذاکرات هم به خاطر شيوع ويروس کورونا نتوانست انجام شود. هرج و مرجي که در کابل حاکم است ومحدوديت هاي شديد رفت و آمد بين المللي به خاطر شيوع ويروس، از سرگيري جدي مذاکرات را با عدم اطمينان روبرو مي سازد. مذاکراتي فني از طريق «اسکايپ» بين مسئولان دولت افغانستان ونمايندگان طالبان براي آزادسازي زندانيان آنها درجريان است (٥). در چنين وضعيتي، ويروس به ويژه در هرات،شهري که هزاران افغاني از ايران به آن بازگشته اند ، شيوع مي يابد . هرات، زرنج (مرکز ايالت نيمروز) وفراه (مرکز ايالتي به همين نام) مشمول مقررات منع رفت وآمد هستند.

عمليات «شامال» فرانسه با هدف حمايت نظامي از نيروهاي عراقي دست اندرکار مبارزه عليه «سازمان حکومت اسلامي» (داعش) بود. فرانسه به مشارکت خود در اين عمليات بين المللي که از سال ٢٠١٤ آغاز شده بود (موقتا؟) پايان داد. دليل رسمي عنوان شده اين نبود که ديگر انجام عمليات عليه داعش توجيه پذير نيست، بلکه به خاطر شيوع ويروس کورونا بود.

جهان گرايي «خوشحال» از مزيت هاي مفروضي که به همه سود مي رساند، به ويروس کورونا مبتلا شده است. اين که گفته شود روزگار آن سپري شده، امري جسارت آميز است. جهان گرايي درعين محدود شدن شور و شعفش، باقي خواهد ماند. قدرت هاي اقتصادي و مالي بين المللي، گوگل، فيسبوک، آمازون، چند مليتي ها، بورس ها، بانک ها، سهامداران و صندوق هاي بازنشستگي تا مدتي خود را جمع و جور کرده و سهم خود را براي بازسازي امور اقتصادي و مالي جهاني خواهند پرداخت و بعد به مسابقه و رقابتي دست خواهند زد که اکنون اميد به تغيير راديکال جريان آن توهم آميز است. دست بالا، مي توان پنداشت که تسريع تب آلود مبادرات بين المللي در دستکم سه دهه گذشته زير نور يافتن کاستي ها و زياده روي هايي قرارخواهد گرفت که وضعيت کنوني به آن مي تاباند. ازسرگيري اعتراض هاي اجتماعي محتمل است. اين امر نه فقط بر دنياي غرب اثر خواهد کرد، بلکه دنياي عرب و مسلمان هم از آن تاثير خواهد گرفت. مردم خواهان دموکراسي بيشتر و سياسي- نظامي گري کمتر خواهند شد.

١- توئيت رئيس جمهور ترامپ در ٢٤ فوريه ٢٠٢٠

٢- اي سخنان ترامپ به شکل عجيبي شبيه سخنان نتانياهو در طي انتخابات ٢ مارس است:« برويد راي دهيد، از کوروناويروس نترسيد، به اخبار جعلي گوش ندهيد، همه چيز در اسرائيل خوب است»

٣- Tweet du 17 mars 2020.

٤- Lisa Lerer, « On politics », The New York Times, 26 mars 2020.

٥- زلمي خليل زاد ، نماينده ايالات متحده در مذاکرات صلح در توئيت ٢٢ مارس نوشت:« امروز ايالات متحده و قطر انجام اولين مذاکرات بين دولت افغانستان و طالبان را از طريق اسکايپ براي آزادي زندانيان طالبان تبريک مي گويند »