رمزگشائي

تغيير مسير صندوق هاي ثروت ملي کشورهاي خليج [فارس]

نهادهائي چند چهره، صندوق هاي ثروت ملي مازاد بودجه کشورهاي خليج [فارس] را در بازار هاي بورس جهاني سرمايه گذاري مي کنند. اما نوسان قيمت نفت، افزايش روبه رشد ميزان بدهي و عوارض کوويد-١٩ بر اقتصادي هاي منطقه مي بايست سرمايه گذاري ها را به سوي موسسات ملي تغيير جهت دهد.

با تکيه به مهم ترين منابع گاز و نفت جهان، کشورهاي شبه جزيره عربستان در طي چند دهه بواسطه صندوق هاي ثروت ملي صاحب ٢٠٠٠ ميليارد دلار دارائي مالي در اروپا و امريکا شدند.اين نهادهاي دولتي، « ذخيره هاي جنگي» براي مقاومت در مقابل دگرگوني قيمت نفت را مديريت مي کنند تا اقتصاد اين کشورها وابستگي مستقيم کمتري به درآمد طلاي سياه داشته باشد. ويکتوريا بارباري، مدير راهبرد انجمن بين المللي صندوق هاي ثروت ملي مي گويد:« نقش اين صندوق ها تبديل دارائي طبيعي محدود در زمان مردم کشورهاي خليج [فارس] به دارائي مالي تجديد پذير است».

در آغاز سال ٢٠٢٠ ، زماني که بدليل بي ثباتي ناشي از کوويد-١٩ و توقف اقتصاد جهاني شاخص هاي بورس امريکا سقوطي ٣٠ درصدي را نشان مي دادند، صندوق هاي ثروت ملي عربستان در اين وضعيت فرصتي براي تنوع بخشیدن به سرمايه گذاري هايشان مي ديدند. در کمتر از چند هفته، صندوق ثروت ملي عربستان، Public Investment Fund (PIF) ، هشت ميليارد دلار در بازارهاي امريکا سرمايه گذاري کرد و سهام شرکت هاي چند مليتي مانند بوئينگ، فيس بوک، ديسني، ماريوت، استاربوک ، فايزر و بانک امريکا را خريد.

اين نهاد که داراي سرمايه اي معادل ٣٦٠ ميليارد دلار است همانطور که مدير آن ياسر الرميان تاکيد دارد ، از « همه فرصت ها» استفاده مي کند. کوانتن دوپيمودان، متخصص عربستان سعودي در Research Institute for European and American Studies (Rieas) توضيح مي دهد :« آنها با قيمت بسيار پائين سهام شرکت هاي مستحکم در صنايعي که آنها نيز مقاومند را خريداري مي کنند». اين راهکار تقليدی است از صندوق ثروت ملي قطر. با استفاده از بحران مالي ٢٠٠٨-٢٠٠٩ ، Qatar Investment Authority ، در موسساتي مانند ، کردي سوئيس(Crédit suisse)،بارکليز(Barclays)، فولکس واگن و پورشه سرمايه گذاري کرد. وزير اقتصاد امارات به نوبه خود اعلام کرد که صندوق ثروت ملي کشورش در بحران اخير بر سرمايه گذاري هاي بين المللي متمرکز شده است.

با اينهمه بعضي از اين سرمايه گذاري ها سوال برانگيزند. در همان زماني که عربستان سعودي وعده مي دهد که وابستگي اش را به درآمد نفتي کم کند، صندوق ثروت ملي کشور در غول هاي طلاي سياه سرمايه گذاري مي کند. کوانتن دوپيمودان پاسخ مي دهد که متنوع سازي اقتصاد محلي با سرمايه گذاري هاي فرصت طلبانه در بورس در تناقض نيست. او يادآوري مي کند:« آنها تخصص بالائي در بازارهاي طلاي سياه دارند و دليلي ندارد آنرا از امروز به فردا کنار بگذارند ».

مشارکت ٨ درصدي در سرمايه Carnival، اولين اپراتور سفرهاي دريائي (کروز)، انتقاد هاي به همراه داشته است. مدل اقتصادي اين موسسه از جمله بر مصرف الکل بنا شده ، که در سرزمين عربستان ممنوع است. علي رغم اين دوگانگي ، اين سرمايه گذاري براي تشويق اين موسسه به گنجاندن عربستان در مقصد هاي مسافرتي اش است . عربستان قصد دارد که فعاليت جهانگردي غير مذهبي را در کشورش گسترش دهد. براي جلوگيري از رسانه اي شدن اين سرمايه گذاري، صندوق ثروت ملي عربستان ،به پيشنهاد کوانتن دوپيمودان اينکار را از طريق صندوق هاي ديگر انجام مي دهد.او مي گويد:« اينکار هر چند محافظه کارانه تر است اما بيشتر در چارچوب فعاليت يک صندوق ثروت ملي است».

سرمايه گذاري هاي محلي

براي مردم عربستان به خطر انداختن ثروت ملي در نوسانات و بي ثباتي بازار هاي بورس جهاني يک عمل تحريک آميز ديگر است . آنها هنوز از سه برابر شدن ماليات بر ارزش اضافه نسبت به سال ٢٠١٩ که براي پرکردن کسري بودجه اعلام شده، عصباني هستند. بي اعتمادي آنها بويژه با ضرر مشارکت در SoftBank ، صندوق سرمايه گذاري ژاپني، تشديد شده است. يکي از مديران صندوق سرمايه گذاري که در منطقه فعال است مي گويد: « توجيح سرمايه گذاري در شرکت هاي خارجي در شرائطي که موسسات محلي شکوفا با کمبود نقدينگي روبرو هستند و اقتصاد از رونق افتاده و بيکاري اوج گرفته است، کار آساني نيست». اقتصاد عربستان که از همه گيري کوويد-١٩ و باد وحشتي که بربازار نفت وزيده، صدمه خورده است، در رکود بسر می برد. توليد ناخالص داخلي با کاهشی بي سابقه از دو دهه پيش روبروست و براساس برآورد Oxford Economics يک ميليون و هفتصد هزار نفر تا آخر سال بيکار خواهند شد.

اگر چه مدل اقتصادي صندوق هاي ثروت ملي مستحکم است اما با سقوط چشمگير قيمت نفت از سال ٢٠١٤، مدل اقتصادي دولتهاي صاحب اين صندوق ها هر چه بيشتر متزلزل مي گردد. بدين ترتيب استفاده از اين ابزارهاي جابجائي مالي در جهت تشويق رشد اقتصادي هرچه بيشتر مطرح مي شود. ناصر سعيدي، وزير سابق اقتصاد لبنان، در يک کنفرانس اينترنتي انستيتوي مطالعات کشورهاي خليج [فارس] در واشنگتن مي گويد:« صندوق هاي ثروت ملي مي توانند نقش ابزارهائي براي دولت هاي منطقه براي تنوع بخشيدن به اقتصاد را بازي کنند». او پيشنهاد مي کند که اين سرمايه ها در اقتصاد محلي براي تامين مالي نوآوري، صنعت ، تکنولوژي هاي جديد و بهتر رقومي سازي جامعه براي دوران «پسا نفت»، تزريق شوند. ديدگاهي که از سوي صندوق بين المللي پول نيز توصيه مي شود.

در مصاحبه با اوريانت ٢١ ، آقاي Fabio Scacciavillani ، مدير راهبردي صندوق ثروت ملي عمان توضيح مي دهد که نبود تنوع اقتصادي به دليل کمبود مالي نيست:« عدم تنوع اقتصادي به دليل مشکل مالي نيست، مسئله محيط اقتصادي است». او پيشنهاد مي دهد که بازار کار بصورتي بنيادي اصلاح ، حفاظت از حق مالکيت تامين، ديوان سالاري کمتر، سيستم آموزشي در جهت تشويق تحقيق و ابداع تغيير داده شود تا سرمايه گذاران خارجي به سوي بخش هائي با ارزش افزوده بالا جذب شوند.

تنوع بخشيدن هدفمند سرمايه گذاري ها

ويکتوريا بارباري با تائيد اينکه سرمايه گذاري محلي فوايد متعددي دارد يادآوري مي کند که سود آنها به ميزان سرمايه گذاري در خارج نخواهد بود. او اضافه مي کند:« دانش، تخصص و ساختارهاي مديريتي لازمه براي سرمايه گذاري در بازار هاي بين المللي بسيار متفاوت با آنچه براي سرمايه گذاري در کشورهاي خليج [فارس] وجود دارد، است». ويکتوريا بارباري يادآوري مي کند که اکثر صندوق هاي ملي زماني درست شدند که منطقه توان جذب جريانهاي ملي را نداشت. صندوق ثروت ملي عربستان در سال ١٩٧٢ شکل گرفت.

اما وضعيت از آغاز سالهاي ٢٠٠٠ تحول پيدا کرد و اقتصاد هاي خليج [فارس] به دليل اوج گيري قيمت نفت پيشرفت کرده و به توليد ناخالص داخلي معادل ١٦٠٠ ميليارد دلار دست يافتند.در مصاحبه با اوريانت ٢١ ، مدير يکي از صندوق هاي سرمايه گذاري با اشاره به Mumtalakat در بحرين و Mubadala در امارات مي گويد:« بسياري از صندوق ها با هدف ويژه کمک به تنوع بخشيدن به اقتصاد از طريق سرمايه گذاري هدفمند بوجود آمدند». خلدون المبارک، مدير Mubadala در گزارش عملکرد سال ٢٠٠٩ اعلام مي کند:« نه تنها ما به نتايج مالي مستحکمي دست يافتيم بلکه همچنان به حضورمان در مقوله هاي متفاوت سهام و بخش هاي متعدد بازارها براي کمک به تنوع بخشيدن به اقتصاد ابوظبي ادامه داديم». اين صندوق ٢٠٥ ميليون دلار در استارت آپ هاي خاورميانه سرمايه گذاري کرده است.

آيا اين سرمايه گذاري ها براي جبران کم شدن از سرعت صنعت نفت انجام ميگيرد ؟ داوی که معلوم نيست با موفقيت همراه باشد. همان مدير يکي از صندوق هاي سرمايه گذاري با پذيرفتن اينکه :« تمام صندوق ها حتي قبل از همه گيري نيز با نتايج مالي بد اقتصاد هاي محلي روبرو شدند و آنها مي دانند که مسئوليتشان در درجه اول سرمايه گذاري بصورتي منطقي و سود آور است»، توصيه مي کند که رودرو با يک بحران تاريخي که خطر نابودي سالها سرمايه گذاري در موسسات کوچک و متوسط را به همراه دارد، صندوق هاي ثروت ملي با دادن وام بايد از موسسات حمايت کنند. در دوبي ٧٠ درصد موسسات پيش بيني مي کنند که در شش ماه آينده ورشکست شوند. او ادامه مي دهد:« اين برنامه حمايتي يک فعاليت صدقه اي نيست بلکه راهکارهاي موثر و سودآوري است براي کمک به جريان اقتصاد، حفظ فعاليت و جلوگيري از پيدايش حلقه تورم منفي اي که تکوين آن هرچه بيشتر محتمل مي شود».

حمايت بودجه اي و مديريت دارائي هاي عمومي

وراي به سود رساني مازاد بودجه انباشته شده در سالهاي پررونق، صندوق هاي ثروت ملي خليج [فارس] پيش از هرچيز يک ذخيره مالي قابل دسترسي در مقابل سقوط بازار نفت و بودجه در قرمز قرار گرفته دولتها هستند. اگرچه اين سازو کار فعلا درست عمل مي کند اما محدوديت خود را درسالهائي نمايان مي سازد که جهان از نفت که اولين منبع درآمد اين کشورهاست، گذار کند. آژانس رتبه بندي پيش بيني مي کند که صندوق ثروت ملي عمان در نبود کمک ديگر کشورها تا سال ٢٠٢١ به دليل ضرورت کمک مالي به کسر بودجه زايل خواهد گشت.

کشور هاي شبه جزيره عربستان که از سقوط قيمت نفت صدمه خورده اند از سال ٢٠١٤ رقمي معادل ٦٠٠ ميليارد دلار از ذخيره مالي اين صندوق ها را مصرف کرده اند و بحران ٢٠٢٠ بي شک شرائط را وخيم تر خواهد کرد: ذخيره مالي آنها مي تواند تا پايان سال ٣٠٠ ميليارد دلار براي پوشش ضروري کسر بودجه کاهش يابد.صندوق بين المللي پول بنوبه خود ارزيابي مي کند که « ذخيره هاي جنگي» منطقه اي که سالها از لحاظ مالياتي سود آور بوده است مي تواند تا سال ٢٠٣٤ کاملا محو شود. محمد آل سلمي، تحليل گر مالي در بانک مرکزي عمان تاکيد مي کند که :« دولت ما متوجه شده که نمي توانيم براي ابد روي نفت حساب کنيم».

موازي با برداشت های موقتی از سرمايه صندوق ها، منطقه کسربودجه ها را با وام هائی مي پوشاند که نرخ بهره آنها کمتر از سود سرمايه گذاري صندوق هاي ثروت ملي است. از سال ٢٠١٤، ميزان بدهي سلطان نشين عمان ١٢ برابر شده است. در شرائط استفاده از وام هاي خارجي، سرمايه صندوق هاي ثروت ملي نقش ضمانت را براي وام دهندگان خارجي بازي مي کنند. ويکتوريا بارباري يادآوري مي کند که :« کاهش سرمايه اين صندوق ها مي تواند درآينده بر توانائي کشورهاي خليج [فارس] به گرفتن وام با نرخ پائين اثر بگذارد».

براي تقويت دارائي هاي مالي و محکم کردن موقعيت اش، عمان اعلام کرده که دو صندوق ثروت ملي و تمام موسسات دولتي به استثناي Petroleum Development Oman را در صندوق جديد Oman Investment Authority ادغام مي کند. تمام متخصصي که ما با آنها تماس گرفتيم تائيد کردند که يک صندوق ثروت ملي تقويت شده به اين سلطان نشين امکان مي دهد که مذاکره براي وام و ضمانت دادن يراي آن را با دست بالا انجام دهد.

کشور هاي خليج [فارس] که به ناروشن بودن آينده آگاهي دارند چاره اي جز تجديد سازمان اقتصاد هاي محلي ندارند و صندوق ثروت ملي در اين چارچوب نقشي راهبردي بازي مي کنند. در عربستان سعودي، وليعهد محمد بن سلمان قصد دارد که دگرگوني اقتصادي را بواسطه صندوق ثروت ملي با پنج برابر کردن دارائي هاي مالي آن پيش برد. در ميانه جهان سابق و آينده، کشورهاي خليج [فارس] رودروي چالش احياي مجدد خويش قرار گرفته اند. پيش از آنکه کسري بودجه ها ذخائر مالي صندوق هاي ثروت ملي را محو کنند.

١- مقاله هانری ممارباشی در اوريانت ٢١ :« نفت، قمار خطرناک ولیعهد عربستان سعودی» https://orientxxi.info/magazine/articles-en-farsi/article3767

٢- https://orientxxi.info/magazine/mirages-economiques-saoudiens,1334,1334

٣- مقاله ژان پیر سرنی در اوريانت ٢١ :« گردباد در بازار نفت» https://orientxxi.info/magazine/articles-en-farsi/article3836

٤- مقاله سباستین کستلیه در اوريانت ٢١ :« تنگی نفس مراکز هواپیمائی خلیج فارس در اثر شیوع ویروس کوويد-١٩» https://orientxxi.info/magazine/articles-en-farsi/article3798

٥- https://orientxxi.info/magazine/oman-le-nouveau-sultan-face-a-cinq-defis,3759